Skip to main content

Full text of "Polyptyque de l'abbaye de Saint-Remi de Reims"

See other formats


Glass  TIC  %0) 

Book    TR3  5k5 


. 


J 


«Sv- 


POLYPTYQUE 


DE  L'ABBAYE 


DE  SAINT-REMI  DE  REIMS, 


ou 


DÉNOMBREMENT  DES  MANSES, 


DES   SERFS   ET   DES   REVENUS   DE    CETTE   ABBAYE, 


VERS  LE  MILIEU  DU  NEUVIÈME  SIECLE  DE  NOTRE  ERE; 


PAB    M.    B.    GUÉBABD, 

MEMBRE  DE  L'INSTITUT, 

CORRESPONDANT    DE    L'ACADÉMIE    ROYALE    DE    BERLIN    ET    DE    LA    SOCIETE    ROYALE    D'HISTOIRE    DE    LAUENBOURG, 

MEMBRE   HONORAIRE  DE   LA  SOCIÉTÉ  GÉNÉRALE   D'HISTOIRE   DE   LA  SUISSE, 

CORRESPONDANT    DE     LA   COMMISSION    DES    ANTIQUITES    DO    DÉPARTEMENT    DE    LA    CÔTE-D'OR,    ETC. 


PARIS. 


IMPRIME  PAR  AUTORISATION  DU  GOUVERNEMENT 

A    L'IMPBIMEBIE    IMPÉBIALE. 


M  DCCC  LUI 


-"«Si 


J 


POLYPTYQUE 


DE  L'ABBAYE 


DE  SAINT-REMI  DE  REIMS. 


3f 


CHEZ 

BENJAMIN  DUPRAT,  LIBRAIRE  DE  L'INSTITUT  DE  FRANCE. 

RUE  DC  CLOÎTRE  SAINT-BENOIT,    N°  7. 


\\ju^r 


■ 


POLYPTYQUE 

DE  L'ABBAYE 

DE  SAINT-REMI  DE  REIMS, 

ou 

DÉNOMBREMENT  DES  MANSES, 

DES   SERFS   ET   DES   REVENUS   DE   CETTE    ABRAYE, 

VERS  LE  MILIEU  DU  NEUVIÈME  SIÈCLE  DE  NOTRE  ERE: 

PAB    M.    B.    GUÉRABD, 

MEMBRE  DE  L'INSTITUT, 

CORRESPONDANT    DE    L'ACADEMIE    ROYALE    DE    BERLIN    ET    DE    LA    SOCIETE    ROYALE    D'HISTOIRE    DE    LAOENBOURG , 

MEMBRE   HONORAIRE  DE  LA  SOCIETE  GENERALE   D'HISTOIflE   DE  LA  SUISSE, 

CORRESPONDANT    DE     LA   COMMISSION    DES    ANTIQUITES    DD    DEPARTEMENT    DE    LA    CÔTE-D'OR,    ETC. 


PARIS. 


IMPRIMÉ  PAR  AUTORISATION  DU  GOUVERNEMENT 

A    L'IMPRIMERIE    IMPÉRIALE. 


M  DCCC  LUI. 


4 


% 


PRÉFACE. 


J 


DIVISION  DE  LA  PRÉFACE. 


Page». 

1 .  Découverte  de  la  copie  du  Polyptyque  de  Saint-Remi , m 

2.  Description  de  la  copie  du  Polyptyque  de  Saint-Remi v 

3.  Epoque  de  la  rédaction  du  manuscrit  original vu 

k.  Description  du  manuscrit  original vm 

5.  Division  du  texte xn 

6.  Des  fiscs xni 

7.  Des  personnes , xiv 

8.  Des  redevances xvn 

9.  Des  services xxxn 

10.  Des  mesures xxxvi 

1 1 .  Prix  et  valeurs xli 

12.  Observations xliv 

13.  Evaluation  des  biens  de  l'abbaye  de  Saint-Remi xlvi 


PRÉFACE. 


1.  DÉCOUVERTE  DE  LA  COPIE  DU  POLYPTYQUE  DE  SAINT-REMI. 

Je  mets  aujourd'hui  en  lumière  un  document  célèbre,  que  j'ai  cherché 
vainement  lorsque  je  travaillais  à  l'édition  du  Polyptyque  de  l'abbaye  de  Saint- 
Germain.  J'avais  acquis  la  certitude,  par  une  note  tirée  des  papiers  de 
M.  Joly  de  Fleury,  que  le  manuscrit  original  avait  échappé  à  l'incendie  du 
1  5  janvier  î  77/î,  et,  de  plus,  qu'il  en  avait  été  exécuté  une  copie,  à  la  de- 
mande de  M.  Maynon  d'Invau,  sous  la  direction  de  D.  Poirier3.  Mais  la  visite 
que  je  fis  des  cartons  de  ce  savant  bénédictin,  conservés  à  la  Bibliothèque 
Nationale,  n'eut  aucun  résultat ,  et  mon  édition  dut  paraître  sans  le  secours 
du  Polyptyque  de  Saint-Remi.  Je  n'en  continuai  pas  moins  de  m' enquérir  de 
ce  texte  désiré;  car  je  ne  pouvais  croire  que  les  deux  exemplaires  d'un  ma- 
nuscrit aussi  précieux  eussent  été  détruits,  et  j'espérais  toujours  que  l'un  ou 
l'autre ,  au  moins ,  se  retrouverait  tôt  ou  tard. 

En  effet,  ce  que  je  cherchais,  loin  d'être  perdu,  était  à  côté  de  moi  et 
sous  ma  main,  et  je  ne  devais  m'en  prendre  qu'à  moi-même,  si  je  ne  l'avais 
pas  eu  depuis  longtemps  en  ma  possession.  Voici  comment  il  y  est  enfin 
venu. 

Un  professeur  de  l'Université,  M.  Damiens,  s' étant  proposé  d'écrire  l'his- 
toire de  la  Picardie  ou  d'en  recueillir  les  matériaux,  travaillait,  à  la  Biblio- 

*   Voy.  Polypt.  d'Irminon,  t.  I,  p.  Q23  et  92^. 


iv  PREFACE. 

thèque  Nationale,  quelques  mois  avant  les  vacances  de  l'année  \ 8 4 9 ,  à  ras- 
sembler des  notes  sur  les  personnages  célèbres  de  cette  province.  Ayant  dé- 
siré faire  le  dépouillement  des  papiers  de  D.  Poirier,  il  les  reçut  de  ma  main 
en  communication,  et  je  le  priai,  s'il  y  découvrait  quelque  chose  de  relatif  à 
un  livre  de  cens  connu  sous  le  nom  de  Polyptyque  d'Hincmar  ou  de  Saint- 
Remi  de  Reims,  de  vouloir  bien  m'en  avertir.  Il  était  déjà  fort  avancé  dans 
son  travail,  lorsque,  lui  rappelant  un  jour  la  prière  que  je  lui  avais  faite,  je 
lui  demandai  s'il  avait  trouvé  quelque  note  concernant  le  manuscrit  en  ques- 
tion. «  Je  ne  sais,  me  répondit-il,  vous  allez  voir;  »  et  fouillant  dans  un  car- 
ton dont  il  venait  d'achever  l'inventaire ,  il  en  tira  un  cahier  et  me  le  présenta. 
Je  lus  aussitôt,  sur  la  chemise  qui  le  renfermait,  ces  mots  écrits  de  la  main 
de  D.  Poirier  :  Polypticus  S.  Remigii.  C'était  en  effet  la  copie  du  manuscrit 
de  Reims.  D'abord  je  crus  n'en  avoir  qu'un  fragment,  quoique  M.  Damiens 
m'affirmât  qu'il  n'y  en  avait  pas  davantage  dans  le  carton;  mais,  l'ayant  exa- 
minée, j'acquis  l'heureuse  conviction  qu'elle  était  à  peu  près  complète. 
Il  n'y  manquait  absolument  rien  du  texte  original,  si  ce  n'est  la  fin  d'un 
chapitre  et  quelques  mots  laissés  en  blanc,  soit  que  ces  mots  eussent  été 
illisibles  pour  le  copiste ,  soit  qu'ils  eussent  manqué  de  même  dans  le  ma- 
nuscrit. 

Maintenant,  je  dois,  sans  prétendre  atténuer  mon  tort,  expliquer  par 
quelle  fatalité  ce  précieux  document  a  pu  échapper  à  mes  recherches,  et  ne 
venir  à  ma  connaissance  que  grâce  à  l'obligeance  de  M.  Damiens  et  au  soin 
qu'il  met  à  tous  ses  travaux. 

Les  papiers  de  D.  Poirier  sont  rangés  par  ordre  de  matières  dans  dix-sept 
cartons,  et  consistent  la  plupart  en  brouillons,  notes  et  extraits  de  divers 
genres,  relatifs  à  ses  ouvrages  imprimés.  Presque  tous  les  cartons  portent  en 
dehors  une  courte  inscription ,  indiquant  soit  le  genre  de  matières ,  soit  les 
écrits  principaux  qu'ils  renferment,  et  cette  indication  est  généralement 
exacte.  Or,  il  y  en  a  un  sur  lequel  on  lit  :  Dépouillements  pour  l'histoire,  et 
dont  le  contenu,  sans  aucun  intérêt  d'ailleurs,  répond  effectivement  à  son 
titre,  à  l'exception  d'une  seule  pièce;  et  cette  pièce  unique,  dont  rien  n'annon- 
çait laprésence,  était  justement  le  Polyptyque  de  Saint-Remi.  Toutefois,  ce 
n'est  pas  seulement  par  l'inscription  du  carton  et  par  la  nature  de  son  contenu 
que  j'ai  été  induit  en  erreur;  c'est  aussi,  et  principalement,  par  l'état  et  la 


PRÉFACE.  v 

forme  du  manuscrit.  Je  me  figurais  un  volume  assez  gros,  d'une  certaine  appa- 
rence et  répondant  par  son  extérieur  au  rang  du  personnage  qui  l'avait  com- 
mandé. Au  contraire,  il  s'agissait  d'un  simple  cahier,  assez  mince,  en  papier 
commun,  grossièrement  écrit  et  de  quarante  et  un  feuillets  en  tout;  car  la 
copie  du  Polyptyque  de  Saint-Remi  n'en  a  pas  davantage.  Elle  était,  pour 
ainsi  dire,  perdue  au  milieu  d'une  masse  de  papiers  avec  lesquels  elle  n'avait 
aucun  rapport;  tandis  que,  je  le  crois,  elle  aurait  été  beaucoup  mieux  placée 
ailleurs,  par  exemple,  avec  les  extraits  du  Polyptyque  de  Saint-Germain,  et 
dans  le  carton  intitulé  Irminon.  Toujours  est-il  que  je  n'ai  pas  su  la  trouver  où 
elle  était,  et  que  le  mérite  de  la  découverte  appartient  tout  entier  à  M.  Da- 
miens.  Je  dois  faire  connaître  la  manière  dont  cette  copie  a  été  exécutée. 

2.  DESCRIPTION  DE  LA  COPIE  DU  POLYPTYQUE  DE  SAINT-REMI. 

Elle  forme,  comme  je  l'ai  dit,  un  cahier  de  quarante  et  un  feuillets  in-4°, 
numérotés  de  1  à  4o,  le  dernier  n'ayant  pas  de  chiffre.  L'écriture  en  est  un 
peu  serrée,  et  les  interlignes  assez  étroits;  et,  ce  qui  n'a  pas  moins  contribué 
à  ménager  l'espace,  les  abréviations,  qui  sont  fort  nombreuses,  n'ont  pas  été 
remplies.  En  outre,  il  y  a  peu  d'alinéas,  et  le  texte  n'est  divisé  ni  en  cha- 
pitres ni  en  paragraphes;  mais  on  y  remarque  plusieurs  chiffres,  qui  sont 
des  traces  d'une  division  ancienne  du  manuscrit  original,  sur  laquelle  je 
reviendrai  plus  tard.  Le  copiste  n'a  joint  à  son  travail  aucune  explication, 
aucun  commentaire;  il  n'a  pas  même  fixé  la  ponctuation,  qui  n'est  pas  tou- 
jours sans  difficulté.  Il  s'est  contenté  d'écrire  ou  de  transcrire,  soit  en  marge, 
soit  entre  les  lignes,  les  noms  modernes  d'un  assez  grand  nombre  de  lieux 
mentionnés  dans  le  texte.  C'était  néanmoins  un  homme  familiarisé  avec  les 
écritures  du  moyen  âge;  car  on  ne  remarque  dans  sa  transcription,  bien 
qu'elle  paraisse  avoir  été  rapide,  que  très -peu  de  corrections  et  très-peu 
de  fausses  lectures.  Seulement  je  dois  croire  qu'il  a  dérangé  l'ordre  et  la 
place  des  noms  de  lieu  dans  les  quatre  premiers  articles  du  chapitre  X.  Les 
lieux,  dans  ces  articles,  sont  distribués  entre  quatre  pagi ,  savoir  :  i°  le  Ré- 
mois; 2°  le  Laonnais;  3°  le  Tardenois,  et  4°  le  Porcien.  Or  il  arrive  que  tel 
lieu,  qui  se  trouve  placé  par  le  texte  dans  im  des  quatre  pays  ci-dessus  nom- 
més, n'en    fait   pas  réellement  partie,   et  qu'il  appartient  à  l'un  des  trois 

b  . 


vi  PREFACE. 

autres.  Ainsi,  par  exemple,  Abuncurtis,  inscrit  sous  le  titre,  In  pago  Tardi- 
nensi,  serait  vainement  cherché  dans  le  Tardenois;  tandis  qu'on  rencontre 
Auboncourt  à  deux  lieues  N.  E.  de  Réthel,  dans  les  limites  du  Porcien. 
Aisella,  qui,  d'après  notre  manuscrit,  dépendait  du  pagus  Porcensis,  se  pré- 
sente, sous  le  nom  d'Aizelles,  dans  le  Laonnais.  Samma  Turba,  Somme- 
Tourbe,  village  situé  entre  Reims  et  Châlons,  est  pareillement  attribué  au 
pagus  Porcensis,  qui  certainement  ne  s'avançait  pas  jusque  là.  Des  terres  autour 
de  Reims,  circa  Remis,  sont  encore  mises  dans  le  même  pagus.  Aviola,  situé 
sur  la  Meuse,  super  Mosam,  est  placé  dans  le  Tardenois,  quoique  ce  canton 
soit  bien  éloigné  de  la  Meuse.  Il  me  serait  facile  de  citer  d'autres  lieux  dont  la 
position  donnée  par  le  texte  est  en  contradiction  avec  la  position  réelle;  mais 
ces  exemples  suffisent  pour  prouver  qu'il  règne  dans  la  partie  du  manuscrit  la 
plus  importante  pour  la  topographie  ancienne  un  très-grand  désordre ,  lequel 
doit  être  imputé  soit  au  rédacteur  du  Polyptyque,  soit  au  copiste  moderne. 
Or,  il  est  difficile  de  concevoir  que  le  rédacteur  ait  commis  tant  d'erreurs 
au  sujet  des  divisions  territoriales  de  son  temps,  et  que  ces  erreurs  soient 
restées  sans  correction  dans  un  livre  usuel.  Il  faut  donc,  je  crois,  en  accuser 
le  copiste,  et  les  expliquer,  en  supposant  qu'il  aura  transcrit  en  lignes  pleines 
les  noms  qui  étaient  disposés  en  colonnes.  J'alléguerai,  à  l'appui  de  cette 
supposition,  que  le  Polyptyque  de  Saint-Germain  présente,  en  plusieurs 
endroits,  une  disposition  pareille  pour  les  noms  de  personnes  à  la  suite  des 
fiscs ,  et  qu'un  lecteur  peu  attentif  serait  exposé  à  lire  ces  noms  de  gauche  à 
droite,  au  lieu  de  les  lire  de  haut  en  bas,  comme  l'ordre  l'exige.  . 

Tout  ce  que  nous  savons  du  copiste,  c'est  qu'il  était  moine  de  Saint-  V 
Rémi  de  Reims.  Serait-ce  D.  Vincent  lui-même,  l'auteur  des  deux  notices 
publiées  dans  le  Journal  des  Savants?  Il  est  peut-être  permis  de  le  conjecturer4. 
Je  ne  dois  pas  omettre  de  dire  que,  si  la  copie  a  été  sauvée  de  l'incendie  de 
la  bibliothèque  de  Saint-Remi,  en  177/i,  et  de  celui  de  la  bibliothèque  de 
Saint-Germain,  vingt  ans  après,  elle  a  toutefois  été  atteinte  par  le  feu  dans 
sa  marge  supérieure  :  heureusement  que  cette  brûlure  n'a  causé  au  texte 
qu'un  très-léger  dommage. 

'  D'après  une  note  tirée  des  Archives  Natio-  Vincent,  prêtre,  fit  profession  le  3o  novembre 
nales  (  L.  1280),  et  que  M.  Damiens  a  bien  17/16,  et  mourut  à  Saint-Remi  de  Reims  le 
voulu    me  communiquer,  D.   Jacques-Claude         22  septembre  1777- 


PRÉFACE.  vu 


3.  ÉPOQUE  DE  LA  RÉDACTION  DU  MANUSCRIT  ORICINAL. 

D'après  les  chiffres  écrits  en  marge  dans  la  copie  el  destinés  à  marquer  le 
commencement  de  chaque  page  du  manuscrit  original,  celui-ci  devait  avoir 
quatre-vingt-onze  pages  d'écriture  :  la  dernière  ,  commençant  par  — vecibus, 
el  si  verveces  non  habent,  est  en  effet  marquée  du  chiffre  9  i .  Il  remontait  au 
temps  d'Hincmar,  si  l'on  s'en  rapporte  au  jugement  de  Baluze  et  des  auteurs 
du  Nouveau  traité  de  diplomatique ,  qui  témoignent  l'avoir  vu  de  leurs 
propres  yeux0.  Mabillon  l'estimait,  en  1681,  âgé  de  plus  de  700  ans,  c'est- 
à-dire  antérieur  à  l'an  98  1 .  Userait  encore  moins  ancien,  suivant  D.  Vincent, 
dont  je  dois  rapporter  les  paroles  :  «  L'écriture  de  ce  Polyptique ,  dit-il,  est 
«  peut-être  une  des  plus  belles  du  onzième  siècle,  pour  une  écriture  de  cette 
«  espèce.  Elle  a  en  effet  beaucoup  de  rapport  avec  la  Caroline  minuscule,  ou 
«  peut-être,  pour  mieux  dire,  avec  la  minuscule  qu'on  employa  après  le  milieu 
«  du  neuvième  siècle,  et  en  s' approchant  du  commencement  du  dixième. 
"  On  voit  aussi  dans  cette  écriture  quelque  rapport  avec  la  minuscule  franco- 
«  galliqueh.  »  Cette  description  ne  s'accorde  pas  en  tous  points  avec  l'âge  que 
l'auteur  attribue  au  manuscrit  et  qu'il  rabaisse,  comme  on  vient  de  voir,  au  mi- 
lieu du  xie  siècle.  Mais  on  est  convaincu,  en  lisant  sa  notice,  qu'il  s'est  surtout 
attaché  pour  résoudre  cette  question  de  paléographie  à  la  date  de  quelques 
actes,  sans  faire  attention  que  ceux-ci  étaient  des  additions  postérieures, 
telles  qu'on  en  rencontre  et  de  nombreuses  dans  le  Polyptyque  de  Saint- 
Germain.  Nous  pouvons  d'ailleurs  prouver  directement  que  la  rédaction  du 
Polyptyque  de  Saint-Remi,  ou  au  moins  celle  du  fisc  d'Aguilcourt,  qui  est 
le  dix-septième,  remonte  au  temps  d'Hincmar.  Nous  n'avons  besoin  pour  cela 
que  de  comparer  ensemble  les  §§  1  2 5  et  127  de  ce  fiscc.  Il  résulte  en  effet 
de  cette  comparaison  que  le  scabin  Geimfridus  et  le  maire  Adroinus,  nom- 
més §  127,  dans  un  jugement  rendu  en  la  troisième  année  d'Hincmar, 
figurent  aussi  §  12 5,  et  avec  les  mêmes  titres,  au  nombre  des  témoins 
ou  jurés  entendus  pour  la  rédaction  du  fisc  d'Aguilcourt.  Je  ne  crois  pas  né- 
cessaire d'insister  davantage  sur  cette  question;  les  raisons  que  j'ai  exposées 

1  Baluze,  Capitul.  II,   12^7  et  1273.  Nouv.  b  Journal  des  Savants  de  1770,  p.  ai"]- 

tr.  de  Dipl.  V,  44g  et  s.  c  Voy.  p.  57. 

b. 


vin  PRÉFACE. 

ailleurs3  suffiraient  seules,  sans  l'exemple  que  je  viens  de  rapporter,  pour  la 
décider  péremptoirement.  Suivons  donc  avec  confiance  l'autorité  de  Baluze 
et  de  dom  Tassin,  et  fixons  au  commencement  de  l'épiscopat  d'Hincmar  le 
temps  de  la  rédaction  originale  du  Polyptyque  de  Saint-Remi. 

4.   DESCRIPTION  DU  MANUSCRIT  ORIGINAL. 

Suivant  un  avertissement  du  copiste b,  les  deux  premiers  feuillets  sont 
d'une  écriture  beaucoup  plus  moderne  que  le  corps  du  manuscrit;  ils  com- 
mencent par  ces  mots  :  Item  n  sol.  medio  Augusto  m  solidos  et  v  denarios,  etc.c 
C'est  la  continuation  du  compte  des  cens  payés  au  monastère  de  Saint-Remi  ; 
et  comme  le  commencement  de  ce  compte  ne  se  retrouve  nulle  part,  nous 
en  devons  conclure  que  le  manuscrit  est  incomplet.  Mais  ce  n'est  pas  seule- 
ment la  tète  qui  manque  :  la  page  4  finit  par  une  phrase  inachevée,  dont  la 
suite  n'est  donnée  ni  par  la  page  5  ni  par  aucune  autre.  Il  y  a  donc  encore 
ici  un  ou  plusieurs  feuillets  perdus  qui  contenaient  la  fin  du  fisc  de  Baconna. 
Enfin  il  peut  encore  manquer  quelque  chose  entre  la  page  28  et  la  page  29, 
dans  la  plus  ancienne  notice  des  cens  dus  à  l'abbaye;  mais  nonobstant  ces 
lacunes  et  d'autres  s'il  en  existe,  qu'il  est  impossible  de  constater,  je  suis 
persuadé  que  nous  possédons,  à  peu  près,  tout  le  texte  primitif  du  Polyp- 
tyque. La  preuve  s'en  tire,  i°  de  certains  chiffres  du  manuscrit  original,  que 
le  copiste  a  reproduits  à  la  marge  de  sa  copie;  2°  du  chapitre  XXV,  qui 
contient  la  récapitulation  générale  des  fiscs. 

Première  preuve.  Dans  le  manuscrit,  page  29,  le  chiffre  xm  est  placé  au 
commencement  du  fisc  de  Luperciacus,  et,  même  page,  un  peu  plus  bas,  le 
chiffre  xim  au  commencement  du  fisc  de  Villaris;  puis,  après  une  interrup- 
tion de  trois  numéros,  on  trouve,  à  la  page  5  2,  le  chiffre  xvn  devant  le  fisc 
de  Beconis  Villa;  et  aux  pages  55,  66,  67,  74  et  75,  les  chiffres  xvm,  xix, 
xx,  xxi  et  xxn  devant  les  fiscs  consécutifs  de  Vicus,  de  Gerso,  de  Salix  Sancti 
Remigii,  de  Vitlina  et  de  Sanctus  Hilarius.  Ensuite  on  n'observe  plus  aucun 
chiffre  de  ce  genre,  au  moins  dans  la  copie.  Mais,  immédiatement  après  le  fisc 
de  Sanctus  Hilarius,  et  sur  la  même  page,  vient  la  récapitulation  générale 

*  Polypt.  d'Irm.  I,  92Z1.  c  Voy.  le  chap.  XXIX. 

b  Voy.  p.  108,  note  a. 


PRÉFACE.  ix 

des  fiscs  du  Polyptyque.  Or,  si  cette  récapitulation  a  été  placée  à  la  Un, 
comme  cela  est  vraisemblable ,  nous  sommes  en  droit  d'en  conclure  que  le 
lise  de  Sanctus  Hilarius  est  le  dernier,  et  que,  par  conséquent,  le  corps  du 
Polyptyque  se  composait,  au  moins  primitivement,  de  22  fiscs. 

Il  s'agit  maintenant  de  vérifier  si  nous  retrouvons  ce  nombre  dans  le  ma- 
nuscrit tel  qu'il  nous  est  parvenu.  Le  texte  entier,  d'après  la  division  que 
nous  en  avons  faite,  contient  29  chapitres,  ce  qui  donnerait  29  fiscs,  si 
chaque  chapitre  répondait  à  un  fisc;  mais  cela  n'est  pas,  plusieurs  de  nos 
chapitres  étant  composés  d'une  manière  différente.  Arrêtons-nous,  pour  le 
moment,  au  lise  de  Sanctus  Hilarius.  S'il  a  reçu  de  nous  le  n°  xxiv,  tandis 
qu'il  porte,  comme  on  vient  de  le  dire,  le  n°  xxn,  c'est  que  nous  avons 
formé  deux  chapitres  de  plus  que  dans  le  manuscrit,  savoir  :  les  chapitres  X 
et  XIII,  qui  probablement  y  figurent  sans  numéros  particuliers,  le  premier 
à  la  suite  et  sous  le  numéro  du  fisc  de  Gothi,  et  le  dernier  à  la  suite  et 
sous  le  numéro  du  fisc  de  Tasiacus.  Je  dis  qu'ils  ne  doivent  pas  avoir  eu  de 
numéro ,  parce  que  le  manuscrit  en  marque  seulement  à  la  tète  des  fiscs , 
comme  nous  l'observons  pour  les  huit  numéros  restants ,  et  que  nos  chapitres  X 
et  XIII  ne  sont  pas  des  fiscs  :  la  seconde  partie  du  chapitre  X,  qui  en  a  la  forme, 
n'est  qu'un  appendice  des  dîmes  affectées  à  l'hospice  du  monastère  de  Saint- 
Remi.  J'ajoute  qu'ils  doivent  être  tous  deux  d'une  écriture  moins  ancienne. 
D'abord,  le  copiste  nous  avertit,  dans  une  note,  que  les  pages  21  à  28,  et 
les  premières  lignes  de  la  page  29  jusqu'au  fisc  de  Luperciacus ,  sont  d'une 
autre  main  :  or,  cette  partie  se  compose  entièrement  de  notre  chapitre  XIII. 
Ensuite,  dans  le  chapitre  X,  il  est  fait  mention  de  l'église  de  Saint-Côme  et 
Saint-Damien  comme  dépendant  du  monastère  de  Saint-Remi  :  or,  cette  église 
ne  fut  cédée  à  Saint-Remi  que  par  l'archevêque  Adalberon ,  à  la  fin  du  Xe  siècle8; 
donc  la  rédaction  de  ce  chapitre  X  ne  remonte  pas  plus  haut  qu'à  cette  époque, 
donc  il  nous  est  permis  d'avancer  que  nos  deux  chapitres  n'appartiennent  pas 
à  la  rédaction  originale,  et  qu'ils  sont  des  additions  faites  après  coup  au  ma- 
nuscrit. Elles  n'ont  rien  d'ailleurs  qui  puissent  nous  étonner,  le  Polyptyque 
d'Irminon  présente  des  additions  de  ce  genre  dans  les  intervalles  laissés 
primitivement  en  blanc,  et  sans  doute  avec  intention,  entre  les  chapitres. 

'  Charte  de  Gervais ,  du  cartulaire  de  Saint-         177°>    P-    4*6);   et  bulle  de  Jean  XIII,  du 
Rémi,  citée  par  D.Vincent  (Journ.  des  Savants,         24  avril  972,  dans  Bouq.  IX,  24o  d. 


x  PREFACE. 

Il  suffirait,  par  conséquent,  de  supprimer  les  deux  numéros  que  nous 
avons  introduits  dans  le  texte  pour  retrouver  le  chiffre  22,  et  pour  que  les 
divisions  fussent  en  même  nombre  dans  notre  édition  que  dans  le  manus- 
crit. Nous  en  conclurons  que  le  nombre  des  fiscs  est  aussi  le  même  des  deux 
côtés,  et  qu'alors  nous  possédons,  soit  entièrement,  soit  partiellement,  tous 
les  fiscs  primitifs  du  Polyptyque  de  Saint-Remi  jusqu'au  dernier,  qui  est  celui 
de  Saint-Hilaire. 

Seconde  preuve.  Un  autre  procédé  nous  conduit  encore  à  la  même  conclu- 
sion. Dans  le  chapitre  XXV,  qui  contient,  ainsi  qu'on  l'a  dit,  le  résumé  de 
tous  les  fiscs,  le  nombre  total  des  manses  seigneuriaux  est  fixé  à  18,  celui 
des  manses  ingénuiles  à  32  4  i,  celui  des  manses  serviles  à  190  \,  et  celui 
des  accolœ  à  19.  Or,  comme  le  nombre  des  manses  et  celui  des  accolœ  sont 
marqués  dans  la  description  particulière  de  chaque  fisc,  nous  pouvons  en 
faire  le  compte,  et  vérifier  si  la  somme  que  nous  trouverons  est  égale  au 
total  porté  au  chapitre  XXV,  et,  si  elle  en  diffère  en  moins  ou  en  plus,  appré- 
cier les  pertes  ou  les  accroissements  éprouvés  par  le  Polyptyque. 

Le  calcul  effectué  sur  nos  22  fiscs  produit  2 1\  manses  seigneuriaux,  4.3 o 
manses  ingénuiles  environ,  176  manses  serviles  et  1  10  accolœ,  tandis  que, 
dans  le  chapitre  XXV,  il  est  fait  état  de  1 8  manses  domaniaux  ,324-  manses 
ingénuiles  et  demi,  190  manses  serviles  et  demi  et  19  accolœ,  ce  qui  ne 
donnerait  en  tout,  suivant  le  texte,  que  526  manses,  à  la  vérité,  non  com- 
pris les  églises,  les  accolœ  et  les  moulins.  Le  total  calculé  par  nous  surpasse 
donc  le  total  marqué  dans  le  manuscrit  de  6  manses  domaniaux,  1 06  manses 
ingénuiles  environ,  et  91  accolœ.  A  la  vérité,  il  lui  est  inférieur  en  manses 
serviles;  mais  cette  différence  en  moins,  qui  n'est  que  de  i4,  provient,  sans 
aucun  doute,  de  ce  que  des  manses  serviles  ont  été  relégués  parmi  les  accolœ. 
Maintenant,  si  l'on  confond  tous  les  manses  sans  distinction  des  espèces, 
on  trouve,  par  le  calcul,  63o  manses  environ,  c'est-à-dire  environ  iol\. 
de  plus  que  le  nombre  annoncé  dans  le  résumé.  Il  s'ensuit  que,  bien  loin 
d'accuser  un  déficit,  le  manuscrit  présente  un  excédant  considérable,  qui 
s'explique  par  les  additions  successives  qu'il  a  reçues,  même  dans  les  fiscs 
primitifs. 

Nous  pourrions  poursuivre  la  même  vérification  sur  les  chiffres  des  rede- 
vances, et  nous  obtiendrions  un  résultat  analogue.  Ainsi,  par  exemple,  en 


PREFACE.  xi 

comptant  les  poulets  dus,  nous  en  trouverions  plus  de  2,100,  tandis  que  la 
récapitulation  en  marque  seulement  1,7 4 5  7;  de  même,  le  nombre  des  œufs, 
qui  dépasse  9,000  dans  les  dénombrements  partiels,  ne  s'élève,  dans  la  réca- 
pitulation, qu'à  7,6^2  7.  De  là,  il  est  permis  de  conclure  que  les  additions 
s'élèvent  à  un  cinquième  au  moins  des  nombres  primitifs. 

Nous  sommes  donc  en  droit  de  dire,  quelque  nombreux  qu'on  suppose 
les  articles  ajoutés  après  coup,  que  nous  avons  perdu  peu  de  chose  du  texte 
original,  et  seulement  peut-être  le  fisc  de  Baconna,  dont  nous  ne  possédons 
que  le  commencement. 

Il  est  vrai  que  le  Polyptyque  ne  se  compose  pas  uniquement  de  22  fiscs 
primitifs,  et  qu'il  contient  encore  d'autres  matières. 

Après  le  fisc  de  Saint-Hilaire ,  nous  ne  trouvons  plus  de  chiffres  indica- 
teurs; mais,  en  examinant  attentivement  le  commencement  et  la  fin  des 
pages  suivantes  du  manuscrit,  on  reconnaît  avec  satisfaction  qu'elles  se 
suivent  toutes  sans  lacune,  et  que  le  texte  est  complet  jusqu'à  la  page  89,  au 
bas  de  laquelle  est  écrit  le  mot  finit.  Toutefois,  ce  n'est  pas  la  fin;  deux  pages 
d'additions  succèdent  encore ,  mais  ce  sont  vraisemblablement  les  dernières 
du  volume ,  attendu  que  la  page  suivante ,  qui  est  au  verso  de  la  précédente , 
est  restée  en  blanc. 

Ainsi,  en  résumé,  plus  heureux  ici  que  pour  le  Polyptyque  de  Saint-Ger- 
main ,  nous  n'avons  presque  rien  à  regretter  du  Polyptyque  de  Saint-Remi. 
Quant  aux  premières  pages  du  volume,  qui  nous  manquent  aussi,  elles 
étaient,  comme  on  l'a  vu,  d'une  écriture  beaucoup  plus  moderne,  et  contenaient 
les  premiers  articles  d'un  compte  dont  nous  avons  les  derniers,  et  qui  fut, 
sans  aucun  doute,  rédigé  longtemps  après  Hincmar. 

Nous  avons,  à  l'exemple  du  copiste,  rejeté  à  la  fin  de  l'ouvrage,  d'abord 
les  trois  pages  qu'occupent  ces  derniers  articles,  puis  trois  paragraphes  écrits 
par  la  même  maina,  qui  paraissent  en  être  la  continuation,  et  qui  se  trouvent 
au  bas  de  la  page  20  du  manuscrit  original.  Nous  aurions  voulu  pouvoir 
conserver  à  leurs  places  les  huit  numéros  que  celui-ci  nous  fournit  pour  les 
chapitres  ;  mais  la  division  qu'il  présente ,  étant  très-défectueuse  et  n'ayant 
peut-être  jamais  été  complète,  nous  avons  jugé  à  propos  d'en  établir  une 

'  Cette  identité  d'écriture  est  encore  attestée  dans  une  note  du  copiste.  Voy.  p.  1 10  note  d. 


xii  PREFACE. 

nouvelle ,  qui  produit  2  g  chapitres  en  tout ,  et  qui  nous  paraît  favorable  à  la 
distinction  des  matières  a. 

5.   DIVISION  DU  TEXTE. 

Le  texte  peut  se  décomposer  en  cinq  parties,  savoir  : 

i°  Description  des  fiscs  et  de  leurs  dépendances,  pages  1-17,  19-2 k-, 
32-90  et  98-107  de  notre  édition; 

20  Noms  des  lieux  payant  la  dîme  à  l'abbaye,  pages  18,   1  9  et  20  ; 

3°  Notice  des  cens  dus  à  l'abbaye,  pages  2 5-3  1  ;  plus,  les  deux  premiers 
feuillets  du  manuscrit  transportés  par  nous  à  la  fin,  p.   108-1  10  ; 

k°  Récapitulation  générale  des  fiscs,  pages  91  et  92  : 

5°  Description  des  bénéfices,  pages  93-97. 

Dans  la  première  partie,  les  fiscs  primitifs  s'arrêtent  à  la  page  90,  les 
autres  sont  des  additions.  La  description  du  fisc  de  Condatas,  C  on  dé  sur- 
Marne,  est  donnée  deux  fois,  la  première  en  détail,  pages  99-1 01 ,  et  la  se- 
conde en  abrégé  et  avec  des  différences  essentielles,  pages  106  et  107.  Le 
fisc  de  Luperciacus  est  décrit  en  trois  endroits,  savoir,  pages  32,  104-107; 
la  troisième  description  (p.  107,  §  73)  est  un  abrégé  de  la  seconde  avec  des 
changements. 

Les  dîmes  qui  composent  la  seconde  partie  sont  les  dîmes  payées  par  l'ab- 
baye de  Saint-Timothée  à  l'hospice  du  monastère  de  Saint-Remi ,  et  les  dîmes 
payées  à  la  porte  du  même  monastère. 

La  troisième  partie  contient  deux  états  des  cens  dus  à  Saint-Remi.  Ils 
paraissent  avoir  été  dressés  à  deux  époques  différentes  et  sont  tous  deux  in- 
complets ;  il  manque  la  fin  du  premier  et  le  commencement  du  second. 

La  récapitulation  générale,  qui  forme  la  quatrième  partie,  est  répétée 
deux  fois  de  suite,  avec  peu  de  différence  dans  la  rédaction. 

La  cinquième  partie,  qui  est  celle  des  bénéfices,  embrasse,  selon  toute 
apparence ,  tous  les  bénéfices  dépendant  du  monastère  de  Saint-Remi  ;  il  est 
évident  qu'ils  ne  composaient  qu'une  petite  portion  des  possessions  de  ce 
monastère. 

3  Nous  avons  compris  tous  les  bénéfices  dans  tous.  De  même,  nous  avons  formé  un  chapitre 
un  seul  chapitre  (c.  XXVI),  parce  que  le  ré-  unique  des  colonicœ  (c.  XXVIII),  parce  qu'il 
sumé  qui  les  termine  (p. 97,  §  A3)  les  comprend        n'y  a  pour  toutes  qu'un  manse  seigneurial. 


PREFACE.  xm 


6.   DES  FISCS. 


Les  fiscs  sont  au  nombre  de  vingt-quatre ,  y  compris  celui  de  Insula  super 
jluvio  Suppia;  c'est  un  de  moins  que  ceux  qui  nous  restent  du  Polyptyque 
d'Irminon.  Chacun  est  composé  d'un  manse  seigneurial  et  des  manses  tribu- 
taires et  autres  biens  qui  dépendent  du  manse  seigneurial.  La  composition  de 
celui-ci  est  donnée,  mais  celle  des  manses  tributaires  est  généralement  omise. 
On  marque  seulement  les  redevances  et  les  services  de  ces  derniers,  avec 
les  noms  des  tenanciers,  suivis  quelquefois  de  ceux  de  leurs  femmes  et  de 
leurs  enfants.  Plus  ordinairement  les  noms  de  leurs  femmes  sont  ou  passés 
sous  silence,  ou  rapportés  de  suite  à  la  fin  des  fiscs  avec  le  nombre,  rare- 
ment avec  les  noms  de  leurs  enfants.  Le  Polyptyque  de  Saint-Germain,  au 
contraire,  fournit  presque  toujours  ces  différents  détails. 

La  description  des  manses  tributaires  et  des  accolœ  est  souvent  suivie  de 
la  liste  des  habitants  du  fisc  et  des  étrangers,  qui  devaient  faire  gratis  un 
certain  nombre  de  journées  ou  payer  une  certaine  somme  d'argent. 

Vers  la  fin  du  fisc  de  Curlis  Agutior,  on  trouve  la  liste  des  femmes  qui 
avaient  obtenu  l'ingénuité  par  charte  a,  et  un  peu  plus  bas  celle  des  serfs  nou- 
vellement repris,  servi  et  ancillœ  novitcr  rcpressih. 

On  trouve  aussi  dans  plusieurs  fiscs  l'inventaire  des  vases,  livres  et  orne- 
ments des  églises  situées  dans  ces  fiscs  c,  et,  dans  deux  autres,  l'inventaire 
du  bétail  nourri  dans  le  manse  seigneurial  ou  par  le  fisc  d.  Ces  états  rap- 
pellent ceux  du  Breviarium  de  Charlemagne  e. 

La  formule  Testes  prœscriptœ  rei  se  lit  à  la  fin  d'un  fiscf,  et  celle-ci  :  Isli 
juraverunt,  à  la  fin  de  deux  autres  s  ;  chacune  de  ces  formules  est  suivie  des 
noms  des  personnes  dont  le  témoignage  ou  la  déposition  a  servi  à  rédiger 
le  dénombrement  de  la  terre.  Ce  qui  prouve  de  nouveau  que  la  rédaction  des 
polyptyques  se  faisait,  au  moins  en  partie,  après  la  solennité  de  plusieurs 
enquêtes. 

a  xvii,  10.  d  xii,  i  ;  xxvn,  6. 

b  xvii,  12.  '  Polypt.  d'Irm.  t.  II,  p.  296  et  ss. 

c    VI,    17  ;    XV,    l5;    XVII  ,    l/t;  XVIII,    1  1  :   XX,  '    XVII,    16. 

12;  xxii,  27.  g   ix,  i3;  xxviii,  54- 


xiv  PREFACE. 

Les  inanses  sont  ingénuiles  ou  serviles;  on  n'en  trouve  pas  de  lidiles.  Il 
n'y  a  pas  non  plus  d'hospices,  mais  ils  sont  remplacés  par  des  accolœ  qui 
paraissent,  comme  nous  en  avons  fait  la  remarque1,  avoir  tenu  le  milieu 
entre  les  manses  et  les  hospices b,  ou  qui  même  se  confondent  avec  ceux-ci. 
On  observe,  en  outre,  des  tenures  appelées  sessas,  composées  d'un  lot  de 
terre  c  et  quelquefois  de  bâtiments  d. 

Les  manses  sont  distingués  en  vestitie  et  en  absi£,  autrement  nudi%;  il  est 
aussi  question  d'accolœ  apsœ  h. 

On  remarque,  de  même  que  dans  le  Polyptyque  de  Saint-Germain,  que 
la  condition  des  manses  est  souvent  en  opposition  avec  celle  des  personnes, 
c'est-à-dire  que  des  manses  ingénuiles  sont  souvent  tenus  par  des  serfs,  et 
des  manses  serviles  par  des  ingénus. 

Les  terres  consistent  en  terres  labourables  ou  champs,  en  vignes,  prés, 
pâquis  ou  pacages  (pasc/ualia,  pascua) ,  en  marais  (marisci),  en  chenevières 
(caneverillœ j ,  en  bois  [silvœ,  saltus),  en  buissons  (buscalia)  et  épines  (spi- 
nulœ).  Il  est  question  d'un  bois  de  bouleau  (silva  beduUina)  et  d'un  bois  de 
coudriers  et  d'épines  (silva  colrina  cum  spinulis1). 

Il  est  fait  mention  d'un  certain  nombre  de  moulins  et  de  quelques  brasse- 
ries, cambœ  ou  cammœ.  Un  moulin,  molendinus,  est  dit  hibernaticus ,  parce 
qu'il  ne  travaillait  que  l'hiver,  n'ayant  probablement  pas  assez  d'eau  en  été  i. 

7.  DES  PERSONNES. 

La  condition  des  tenanciers  du  monastère  est  marquée  généralement, 
ainsi  que  celle  des  autres  personnes  chargées  envers  lui  de  redevances  ou 
de  services.  Les  deux  classes  principales  sont  celles  des  ingenui  et  des  servi 
ou  mancipia.  Les  premiers  répondent  exactement,  je  crois,  aux  coloni  du 
Polyptyque  de  Saint-Germain,  et  n'en  diffèrent  que  de  nom.  Ici  donc  ïin- 
genuus  n'est  pas  autre  que  le  colonus.  On  observe  toutefois,  clans  un  chapitre, 

"  Polypt.  d'Irm.  t.  I,  p.  63o.  e  xm ,  i3,  22,  35. 

b  Accola  est  pris  dans  deux  sens  différents:  '  vi,  26;  xxvm,  b']. 

il  signifie  tantôt  la  tenure  dont  nous  venons  de  s  xm,  5 ,  i3  ,  22  ,  35. 

parler,  tantôt  l'habitant  d'une  terre.  h  ix,  11. 

c  xiv,  6  ;  xv,  1  7  ;  xxvi  ,16,18,19,31.  '  1,1, 

d  m,  6.  '  xix,  1. 


PRÉFACE.  xv 

le  XXVIIIe,  que  la  qualification  d'ingcnuus  est  partout  remplacée  par  celle  de 
colonus;  mais  cette  différence  dans  les  termes  ne  doit  en  faire  supposer  au- 
cune dans  les  conditions.  Seulement,  dans  le  chapitre  dont  il  s'agit,  les 
terres  de  l'abbaye  portant  le  titre  de  colonica,  on  aura  préféré  le  titre 
de  coloni  à  celui  à'ingcnai,  pour  marquer  la  condition  des  personnes  ingé- 
nuiles  qui  les  occupaient.  Toutefois,  dans  la  colonia  Cirsinniaca ,  du  fisc 
de  Beconis  Villa  ,  les  tenanciers  ingénuiles  sont  appelés  ingenui  et  non 
coloni a. 

Les  autres  classes  sont  composées  d'hommes  libres  ou  francs ,  franci b,  et 
d'affranchis,  Uberli  c,  distingués  en  chartularii  d  ou  affranchis  par  charte, 
c'est-à-dire  par  acte  authentique,  et  en  epistolarii0  ou  affranchis  par  lettre, 
c'est-à-dire  par  acte  privé. 

Il  est  aussi  fait  mention  de  vicarali  et  de  vicaratœ  \  dont  il  ne  me  parait 
pas  facile  de  déterminer  la  condition.  Nous  ne  connaissons,  en  effet,  que 
cinq  classes  de  personnes,  savoir  :  les  libres,  les  affranchis,  les  colons  ou 
ingénus,  les  lides  et  les  serfs,  et  il  ne  nous  est  pas  possible  d'en  nommer 
une  autre  qui  ne  rentre  dans  celles-ci.  Il  resterait  donc  à  savoir  à  laquelle  des 
cinq  les  vicarati  appartiennent,  si  toutefois  cette  qualification  désigne  une 
condition  sociale,  comme  on  doit  le  supposer,  puisqu'elle  n'est  accompagnée 
d'aucune  autre  &;  mais  nous  n'avons  pour  résoudre  cette  question  qu'une 
donnée,  celle  même  du  nom,  et  ce  nom,  inconnu  d'ailleurs  à  Ducange,  a 
une  signification  fort  obscure.  Quoiqu'il  offre  la  forme  d'un  participe  passé, 
on  ne  voit  pas  de  verbe  qui  lui  réponde.  On  ne  saurait  non  plus  le  rapporter 
au  mot  vicarius,  dont  le  dérivé  ferait  vicariatus  et  non  vicaratas.  Bref,  étant 
réduit  ici  à  des  conjectures  hasardées,  j'aime  mieux  les  taire,  et  attendre, 
pour  la  décision  de  ce  point,  la  découverte  de  nouveaux  documents. 

Si,  de  la  condition  des  personnes,  nous  passons  à  leur  position  domaniale , 
nous  distinguerons  des  hospitesh  ou  hôtes,  des  accolœ  ou  étrangers  habitants 

xix,  g-n.  -  '  xxii,  3,  5,  7,  19,  20. 

xxviii,  56.  "  A  la  vérité,  on  trouve  un  Vulferus,  mul- 

vi,  11,  12.  narias,  vicaratus  (xxn,  7);  mais  l'adjectif  m id- 

1,  i3;  xv,  1 1  ;  xvin,  1 1  ;  xx,  5.  10;  xxn,         narius ,  meunier,  indique  la  profession  et  non 
3.  etc.  la  condition  de  l'individu. 

xv,  3,  1  1  ;  xx,  3,4,  io,  1 1  ;  xxn,  3,5,  h  Voyez  ces  mots  et  les  suivants  à  la  table 

générale. 

c 


xvi  PREFACE. 

et  non  hommes  de  la  terre,  des  foreuses ,  foranei  ou  foraslici ,  c'est-à-dire  des 
hommes  d'une  terre  habitant  au  dehors,  et  des  extranei,  c'est-à-dire  des 
étrangers  à  la  seigneurie  de  Saint-Remi ,  mais  habitant  sur  ses  domaines. 
On  trouve  aussi  la  mention  de  quelques  oblati  ou  de  personnes  qui  s'étaient 
données  au  monastère.  Les  mapatici  ou  mappagii  et  les  tcrracii  sont  peut-être 
les  tenanciers  de  mappœ  et  de  terrœ  étrangères  aux  manses;  à  moins  qu'on 
ne  fasse  de  ces  noms,  qui  ne  sont  employés  qu'à  l'ablatif  pluriel,  des  neutres 
mapatica,  mappagia,  lerracia,  auquel  cas  ils  serviraient  à  désigner  non  des 
personnes,  mais  des  redevances  payées  pour  la  possession  des  espèces  de 
terres  indiquées. 

Quant  aux  professions,  celles  de  vigneron,  vinitor;  de  cuisinier,  coquus; 
de  pêcheur,  piscator,  sont  à  peu  près  les  seules  qui  soient  marquées.  Les 
naves,  dont  il  est  question  en  deux  endroits  a,  pouvaient  servir  à  la  naviga- 
tion sur  la  Marne  ainsi  qu'à  la  pêche. 

D'autres  qualifications  ont  rapport  aux  redevances  et  aux  services,  telles 
sont  celles  de  capitalicii,  payant  la  capitation;  de  cerarii,  devant  une  certaine 
quantité  de  cire;  de  diurnarii  ou  jornarii,  faisant  un  certain  nombre  de  jour- 
nées pour  la  terre  seigneuriale  b.  Le  nom  d'operarii  désigne  des  hommes  qui 
travaillent  à  la  tâche  ou  à  la  journée. 

Les  principaux  officiers  institués  dans  les  fiscs  sont  le  maire,  major;  le 
doyen,  decanus;  le  cellerier,  cellerarius ;  le  forestier,  silvarius  ou  forestarius. 
Un  tenancier  a  le  double  titre  de  silvarius  et  mcllarius ,  parce  qu'il  était  chargé 
de  recueillir  le  miel  dans  les  bois  dont  il  avait  en  même  temps  la  garde c.  On 
peut  ranger  aussi  bien  parmi  les  offices  que  parmi  les  professions  l'emploi 
de  meunier,  mulnarius,  et  celui  de  bouvier,  bovarias,  dont  il  est  fait  mention 
quelquefois.  A  la  fin  du  fisc  de  Gothid,  les  noms  de  plusieurs  personnes  sont 
inscrits  sous  le  titre  :  De  ministerio ;  c'étaient,  à  ce  qu'il  paraît,  des  ministe- 
riales,  c'est-à-dire  des  hommes  et  des  femmes  préposés  à  des  services  parti- 
culiers ou  exerçant  différents  arts  et  métiers  au  profit  du  monastère  et  sou- 
vent dans  le  manse  seigneurial. 

Le   magister  ou  les  magistri ,  nommés  dans  le  fisc  de   Curlis  Agutiore, 

'  xxvm,  57  et  58.  '  1,  12. 

b  Ces  mots  sont  mal  interprétés  dans  Du-  d   ix,  i/j. 

cange  par  jours  ou  journées  de  travail.  "  xvn  ,  1. 


PREFACE.  xvii 

étaient  vraisemblablement  ou  le  prévôt  ou  les  dignitaires  de  l'abbaye.  Ces 
derniers  sont,  je  crois,  désignés  aussi  sous  le  nom  de  seniores,  dans  le 
même  fisc3  et  dans  ceux  de  Bainah,  de  Beconis  Villa0  et  de  Salix  Sancti 
Remigii  d. 

Quant  aux  offices  de  cancellarius ,  â'advocatas  et  de  scabinus,  dont  il  est 
aussi  question ,  ils  ne  peuvent  être  considérés  comme  propres  et  particuliers 
aux  fiscs. 

8.  DES  REDEVANCES. 


Les  redevances  et  les  services  sont  généralement  les  mêmes  que  dans  le 
Polyptyque  d'Irminon;  c'est  pourquoi  je  me  dispenserai  d'en  faire  de  nou- 
veau la  description  ;  il  me  suffira  d'indiquer  les  différences  qu'on  observe 
dans  les  détails. 

L'hostilitiam  y  est  appelé  hostelitia ,  et  se  paye  presque  toujours  en  argent, 
depuis  5  denierse  jusqu'à  3o  deniersf  par  manse.  Les  taxes  intermédiaires 
sont:  6e,  8 h,  io',  î  î J ,  i4\  161,  2  0m  et  25"  deniers.  Dans  un  fisc,  cette  rede- 
vance consiste  en  une  brebis  avec  son  agneau0,  hlwstclitia  n'est  pas  imposée 
à  tous  les  fiscs;  mais,  lorsqu'elle  est  exigée,  la  plupart  des  manses  serviles 
n'en  sont  pas  exempts. 

Le  carnaticum,  Yherbaticum,  Yaugustaticum  ne  sont  pas  mentionnés.  La  ligna- 
ritia  ne  l'est  pas  non  plus,  mais  c'est  le  nom  seul  qui  manque;  car  la  rede- 
vance d'une  ou  de  plusieurs  voitures  de  bois  est  due  généralement  par  les 
manses,  même  par  beaucoup  de  manses  serviles;  seulement  elle  se  payait  en 
nature  et  n'était  que  très-rarement  convertie  en  deniers.  Elle  est  rappelée 
dans  la  récapitulation  générale  sous  le  titre  de  lignaria?. 

Le  droit  de  paisson  est  désigné  tantôt  sous  le  nom  de  pastio ,  tantôt  sous 


*    XVII,    10. 

b  xvm,  4;- 

c  xix,  17. 

d  XX,  2/1. 

e  xxn,  9  et  26;  xxvi,  1 1. 

'  xxviii,  2  et  6g. 

"  xx,  16. 

''  vi ,  2  et  23;  xvii,  2  et  22. 


'  xv,  2  ;  xx,  2  ;  xxn,  2  et  8;  xxvi,  10. 

1  xxvi  ,12. 

1  xn,  3. 

1  vu,  2  ;  ix,  k  et  5. 

"'   1 ,  2  ;  xi ,  2 . 

u    XII,  2. 

°  xxi,  2. 

p  xxv,  i. 


xvm  PREFACE. 

celui  de  pastus;  il  est  acquitté  par  les  manses  serviles  aussi  bien  que  par  les 
ingénuiles  :  il  consiste  souvent  en  un  muid  de  vin  a,  quelquefois  en  deux  muids 
de  vinb,  ou  en  un  muidc  d'épeautre  ou  de  fromentd,  fréquemment  en  une 
voiture  de  bois  fournie  d'ordinaire  au  commandement  de  la  seigneurie e.  Les 
manses  serviles  ne  sont  assujettis  qu'à  la  moitié  de  cette  dernière  prestation^ 
D'autres  fois  il  est  exigé  soit  un  mouton  d'un  an  chaque  années,  soit  un  mou- 
ton de  cet  âge  tous  les  trois  ans,  avec  un  muid  d'orge  tous  les  ansh.  Dans  le 
fisc  de  Vicus,  outre  la  redevance  en  bois  imposée  pour  droit  de  paisson,  pro 
pastione,  à  raison  d'une  voiture  pour  chaque  manse  ingénuile,  et  d'une  demi- 
voiture  pour  chaque  manse  servile  l,  il  est  encore  fait  mention,  au  résumé J, 
de  288  jeunes  porcs  dus  tous  les  trois  ans  pour  pastus,  par  les  288  posses- 
seurs de  manses,  tant  habitants  de  la  terre  qu'étrangers  :  c'est  du  moins  de 
cette  manière  que  j'entends  le  texte  assez  corrompu  dans  cet  endroit.  Je 
ferai  aussi  observer  qu'il  est  parlé  dans  le  fisc  de  Beconis  Villa  de  deux  pais- 
sons, sans  aucune  explicationk  :  je  ne  sais  si,  pour  rendre  raison  de  cette 
expression,  pro  duabus  paslionibus ,  on  doit  distinguer  soit  la  paisson  du  gland 
de  celle  de  la  faîne,  soit  le  panage  du  pâturage. 

La  capitation  est  appelée  capitalicium ,  et  ceux  qui  la  doivent  capitaliciV . 
Souvent  l'obliagtion  de  payer  cette  redevance  est  exprimée  par  ces  mots  : 
solvit  ou  dat  pro  capite  suom;  elle  est  d'ordinaire  acquittée  en  argent",  et  alors 
la  taxe  parait  être  de  l\  deniers0,  comme  dans  le  Polyptyque  de  Saint-Ger- 
main. D'autres  fois  elle  consiste  dans  la  prestation  d'un  muidP  ou  d'un  muid 
et  demi  d'orge °i  ;  elle  est  imposée  à  des  ingénusr  et  à  des  accolœ  dont  la  con- 
dition n'est  pas  indiquée^  mais  il  y  a  des  redevances  non  qualifiées,  qui 
peuvent  être  considérées  comme  une  espèce  de  capitation.  Ainsi  des  tenan- 


12 


ix,  2  ,  k.  5;  xv,   12  , 

iA; 

XIX, 

2,    7, 

8 

•  9- 

k  xix,  2,7,8,9. 

XV,  2. 

'  Voy.  Y  Index. 

x,  6. 

'"    VII,  2;  IX,    12;  XVII,  2. 

XV,  10. 

"  Voy.  les  passages  indiqués  dans  la  table , 

1,2;    XX,    2  ;   XXII ,    2  : 

XXV,    1 

;   XXVI 

, 

10, 

aux  mots  Capitalicii  et  Capitalicium. 

i5. 

°  xxvi,  19;  xxviii,  73. 

xxii,  8,  i5. 

p    VII,  2;  XVII,  2,    28. 

XXVIII,  2. 

1    IX,   12. 

XXVIII,    22. 

'    VII,   2;  IX,   12  ;  XVII,   2,  28. 

XX,    2,    ÎO. 

s  xxviii,  73. 

xx,  76. 

PREFACE.  xix 

ciers,  hommes  ou  femmes,  habitants  ou  forains,  ingénus  ou  serfs,  payent 
tous  les  ans  L\ ,  8 ,  12  deniers3  ;  d'autres  font  neuf  jours  de  travail  ou  payent 
4  deniersb;  d'autres  huit  jours  ou  l\  deniers0;  d'autres  seulement  trois  jours 
ou  1  denier  1/2 d;  d'autres  font  quatre  ou  trois  jourse. 

Le  mot  census  a  la  signification  que  je  lui  ai  assignée  dans  le  Polyptyque 
de  Saint-Germain f;  toutefois,  il  est  assez  souvent  employé  pour  désigner  la 
rente  assise  sur  la  terre  censuelle,  c'est-à-dire  le  prix  du  loyer  de  la  tenure, 
distingué  du  prix  du  loyer  d'une  terre  domaniale.  Ainsi,  par  exemple,  le  vin 
récolté  dans  les  vignes  du  domaine,  vineœ  dominicœ,  était  dit  vinum  de  collée- 
tione,  par  opposition  au  vin  de  cens  provenant  des  vignes  des  manses  ou 
des  autres  terres  censuelless.  Beaucoup  de  vignes  domaniales  se  faisaient  en 
effet  au  tiers,  ad  tertium,  c'est-à-dire  que  le  vigneron  ou  colon  qui  les  culti- 
vait avait  pour  lui  le  tiers  de  la  récolte.  L'expression  facit  vineam  de  suo  domi- 
nicain ad  tcrtiumh  et  d'autres  analogues1  ne  doivent  pas  s'entendre  autrement, 
comme  on  le  voit  par  plusieurs  passages,  où  le  produit  de  quelques  vignes 
du  domaine  est  évalué  à  tant  de  muids,  déduction  faite  du  tiers  :  Habet  idem 
in  cadem  villa  vineam  1,  ubi  possunt  colligi  vini  modii  xvm  absque  tertio!  :  ce 
qui  prouve  que  le  domaine  se  réservait  les  deux  tiers  des  fruits. 

Quelquefois  le  cens  est  distingué  des  droits  de  guerre,  de  paisson  et 
autres  k;  plus  souvent  il  s'entend  de  la  généralité  des  prestations  et  des  ser- 
vices imposés  aux  tenures l.  Le  cens  général  d'un  manse  sans  qualification  est 
fixé  à  4  sousm,  celui  d'un  manse  ingénuile  à  5  sousa,  celui  de  1  o  manses  non 
qualifiés  à  9  sous  chacun,  non  compris  les  poulets  et  les  charrois0.  Un  mou- 
lin est  acensé  37  sousP.  Les  brasseries,  cambœ,  étaient  aussi  données  à  cens1!. 

'  xvii,    60-110,    n4-n8;    xvm,    15-17;  j  xxvi,  ki. 

xxvni,  53-6 1.  k  ix,  2;  xv,  2  ;  xix,  2,  7-9;  XXIX,  1  1. 

xv,  27.  '  x,  5;  xiii,  1  ;  xvii,  20,  124;  xvin,  9;  xix, 

xvm,  1  i-i4-  18;  xx,  9,  10;  xxii,  7,  i4;  xxvm,  5 ,  6,  9 . 

d  xxii,  35-43.  10,  11,  18,  3o,  33,  35.  36.  37.  70;  xxix . 

c  xvii,  m-ii3;  xxi,  6;  xxii,  3i-34-  2  et  ss. 

'  T.  I,  p.  696.  m  x,5. 

s  Comparez  1,  1,  2,  avec  1,  16;  iv,  1,  avec  n  xxvm,  70. 

iv,  4-  Voyez  aussi  ix ,  8  ;  xix ,  9 ,  1 9  ;  xxv,  1,2;  °  xm ,  1 . 

xxvi,  26;xxvn,4-  p  xm,  1. 

''    IV,  2.  *  XI,   1. 

1  m,  3;  vu,  5;  ix,  10;  xxiii,  2. 


XX' 


PREFACE. 


Les  cens  étaient  payés  en  argent3,  en  bléb,  en  vinc,  en  boisd,  en  poulets 
et'*œufse. 

Les  prestations  à  titre  de  cens  étaient  de  même  distinguées  des  presta- 
tions à  titre  de  ban;  celles-ci  étaient  générales,  ou  du  moins  collectives,  et 
acquittées  à  l'ordre  du  seigneur  ou  de  son  représentant  :  ainsi  les  tenanciers 
d'Aguiicourt  rendaient  1  o/i  voitures  de  bois  de  cens,  de  censu,  et  76  de  ban, 
de  bannoK  Dans  le  résumé  général  des  redevances  du  Polyptyque,  il  est  fait 
état  de  866  voitures  et  demie  de  bois,  savoir  :  655  de  cens,  et  2  1  1  et  de- 
mie de  ban  pour  droit  de  paissons.  Les  redevances  banales  dont  il  est  parlé 
consistaient  presque  toutes  en  voitures  de  bois,  amenées  la  plupart  au 
manse  seigneurial,  quelques-unes  à  l'abbaye  de  Saint-Remih.  Les  tenanciers 
devaient  aussi  conduire  par  ban  des  voitures  de  foin  au  monastère1,  et  des 
voitures  de  merrain  à  l'écurie  domaniale J.  Mais  le  bois  et  le  foin,  quelque 
part  qu'ils  fussent  conduits,  provenaient,  selon  toute  apparence,  des  terres 
du  domaine  et  non  des  terres  tributaires;  de  sorte  qu'il  s'agit  ici,  je  crois, 
non  de  prestations  réelles  et  en  nature,  mais  de  simples  charrois,  qui  se 
faisaient  en  vertu  d'un  commandement  général  adressé  à  toutes  les  personnes 
obligées;  c'est  pourquoi  cette  espèce  de  ban  est  appelé  bannas  generalisk. 
J'aurais  donc  pu  renvoyer  à  l'article  des  services  ce  que  je  viens  de  dire  de 
ces  charrois;  mais  j'ai  préféré  en  parler  ici  pour  ne  pas  revenir  sur  la  diffé- 
rence à  établir  entre  le  censas  et  le  bannum.  Lorsque  les  redevances  banales 
sont  mentionnées  à  côté  d'autres  dont  le  titre  n'est  pas  indiqué ,  il  faut  gé- 
néralement entendre  par  ces  dernières  des  redevances  censuelles1. 

La  redevance  appelée  araticum  ne  paraît  pas  être  autre  que  Vagrarium  du 
Polyptyque  d'Irminonm,  ïagraticum  du  Code  théodosien  et  même  Yaraticum 
de  la  loi  des  Allemands,  quoique  j'aie  distingué  cet  araticum  de  Vagrarium, 

'    VI,    1 3,    2  2  ,  2Ô,    29;  IX,    11  ;   XIII,    19,  32,  h    XVI,   2. 

40-/12  ;  xxv,  1,2;  xxviii,  /j6,  A7;  XXIX,  11.  '  xv,  2;  XVI,  2. 

'"  vu,  4;  ix,  2;  xxv,  1,2.  J  Voy.  xix,  2,    9,  19.  Voy.  aussi  xxn ,  2, 

vu,  6,  8;  ix,  1 1  ;  xiii,  19,  21,  26;  xxn,         8,  9 ,  45;  xxvi ,  10,  i5. 

k"j-  k  XVI,  10. 

^  xx,  2.  i  Voy.  1,  2;  vi,  2;  xv,  2  ;  xvi,  2  ,  10:  xviii, 

°  vi,  9;  m,  8;  xxviii,  72.  2,  21;  xx,  2;  xxn,  2,  8,  9,  i5;  xxvi,  10,  12, 

'  xxn,  45.  i5;  xxviii,  2,  22,  69,  72. 

5  xxv,  1.  m  Pol.  Irm.  I,  680. 


PRÉFACE.  xxi 

en  m'autorisant  de  l'opinion  de  Lindenbrog  contre  celle  de  Ducangea.  Ces 
trois  termes  signifient  également  ce  qu'on  entendait  par  agrier,  champart, 
ferrage,  dans  nos  anciennes  coutumes. 

V  araticum  était  payé  par  le  tenancier  en  fruits  de  différentes  espèces,  nés 
de  la  terre  qu'il  cultivait  :  Donat  araticum  de  omni  conlaboratu  h ;  donat  arati- 
cum  de  suo  conlaboratu  extra  avergariamc.  Il  était  aussi  payé  en  blé  et  en  orge 
seulement11.  Pour  des  manses  ingénuiles,  au  nombre  de  six,  Yareaticum  ou 
araticum  était  fixe  et  consistait  en  un  muid,  vraisemblablement  de  vine.  Dans 
les  autres  cas  où  il  est  fait  mention  de  cette  redevance,  la  quantité   ou  la 
quotité  des  fruits  à  rendre  n'est  pas  marquée  :  était-elle  fixée  à  la  moitié, 
comme  dans  plusieurs  terres  de  la  centaine  de  Corbonf?  au  tiers,  comme 
nous  l'avons  vu  précédemment  pour  les  vignes  du  domaine  cultivées  par  les 
tenanciers?   au  dixième  seulement,  comme  dans  la  loi  des  Bavarois  s?  C'est 
ce  qui  n'est  pas  exprimé.  Toutefois,  je  ferai  observer,  i°que ,  dans  le  résumé 
d'Aguilcourt,   Y  araticum  est  joint  à  la  dîme  des  brebis  de   cette   manière  : 
omnia  mansa  donant  araticum  et  decimam  de  vervecibush;  2°  que,  dans  les  colo- 
nies de  Condé-sur-Marne  et  de  Louvercy,  où  il  n'est  pas  question  de  Y  ara- 
ticum, la  dîme  est  levée  sur  tous  les  produits,  à  l'exception,  pour  un  certain 
nombre  de  tenanciers ,    des  produits  des  chenevières  et  des  prés  :  Donant 
decimam  de  omni  conlaboratu ,  prœter  caneverillam  et  pratum1;  donant  in  censum 
denarios  xn  et  decimam  de  omni  conlaboratu);  qu'ainsi  ces   deux  dernières 
clauses  ressemblent  aux  deux  premières  que  j'ai  rapportées,  et  dans  les- 
quelles décima  est  remplacé  par  araticum;  enfin  que,  plus  loin,  les  mots  de 
omni  conlaboratu  sont  remplacés  par  de  annona ,  de  la  manière  suivante  :  Do- 
nat decimam  de  annonak.  De  là  je  suis  induit  à  supposer,  ou  au  moins  à  soup- 
çonner que  les  termes  araticum  et  décima  ont  ici  la  même  signification,  et 
que  par  conséquent  Y  araticum  ne  comprenait  que  le  dixième  des  fruits. 

Uavergaria,  ou  terre  close  d'un  palis  ou  d'une  haie  morte,  est  quelque- 
fois exemptée  de  Y  araticum,  ainsi  que  les  prés1.   Dans  un  endroit  la  terra 

'  Ibid.682.  »  Voy.  ibid.  681. 

''  xiv,  3.  h  xvii,  126. 

XV,   2.  i    XXVIII,   2. 

1  xvn,  2.  ]  xxviii,  46,  à-]- 

XII,  2.  k    XXVIII,   69,   70,    72. 

Pol.  Irm.  I,  682.  '  xv,  2,  et  xvi,  10. 

i 


xxii  PREFACE. 

forastica,  ou  terre  située  hors  de  la  seigneurie,  y  est  seule  soumisea.  Au  reste, 
les  tenanciers  qui  le  payaient  étaient,  de  plus,  obligés  généralement  à 
d'autres  redevances  et  à  des  services  divers. 

Le  vinaticumh  est,  je  crois,  le  vinage  de  nos  vieilles  coutumes,  c'est-à- 
dire  le  cens  ou  le  vin  que  les  tenanciers  rendaient  pour  leurs  vignes,  et  qui 
est  aussi  appelé  census  vini,  ou  plutôt  vinam  censasc.  Quant  aux  expressions  de 
vinaticis  et  de  vinatiis,  qui  se  rencontrent  dans  la  Notice  des  censd,  on  peut 
les  entendre,  comme  nous  l'avons  dit  plus  haut,  soit  de  personnes  qui 
tiennent  des  vignes,  de  même  que  terracii  et  mapatici  ou  mappagiie  seraient 
des  personnes  qui  tiennent  des  terres  ou  des  mappœ;  soit  de  redevances 
payées  pour  des  vignes,  en  supposant  que  les  ablatifs  vinaticis  et  vinatiis  ré- 
pondent aux  nominatifs  pluriels  vinatica  et  vinatia;  alors,  dans  cette  dernière 
supposition ,  on  devrait  aussi ,  par  analogie ,  admettre  au  lieu  des  masculins 
terracii  et  mapatici,  les  neutres  terracia  et  mapatica  ou  mappagia,  qui  signi- 
fieraient ainsi  des  redevances  payées  pour  des  terres  et  pour  des  mappœ  pla- 
cées vraisemblablement  hors  des  manses.  Ces  doubles  interprétations,  qui, 
en  définitive,  conduisent  au  même  sens,  me  paraissent  également  plausibles. 

La  dîme,  décima,  dont  il  n'est  pas  parlé  dans  le  Polyptyque  de  Saint- 
Germain,  se  confondait  peut-être  quelquefois  avec  ïaraticam,  ainsi  qu'il  est 
permis  de  le  conjecturer  d'après  nos  observations  précédentes;  mais  d'ordi- 
naire, et  dans  la  signification  propre  du  mot,  c'était  une  redevance  qui  con- 
sistait dans  le  dixième  de  tous  ou  de  certains  produits  naturels,  industriels 
ou  autres.  Dans  notre  Polyptyque,  les  dîmes  dues  à  l'hospice  ou  à  la  porte 
de  Saint-Remi  par  plus  de  deux  cents  lieux  ou  bénéfices ,  paraissent  en  général 
avoir  compris  le  dixième  de  tout  le  revenu.  Cependant,  comme  au  sujet 
de  la  terre  appelée  Abriniaca  Curtis  il  n'est  fait  mention  que  de  la  dîme  des 
animaux  et  du  vinf,  nous  devons  croire  que  cette  terre  ne  payait  pas  d'autre 
dîme.  Ce  dixième  des  revenus  de  plus  de  deux  cents  terres  était,  je  pense, 
payé  par  les  intendants  ou  receveurs  de  l'abbaye ,  et  non  directement  par  les 
tenanciers.  Mais  outre  ces  redevances  collectives,  il  y  avait  des  manses  et  des 
accolœ,  qui    devaient   particulièrement   la   dîme    des  brebis  tous  les  deux 

°  xxvi,  22.  J  xni,  ig,  21,  26,  27. 

h  ix,  2,  li,  5.  "  Voir  ces  mots  à  la  table. 

c  xin,  21,  26.  '   X,  II. 


PREFACE.  xxm 

ans11,  et  plus  communément  tous  les  trois  ansL.  D'autres,  comme  on  l'a  vu, 
devaient  la  dîme  des  blés,  de  annona,  ordinairement  avec  celle  des  brebisc,  et 
même  la  dîme  de  tous  leurs  produits,  de  omni  conlaboraiuà,  à  l'exception, 
pour  plusieurs,  du  chanvre  et  du  foine. 

Le  nom  d'oblationes  est  donné  à  une  espèce  de  redevance,  payée  ordinai- 
rement le  jour  de  Noël,  à  titre  d'hommage  ou  en  signe  de  soumission  et  de 
respect,  par  le  tenancier  au  maître  du  fonds.  Lorsque  le  maître  ou  prévôt, 
magisler,  et  sans  doute  aussi  le  senior  allaient  visiter  les  moulins  d'Aguilcourt, 
on  devait  se  porter  à  leur  rencontre  et  leur  offrir  ce  qu'on  avait  de  mieux f. 
Aux  fêtes  de  Noël  et  de  Pâques,  le  maire,  le  curé,  le  doyen  et  le  cellerier  de  la 
même  terre,  les  maires  et  les  curés  de  Beine  et  de  Bouconville,  étaient  tenus, 
d'après  un  ancien  usage,  de  se  transporter  au  monastère,  et  d'offrir  respec- 
tueusement aux  seigneurs  ou  dignitaires,  seniorcs,  en  signe  de  vénération, 
des  bouteilles  de  vin  et  de  miel,  des  gâteaux,  des  poulets,  et  quelques-uns 
une  oie  s.  Aux  mêmes  fêtes,  le  maire  et  le  curé  de  Saulx-Saint-Remi  offraient 
chacun,  à  la  vénération  des  seigneurs,  quatre  gâteaux,  quatre  poulets,  une 
oie,  une  bouteille  de  miel  et  une  bouteille  de  vin.  Le  doyen  et  les  deux 
meuniers  de  la  même  terre  devaient  chacun  la  moitié  de  cette  offrande  b; 
enfin,  aux  mêmes  époques,  le  maire  d'Aigny,  s'il  possédait  un  manse  entier, 
devait  faire  sa  cour  aux  maîtres,  c'est-à-dire  aux  dignitaires  de  l'abbaye,  en 
leur  offrant  trois  gâteaux,  quatre  poulets  et  deux  bouteilles  de  vin1. 

Dans  le  compte  des  cens  de  l'abbaye,  rédigé,  comme  on  l'a  vu,  à  une 
époque  moins  ancienne,  les  oblationes  sont  encore  dues  par  plusieurs  officiers 
des  domaines,  savoir  :  par  des  maires  et  par  des  forestiers,  soit  pour  leur 
propre  compte,  soit  à  raison  des  moulins  situés  dans  leurs  ressorts J  ;  plus  sou- 
vent elles  sont  mises  à  la  charge  des  terres,  sans  indication  des  personnes1. 
Une  brasserie,  camma,  en  est  aussi  chargée  h  Dans  tous  les  cas,  elles  n'étaient 
plus  exigées  qu'une  seide  fois  par  an,  à  la  Saint-Remi  m  ou  plutôt  à  Noël". 

'  xvn,  7,  126.  XXII,  44- 

''  xi,  2;  xv,  2  ,  58.  ;  1,  1 5. 

:  xxviii,  69,  70,  72  J  xxix,  7,  8,  17. 

1  xxviii,  46,  k"-  k  xxix,  1,  2 ,  3,  6,  7,  8,  9,  10,  17,  18, 19. 

'    XXVIII,   2.  L    XXIX,   6. 

'    XVII,    1 .  m  XXIX,    1. 

~  xvn,  122  ,  xviii,  20;  xix,  18.  °  xxix,  2  ,  3 ,  6 ,  7,  8 ,  9 ,  1  o ,  1 7,  1 8. 

J. 


xxiv  PREFACE. 

Elles  consistaient  en  une  somme  d'argent,  qui  varie  de  3  sous  à  38  sous, 
en  froment,  avoine,  vin,  chapons,  poulets  et  œufs a.  Le  même  droit  fi- 
gure aussi  dans  des  actes  de  l'Appendice  du  Polyptyque  d'Irminon ,  sous 
les  noms  d'oblaliones  et  d'oblies  b  ;  c'est  le  droit  d'oublié  ou  d'oubliage  de  nos 
anciennes  coutumes. 

Les  tenanciers  du  fisc  de  Nanteuil  devaient  donner,  au  temps  de  la  fau- 
chaison,  une  faux  chacun  ou  plutôt  fournir  chacun  un  faucheur  c.  Ceux  du 
lise  de  Beine,  au  lieu  de  cette  prestation,  payaient  2  deniers*1. 

Ducange ,  en  rapportant  les  deux  passages  du  Polyptyque  de  Saint-Remi , 
dans  lesquels  le  terme  salneritia  est  employé,  pense  qu'il  signifie  le  temps 
où  l'on  coupe  les  saules e;  c'est  une  erreur  évidente  que  n'aurait  pas  com- 
mise un  génie  ordinairement  si  pénétrant  et  si  exact,  s'il  avait  pu  garder 
mémoire  et  se  rendre  compte,  à  chaque  mot,  de  ses  lectures  précédentes.  Il 
se  serait  rappelé,  en  effet,  certaines  redevances  mentionnées  dans  le  même 
manuscrit,  qui  lui  auraient  expliqué  le  véritable  sens  de  salneritia  ;  je  veux 
parler  des  redevances  de  sel  qui  sont  exigées  des  manses  ingénuiles  de  plu- 
sieurs fiscs.  Ainsi,  les  tenanciers  de  la  terre  de  Nanteuil  devaient  rendre 
deux  muids  de  sel f  ;  ceux  de  la  terre  de  Yinsala  Catzeia  un  tertiolas  ou  tiers 
de  muid  S-  ceux  des  colonies  de  Condé-sur- Marne,  Isse  et  autres,  un  quar- 
taut  h.  Toutefois ,  plusieurs  manses  et  demi-manses  sont  exempts  de  cette 
prestation1;  elle  est  convertie  en  argent  dans  les  fiscs  de  Villiers  et  d'Aguil- 
court,  où  elle  consiste,  d'une  part,  en  2  deniers  par  manse  ingénuile  J,  et, 
d'autre  part,  en  10  sous  pour  environ  90  manses  ingénuiles,  ce  qui  fait  à 
peu  près  un  denier  et  un  tiers  pour  chacun  k. 

D'après  cela,  il  n'est  pas  douteux  que  les  3  deniers  payés  in  salneritia 
par  les  manses  ingénuiles  de  Beine  et  de  Saulx-Saint-Remi1  ne  soient  une 
redevance  pour  le  sel  :  c'est  d'ailleurs  l'interprétation  naturelle  du  mot  sal- 
neritia. 

Une  autre  redevance  plus  difficile  à  expliquer,  bien  que  très-commune, 


'  Voir  les  citations  précédentes. 

B    XVI,   2  ,   ÎO. 

b  N°s  xvii  et  xli,  t.  II,  p.  35 1  et  388. 

h  xxvin,  2 ,  6g. 

c  XI ,  2 . 

1  Ibid.,  4,  29,  33,  34,  ko- 

d    XVIII,  2. 

1   XV,  2. 

0  Gloss.  au  mot  Salneritia. 

k    XVII  ,21. 

'    XI,  2. 

1  xvin,  2  ;  xxii,  2. 

PREFACE.  xxv 

est  celle  qui,  fixée  généralement  à  un  denier,  est  presque  toujours  marquée 
de  cette  manière  :  Pro  bove  aquensi  denarium  i a.  Ducange  en  rapporte  quel- 
ques exemples,  tirés  de  notre  manuscrit,  sans  ajouter  aucune  explication  L. 
D'après  D.  Carpentier,  plus  hardi  et  souvent  moins  bien  inspiré,  le  bos 
aquensis  serait  peut-être  le  bœuf  employé  à  faire  tourner  la  roue  d'un  mou- 
lin. Mais  sa  conjecture  ne  me  paraît  pas  heureuse,  et  je  ne  vois  pas  comment 
il  y  aura  été  conduit,  autrement  que  par  deux  ou  trois  suppositions  très-peu 
admissibles,  savoir  :  qu'il  y  avait  des  moulins  mus  par  des  bœufs;  que  l'ad- 
jectif aquensis  avait  le  même  sens  que  l'adjectif  ac/uarius;  qu'enfin  le  bos 
aquensis  était  ainsi  appelé  parce  qu'il  faisait  l'office  de  l'eau  par  rapport  à 
la  roue  d'un  moulin.  Mais  toutes  ces  hypothèses,  que  rien  ne  justifie,  sont 
en  outre  dénuées  de  toute  vraisemblance  :  il  faut  donc  les  abandonner  et 
chercher  une  autre  explication  ;  voyons  s'il  n'est  pas  possible  de  la  trouver 
dans  le  texte  même  du  Polyptyque. 

D'abord,  nous  devons  admettre  que  l'adjectif  aqaensis  se  rapporte  à  un 
nom  de  lieu  et  non  pas  au  substantif  commun  aqua.  La  preuve  en  est  que 
dans  aucun  texte  du  moyen  âge,  comme  de  l'antiquité,  on  ne  le  trouve 
employé  avec  ce  dernier  sens ,  c'est-à-dire  avec  le  sens  d'aquarius,  tandis 
que,  dans  tous  les  temps,  il  fut  en  usage  comme  adjectif  géographique, 
dérivé  du  nom  de  lieu  Aqaœ.  Pour  en  citer  un  exemple,  appartenant  à 
l'époque  même  de  la  rédaction  du  Polyptyque,  je  trouve,  dans  les  Annales 
d'Hincmar,  sous  l'an  870,  le  district  d'Aix-la-Chapelle,  appelé  districtum 
Aqueuse0.  Le  même  adjectif  se  montre  très-fréquemment  avec  les  mots  pala- 
tium,  aala,  regia,  basilica,  sedes,  pour  désigner  le  palais,  la  cour,  l'église,  le 
siège  de  cette  principale  résidence  de  Charlemagne  d.  Loup ,  abbé  de  Fer- 
rières,  parle  d'un  prœdium  Aqueuse6,  qui  est  Aix-en-Othe  (à  cinq  lieues  sud- 
ouest  de  Troyes).  Bref,  il  est  hors  de  doute  que  l'adjectif  aquensis  se 
rapporte  uniquement  à  un  nom  de  lieu,  appelé  Aqaœ,  et  qui  se  traduit  gé- 
néralement en  français  par  Aix.  Alors,  605  aquensis  signifiera  un  bœuf  ou 
le  bœuf  d'Aix,  sans  rapport  avec  de  l'eau  ni  avec  des  moulins;  mais  cette 

1  V.  pour  les  passages,  la  table  au  mot  Bos.  d  Voy.   les  tables    de  D.   Bouq.   t.   V,  VI, 

b  Gloss.  au  mot  Bos.  VII,  etc. 

c  Baluze, Capitul.  tom.II,  228  ;D.  Bouq.  VII,  °  Epist.    12b,  et  dans  D.  Bouq.  tom.  VII, 

109  c;  Pertz,  55.  1,  488,  et  LL.  1,  517.  5i 7  d. 


xxvi  PREFACE. 

signification  est  bien  vague,  et  la  redevance  d'un  denier  pour  un  bœuf  d'Aix 
a  besoin  d'être  expliquée  d'une  manière  plus  précise. 

Pour  cela,  je  reviens  au  Polyptyque,  où  j'observe  que,  outre  les  char- 
rois généraux  indéterminés  et  accidentels,  qu'on  appelait  ordinairement  car- 
roperœ,  et  auxquels  la  plupart  des  manses  étaient  astreints,  il  était  encore 
exigé  d'eux  des  charrois  réguliers  et  périodiques  pour  les  vins,  le  bois,  le 
foin,  le  blé  et  autres  produits.  Les  charrois  de  cette  dernière  espèce,  dont 
on  s'exemptait  d'ailleurs  à  prix  d'argent ,  se  faisaient  quelquefois  au  loin.  Dans 
plusieurs  fiscs,  la  longueur  du  charriage  est  fixée  à  trente  lieues  (gauloises)3. 
Ainsi,  les  habitants  de  Taizy,  village  tout  proche  et  au  sud  de  Château-Porcien, 
étaient  tenus  de  faire  des  charrois  à  Châlons,  c'est-à-dire  à  plus  de  80  kilo- 
mètres de  distance  b,  et  les  habitants  de  Saulx-Saint-Remi  et  de  Condé-sur- 
Marne,  à  Saint-Quentin c,  c'est-à-dire  à  70  et  1  1  o  kilomètres  de  leurs  villages. 
Il  ne  faudrait  même  pas  s'étonner,  d'après  ce  que  nous  avons  rapporté  ail- 
leurs*1, que  des  tenanciers  eussent  été  obligés  à  de  plus  grands  déplacements. 

J'observe  ensuite  que  les  animaux  employés  le  plus  communément  au 
charriage  étaient  les  bœufs,  comme  on  le  voit  dans  le  Polyptyque  d'Irminon6 
et  dans  celui  de  Saint-Remif.  Or,  puisque  l'obligation  de  fournir  des  bœufs 
était  commune,  et  qu'elle  était  rachetée  par  une  somme  d'argent,  il  est  na 
turel  de  croire  que  la  redevance  payée  pro  bove  Aquensi  n'avait  pas  d'autre 
raison  que  l'exemption  de  fournir  un  bœuf  pour  les  charrois  d'Aix.  Mais 
de  quel  Aix  s'agit-il  ici,  car  il  y  a  plusieurs  lieux  de  ce  nom?  Serait-ce 
Aix,  près  de  Bricy  (Moselle);  Aix,  non  loin  de  Douai  (Nord);  Aix,  dans 
l'arrondissement  de  Péronne  (Somme);  Aix-en-Ergny,  ou  Aix-en-Issart, 
dans  l'arrondissement  de  Montreuil  (Pas-de-Calais);  Aix-en-Gohelle ,  dans 
l'arrondissement  de  Béthune  [ibid.);  Aix-lès-Fampaux,  dans  l'arrondisse- 
ment d'Arras  {ibid.);  enfin  Aix-en-Othe,  dont  il  a  été  question?  Tous  ces 
lieux  sont  des  villages  situés  de  100  à  200  kilomètres  de  Reims,  et  je 
n'en  vois  pas  de  ce  nom  qui  en  soient  plus  rapprochés.  Mais  aucun  d'eux 
ne  paraît  avoir  appartenu  à  l'abbaye  de  Saint-Remi ,  ni  même  avoir  été  en 
relation  avec  elle;  aucun  d'eux  n'est  près  d'un  fleuve  ou  d'une  grande  rivière , 

*  vi,  2;  vu,  2;  ix,  2,  4,  5;  xxvm,  2.  d   Polypt.  d'Irm.  S  Ai 2,  t.  I,  p.  779,  et  ss. 

b  xii,  2.  '  Voy.  ibid.  p.  780,  781,  78.3,  791  et  792, 

c  xin,  18,  22.  '  xni,  1,  3,  5,  9,  11,  32;  xxn,  2. 


PREFACE.  vxMi 

ni  dans  une  situation  à  pouvoir  être  un  marché  ou  le  centre  d'un  commerce 
de  quelque  importance;  nous  ne  pouvons  donc  supposer  qu'aucun  d'eux  ait  été 
le  terme  des  charrois  dont  nous  cherchons  la  direction.  Tous  ces  lieux  étant 
mis  à  l'écart,  comme  il  est  impossible  de  songer  à  des  villages  plus  éloignés, 
encore  moins  à  la  ville  d'Aix  en  Provence,  il  ne  reste  plus  à  notre  disposi- 
tion que  la  ville  d'Aix-la-Chapelle.  Et  en  effet,  non-seulement  nous  n'avons 
pas  à  élever  contre  elle  lesmèmes  objections,  mais  de  plus  nous  trouvons  de? 
motifs  légitimes  de  l'adopter,  d'abord  dans  la  célébrité  dont  elle  jouissait  et 
dans  l'avantage  qu'elle  avait  d'être  regardée  comme  le  centre,  et,  si  je  puis 
m'exprimer  ainsi,  comme  le  sanctuaire  de  l'empire  carlovingien;  ensuite  dans 
son  voisinage  du  Rhin  et  dans  le  débouché  quelle  offrait  au  monastère  de 
Saint-Remi  pour  les  produits  de  ses  domaines.  Ajoutons  que  ce  monastère 
avait  des  possessions  très-nombreuses  dans  le  diocèse  de  Mayence  et  dans 
celui  de  Liège,  où  était  située  Aix-la-Chapelle.  Ainsi,  d'après  son  propre  Po- 
lyptyque, il  percevait  des  cens  considérables  dans  les  lieux  nommés  Schi- 
morta,  Squina,  Litta,  Retinœ,  Angledura*  et  autres  qui  dépendaient  du  dio- 
cèse de  Liège,  suivant  la  bulle  d'Eugène  III ,  du  i  k  décembre  i  1 45  ;  et  dans 
les  lieux  nommés  Cosla  et  Marsna,  que  la  même  bulle  place  dans  l'évèché 
de  Mayence b.  Il  en  percevait  même  de  l'autre  côté  du  Pihin,  trans  Rhenum0. 
Enfin,  quoique,  placé  au  centre  de  ses  possessions,  il  ne  fût  éloigné  d'Aix-la- 
Chapelle  que  de  2/1.0  kilomètres  au  plus,  rien  n'oblige  à  supposer  que  les 
boves  Aqueuses  devaient  accomplir  tout  le  voyage;  il  suffit,  pour  expliquer 
cette  expression,  qu'ils  aient  été  employés  à  ce  grand  convoi  pour  une  partie 
seulement  du  chemin.  Et  c'est  ainsi  qu'on  doit  l'entendre,  car  autrement  le 
prix  d'un  denier,  fixé  pour  le  rachat ,  n'aurait  pas  été  en  proportion  avec  la 
valeur  du  service. 

S'il  est  établi  que  les  tenanciers  de  Saint-Remi  de  Reims  faisaient  des 
charrois  pour  Aix-la-Chapelle,  il  ne  sera  pas  surprenant  que  les  tenanciers 
de  Saint-Germain-des-Prés  en  aient  fait  pour  Wicus,  Quentowic  ou  Etaples, 
comme  je  l'ai  avancé  dans  le  Polyptyque  d'Irminon,  en  expliquant  la  signifi- 
cation du  mot  wichariscad.  Cette  explication  se  trouve  encore  confirmée  en 
quelque  sorte  par  d'autres  passages  du  Polyptyque  de  Saint-Remi.  En  effet, 

J  Voy.  à  la  table.  c  xxix,  18. 

b  Voy.  à  la  suite  du  Polyptyque. p.  112.  d  §§  /»i4-4i7,  t.  I,  p.  78A-790 


xxviii  PREFACE. 

nous  lisons,  au  fisc  de  Taizy,  que  32  manses  ingénuiles  payaient  chacun, 
outre  deux  deniers  pour  le  bœuf  d'Aix,  propter  bovem  (sous-entendu  Aquen- 
sem),  deux  autres  deniers  pour  les  charrois  de  Châlons,  pro  caropera  Cavalo- 
nensea;  et  au  fisc  de  Villiers,  que  chaque  manse  ingénuile  payait  in  Cavilonia 
dinarios  nh.  Or,  le  sens  de  cette  dernière  expression  est  évidemment  le  même 
que  celui  de  la  première ,  et  nous  ne  pouvons  douter  que  Cavilonia  ne  signi- 
fie ici,  non  le  Châlonnais,  mais  le  charriage  fait  à  Châlons.  Ainsi,  pour  dési- 
gner cette  espèce  de  service,  on  invente  un  substantif  qu'on  dérive  du  nom 
du  lieu  de  la  destination;  de  même  dans  le  Polyptyque  de  Saint-Germain,  vou- 
lant désigner  les  charrois  pour  Quentowic,  on  aura  forgé  le  nom  de  Wicha- 
risca,  qui  contient  celui  de  Wicas  et  celui  de  Wicharia,  ce  dernier  étant 
dérivé  du  premier,  comme  Wicarii,  qui  signifie  les  habitants  de  Wicusc.  Seu- 
lement on  aura  ajouté  une  terminaison  destinée  à  exprimer  l'idée  d'un  ser- 
vice, ce  qui  aura  formé  le  substantif  Wicharisca.  A  la  vérité,  l'analogie  eût 
été  plus  complète  entre  les  deux  termes  employés  à  désigner  le  charriage 
de  Quentowic  et  celui  de  Châlons,  si  celui-là  eût  été  appelé  Wicharia,  ou 
celui-ci  Cavilonisca.  Mais  cette  différence  de  terminaison  n'implique  pas  une 
différence  de  service,  et  la  Cavilonia  de  Saint-Remi  répond,  selon  toute  appa- 
rence, à  la  Wicharisca  de  Saint-Germain.  J'ajoute  que,  dans  un  passage  du 
Polyptyque  de  Métloc,  il  est  parlé  d'un  charriage,  angaria,  fait  à  Trêves,  à 
Metz  ou  à  Wich  par  trois  manses  réunis  d.  Il  résulte  de  là  que  l'interprétation 
du  mot  Wicharisca,  donnée  par  nous  comme  une  conjecture,  acquiert  main- 
tenant une  grande  probabilité. 

L'obligation  de  fournir  un  bœuf  pour  les  charrois  d'Aix-la-Chapelle  est 
appelée  dans  un  endroit  servitium  Aquensee,  et  dans  un  autre  servitium  pro  bove 
Aquensi{\  et  c'est  encore  de  ce  service  qu'il  s'agit  en  d'autres  passages,  où 
nous  lisons  :  pro  bove  denarium  /?;  pro  bove  denarium  i  et  dimidiumh;  propter 
bovem  denarios  ir1  :  l'adjectif  Aquensis  y  est  sous-entendu. 

xii,  2.  Saint-Germain  :  c'est  plutôt  Wyck  ,  en  face  de 

h  xv,  2.  Maëstricht. 

c  Polyptyque  d'Irminon,  tom.  I,  p.   786  et  '  xvn,  22. 

787.  f  xix,  9. 

d  Voyez  Appendice  iv,  p.  122.  Mais  je  ne  e  vm,  a;  ix,  2,  k- 

puis  affirmer  que  le  Wich  dont  il  est  ici  ques-  L  ix,  5. 

tion  soit  le  même  que  celui  du  Polyptyque  de  '  xii,  2. 


PREFACE.  xxix 

11  est  aussi  question,  dans  la  Notice  des  cens,  de  charrois  ou  plutôt  de 
transports  pour  Saint-Quentin;  mais  ceux-ci  étaient  faits  par  des  ânes,  et 
rachetables  au  prix  de  i  o  ou  de  1  2  deniers  :  Duos  asinos  in  Vcromandense 
aul  xii  denarios";  duos  asinos  mitlendos  in  Vcromandense  aui  x  denariosh.  Ail- 
leurs, 3i  manses  1/2  sont  taxés  ensemble  à  21  sous  pro  via  Veromandensi0, 
ce  qui  revient,  à  8  deniers  pour  chacun.  On  remarquera  encore  ici  les  expres- 
sions in  Vcromandense  et  pro  via  Veromandensi ,  employées  pour  désigner  la 
destination  des  convois. 

Parmi  les  autres  redevances  du  Polyptyque,  je  puis  mentionner  celle 
d'une  demi-voiture  de  bois,  au  profit  de  l'intendant,  judex,  du  village  de 
Gueuxd;  celle  de  5  perches  propres  à  faire  des  cercles,  laquelle  est  convertie 
en  un  denier  d'argent0;  celle  d'un  demi-muid  de  vin  payé  in  circadio, 
c'est-à-dire,  je  crois,  à  titre  de  cens  sur  le  produit  de  la  tenure,  par  oppo- 
sition au  produit  des  vignes  seigneuriales,  appelé  collectio{;  et  celle  d'un 
demi-denier  payé  tous  les  deux  ans  pour  le  fer,  pro  ferro,  que  devait  rendre 
chaque  manse  ingénuile  du  fisc  de  Beine ,  ce  qui  faisait  un  total  de  1  3  de- 
niers 1/2  s.  Mais  je  dois  m'arrêter  un  moment  sur  une  redevance  particulière 
désignée  sous  le  nom  de  vermicuîum. 

Elle  est  d'abord  exigée  en  nature,  et  à  la  quantité  de  2  onces  pesant,  des 
femmes  serves  des  manses  serviles,  dans  le  fisc  de  Saulx-Saint-Remih.  Elle 
est  ensuite  imposée,  dans  le  fisc  de  Condé-sur-Marne,  à  un  manse  ingé- 
nuile tenu  par  deux  colons,  dont  l'un  a  pour  femme  une  serve;  mais  au  lieu 
d'être  payée  en  nature ,  elle  est  convertie  en  une  redevance  de  4  deniers l. 
On  ne  peut  toutefois  supposer  qu'elle  fût  exclusivemant  servile,  attendu, 
d'après  le  résumé  du  chapitre  J,  qu'elle  est  exigée  de  33  manses  ingénuiles, 
que  la  plupart  des  tenanciers  de  ces  manses  sont  colons,  et  qu'il  y  a  peu  de 
femmes  serves.  Dans  le  résumé  général  du  Polyptyque,  il  est  encore  question 

qui  sont  soumises  chacune  à  cette  redevance  ; 
toutefois ,  le  résumé  du  fisc  marque  seulement 
2  onces  (xxn,  45).  Mais,  ou  il  faut  lire  1  2  onces 
au  lieu  de  2 ,  ou  ce  chiffre  2  est  celui  de  la  re- 
devance individuelle,  et  non  celui  de  la  rede- 
vance générale. 

'  xxviii,  2. 

1  xxviii,  69. 

e 


'    XIII,    l4- 

b   XIII,   22. 

°   XIII,   18. 

*    IX,    2. 

'   IX,  2,  4, 

5. 

f    XXIII  ,  2  , 

4. 

8    XVIII ,  2  , 

31. 

Voy.  aussi  xxv,  1,2. 

h  xxii ,  1 5 , 

17, 

20,  24,  2  5.  Il  y  a  six  femmes 

xxx  PRÉFACE. 

de  vermiculam;  mais  cette  substance  n'y  figure  que  pour  un  poids  de  douze 
onces,  ce  qui  est  évidemment  la  redevance  du  fisc  de  Saulx-Saint-Remi a. 
Quant  à  la  redevance  de  4.  deniers  dont  il  vient  d'être  parlé,  elle  appartient 
à  un  chapitre  qui  ne  fut  rédigé  qu'après  le  résumé  général,  où  par  consé- 
quent, elle  n'a  pu  être  reproduite. 

Il  reste  à  savoir  quelle  substance  est  désignée  sous  le  nom  de  vermiculum. 

Observons,  premièrement,  que  la  quantité  exigée  était  fort  petite,  puis- 
qu'il est  question  seulement  d'un  poids  de  2  onces  pour  la  redevance  par- 
tielle, et  de  12  onces  pour  la  redevance  générale;  secondement,  qu'il  s'agit 
d'une  substance  d'un  prix  assez  élevé ,  puisque  la  valeur  de  l'apport  indivi- 
duel est  fixé  à  quatre  deniers;  car,  bien  que  nous  n'ayons  pas  la  preuve  que 
les  2  onces  de  vermiculam  dues  par  une  serve  d'un  manse  servile  de  Saulx- 
Saint-Remi  soient  la  quantité  imposée  à  chaque  manse  ingénuile  de  Condé- 
sur-Marne ,  et  qu'ainsi  nous  ne  soyons  pas  autorisé  à  conclure  que  2  onces 
de  cette  substance  aient  été  évaluées  l\  deniers  (environ  9  francs),  nous 
devons  néanmoins  croire  que  la  différence  des  taxes  n'était  pas  très-grande , 
et  que,  par  conséquent,  le  vermiculum  devait  être  une  substance  assez  chère. 

Que  ce  fût  une  matière  colorante,  les  autorités  citées  par  Ducange  ne 
laissent  aucun  doute  sur  ce  point.  Le  P.  Egée ,  sous-prieur  de  Saint-Remi , 
suppose,  dans  sa  lettre  à  M.  Tranchant b,  que  c'était  du  vermillon  dont  on  se 
servait  pour  la  transcription  des  manuscrits.  Mais  le  vermillon  naturel  n'existe 
pas  en  France ,  et  le  vermillon  artificiel  est  un  produit  chimique  dont  la  fa- 
brication pouvait  d'autant  moins  être  faite  par  des  serfs,  quelle  exige  des 
matières  premières  qui  ne  se  trouvaient  pas  non  plus  chez  eux.  Il  est  donc 
difficile  de  supposer  que  la  redevance  qui  leur  était  demandée  sous  le  nom  de 
vermiculum  ait  été  du  vermillon.  Il  paraît  d'ailleurs  hors  de  doute  que  c'était 
la  matière  colorante  toute  préparée ,  et  non  la  matière  première  seulement , 
qui  faisait  l'objet  de  la  redevance;  car,  autrement,  la  quantité  exigée  eût 
été  plus  grande.  Il  n'est  pas  possible  non  plus  de  songer  au  kermès,  qui  n'a 
jamais  pu  être  recueilli  en  Champagne,  ni  à  la  garance,  qui,  dans  les  textes, 
est  distinguée  du  vermiculum0.  S'agirait-il  ici    d'une  couleur  rouge   extraite 

"  xxv,  1,  2.  c  Linum,   lanam,   waisdo,   vermiculo,   wa- 

h  Varin,  Arch.  adm.  de  Reims,  t.  I,  part.  1,         rentia  (Capitul.  de  Villis,  c.   43;  dans  Pertz, 
p.  335.  LL.  1,  i84). 


PREFACE.  xxxi 

de  végétaux  indigènes,  tels  que  la  renouée  traînasse  (polygonum  aviculare  de 
Linnée),  la  renouée  bistorte  [polygonum  bislorla,  L.),  ou  la  plante  appelée  en 
allemand  Johanncsblut? les  racines  de  cette  plante  se  garnissent,  vers  la  Saint- 
Jean,  de  vésicules  renfermant  un  insecte  qui  rend  une  espèce  de  suc  rouge 
lorsqu'on  l'écrase.  J.  L.  Frisch  lui  donne  le  nom  de  polygonum  minus  ou  coc- 
ciferum a.  Il  y  a  aussi  des  lichens  avec  lesquels  on  prépare  une  couleur  ou 
teinture  rouge,  comme  la  parelle  ou  orseille  d'Auvergne,  qui  pourraient 
avoir  fourni  le  vermiculum.  Mais,  au  lieu  de  continuer  mes  conjectures,  je 
ferai  mieux  d'abandonner  cette  question  aux  naturalistes. 

D'autres  redevances  consistaient  en  une  ou  deux  brebis  mères  avec  leurs 
a.gne&WL,fœtœcumagnis,  appelées  germgiee  dans  le  Polyptyque  d'Irminon;  en 
un  ou  deux  agneaux  d'un  an,  anniculi,  anniculœh,  appelés  arietes  dans  la  Notice 
des  cens0.  Ce  qui  prouve  que  le  mot  anniculus  a  la  signification  que  nous 
venons  de  lui  donner,  c'est  l'expression  agnum  anniculum  que  nous  trouvons 
dans  un  endroit  du  fisc  de  Yinsula  Calzeiaà.  Néanmoins,  au  fisc  de  Longue- 
ville,  les  anniculœ  étant  inscrites  avec  les  bœufs,  les  vaches  et  les  taureaux, 
et  non  avec  les  brebis,  les  agneaux  et  les  moutonse,  il  semblerait  que,  dans 
cet  endroit,  le  mot  annicula  aurait  été  employé  pour  désigner  une  génisse 
d'un  an,  genicula  etjunicula,  dans  le  Polyptyque  d'Irminonf. 

Enfin  des  tenanciers  rendaient  tous  les  ans  une  voiture  d'épines  pour  haies 
ou  clôtures  S;  une  ou  deux  voitures  de  pieux  ou  de  lattes,  materiamen,  pour 
la  clôture  des  cours,  la  couverture  des  écuries  ou  pour  la  vigne h;  une  voiture 
de  paille  ou  de  chaume,  stramen1,  pour  couvrir  les  écuries  J  ;  des  rais  ou 
rayons,  radones,  au  nombre  de  cinq,  de  même  pour  la  réparation  des  écu- 
riesk  ;  une  demi-voiture  ou  une  voiture  entière  d'échalas ,  scaritio  ou  scari- 
tiones  x  :  le  prix  de  la  voiture  est  fixé  à  un  denier m. 

"   Teutsch-lateinisches  Wôrtei'-Buch,  Berlin,  g  xvu,  22,  126. 

1741,  in-4°.  h  Voy.  Materiamen ,  à  la  table. 

b  Voy.  ces  mots  à  la  table.  '  xi,  2  ;  xix,  i3. 

c  Voy.  ce  mot  à  la  table,  '   xvm,  9;  xxn,  i5. 

d  xvi,  5.  k  x,  6. 

'  xxvii,  6.  l  1,  2;  ix,  2,4.  Voy.  aussi  xxv,  1,  a;  xxvi, 

1  T.  II,  p.  191  et  196.  Au  lieu  de  vinicula  4i,  et  le  Polypt.  d'Irmin.  §  91,    t.  I,  p.  190 

(p.  191),  on  doit  lire  junicula,  comme  il  est  et  191. 

dit  au  tome  I,  p.  703,  note  2.  m  ix,  5.  Voy.  ix,  2,  4- 


XXXII 


PREFACE. 


9.    DES  SERVICES. 


Je  passe  maintenant  aux  services  :  ils  diffèrent  peu  en  général  de  ceux  qui 
sont  marqués  dans  le  Polyptyque  d'Irminon.  Les  principaux  consistent  en 
labourages;  ceux-ci  sont  de  deux  espèces,  comme  dans  les  terres  de  Saint- 
Germain.  D'abord  les  tenanciers  devaient  labourer  tous  les  ans  une  quantité 
déterminée  de  terre  seigneuriale,  ordinairement  deux  mappœ,  l'une  pour  les 
blés  d'hiver,  ad  hibernaticam  sationem;  et  l'autre  pour  ceux  d'été,  ad œstivaticam 
sationem*;  de  plus  ils  devaient  faire  des  labours  ou  des  journées  de  labour, 
conrogatœ,  autrement  curvadœ,  dont  le  nombre  varie  de  un  à  neufb.  Ces 
deux  espèces  de  labourages  répondaient,  le  premier  au  travail  exécuté  par 
riga,  et  le  second  à  celui  des  corvées,  tels  qu'ils  sont  expliqués  dans  le  Po- 
lyptyque d'Irminon c.  Nous  lisons  au  fisc  de  Nanteuil  que  les  manses  serviles 
qui  possédaient  des  bœufs  étaient  obligés  de  faire  deux  corvées  chacund,  ce 
qui  prouve  de  nouveau  que  les  labours,  au  moins  ceux  qu'on  désigne 
sous  les  noms  de  conrogatœ  ou  curvadœ  étaient  faits  par  des  bœufs.  Quant  à 
la  synonymie  de  ces  deux  mots,  il  suffit,  pour  s'en  convaincre,  de  remar- 
quer d'abord  que  toutes  les  fois  que  des  conrogatœ  sont  exigées,  il  n'est  pas 
question  de  curvadœ,  et  réciproquement;  ensuite,  que  ces  expressions  se 
présentent  alternativement  dans  des  circonstances  tellement  semblables,  qu'il 
serait  impossible  d'attribuer  à  l'une  un  sens  qui  ne  convînt  pas  en  même 
temps  à  l'autre. 

Les  charrois  ou  charriages,  carroperœ,  étaient  de  plusieurs  espèces  : 
outre  ceux  d'Aix-la-Chapelle,  de  Châlons  et  de  Saint-Quentin,  dont  nous 
avons  déjà  parlé,  et  qui  se  rachetaient  pour  une  somme  d'argent,  la  Notice 
des  cens  en  prescrit  de  généraux  pour  le  transport  des  vins ,  ad  vini  conduc- 
tum,  ductum,  ou  conductioneme ;  ad  vinum  dacendum  ou  condacendum{;  conductu 
vini%,  ou  simplement  in  condactuh.  Dans  un  endroit,  les  charrois  du  moût, 

a  i ,  2  ;  il ,  2  ;  v,  2  ;  x ,  6  ;  xi ,  2  ,  8  ;  Xiv,  3  ;  c   §§  34g  et  35o  ,  t.  I ,  p.  644-648. 

xv,  2;  xvi,   2;  XVII  ,   2,   22;  xvm,  2;  XIX,  2,  d   xi,  8. 

1 1  ;  xx ,  2  ,  1 6 ;  xxi ,  2  ;  xxn ,  2 ;  xxvi ,2,4,6,  e  xm ,  1 ,  3 ,  5 ,  g . 

22.  r  xm,  18,  26,  3o. 

b  Voy.  la  table  aux  mots  Conrogatœ  et  Car-  s  xxix,  6. 

vadœ.  ''  xxix,  18. 


PRÉFACE.  xxxni 

muslum,  sont  distingués  de  ceux  du  vin  l'ait,  [vinum]  vêtus*.  La  même  Notice 
prescrit  aux  tenanciers  de  conduire  du  blé,  des  cercles  et  des  planches  au 
monastère  de  Saint-Remib.  C'étaient  encore  les  bœufs  qu'on  employait  à  tous 
ces  charrois0  :  il  en  était  fourni  trois  ou  quatre  par  mansed;  mais  on  pou- 
vait s'exempter  dans  certaines  terres  de  cette  obligation  en  payant  pour 
chaque  bœuf  à  deniers0. 

Dans  plusieurs  fiscs,  chaque  manse  devait  faire  un  charroi  à  trente  lieues 
[gauloises]  de  distance  ou  payer  4  ou  5  deniers  f;  dans  une  autre  terre, 
4  manses  se  réunissaient  pour  ce  même  service  &.  Un  assez  grand  nombre 
étaient  tenus  de  conduire  des  foins  au  monastère1';  d'autres  charriaient  la 
vendange,  en  fournissant  une  voiture  à  deux,  ou  payaient,  pour  s'en  exemp- 
ter, tantôt  6  deniers  \  tantôt  i  2  J. 

Quoiqu'il  soit  déjà  exigé  des  charrois  spéciaux  pour  le  bois  à  brûler  ou 
pour  le  caplim,  pour  les  cercles,  les  pieux,  les  lattes  ou  les  planches,  pour 
de  la  litière,  substratum  k,  pour  le  fumier1  et  pour  les  autres  objets  dont  il  a 
été  question,  l'obligation  de  faire  les  charrois  de  toute  espèce,  carroperœm, 
n'en  est  pas  moins  imposée  en  termes  généraux  à  presque  tous  les  manses  : 
carroperas  et  manoperas,  quandocunque  et  ubicunque  necesse  faerit".  Toutefois, 
il  paraît  que,  sous  ce  nom  général  de  carroperœ,  on  doit  surtout  entendre  les 
charrois  pour  le  transport  des  blés  et  des  vins  :  caroperas  ad  vinum  seu  anno- 
nam,  quocumque  necesse  fuerit  deducendum  ° '.  Dans  un  endroit,  nous  lisons  que 
les  manses  devaient  conduire  ces  denrées  à  la  distance  de  1 1  lieues  [gau- 
loises] ou  payer  12  deniers!1;  dans  un  autre,  qu'ils  devaient  ou  payer  la 
même  somme  ou  mener  à  Reims  2  5  muids  de  blé  ^;  dans  un  troisième,  que 
les  tenanciers  de  Curtis  Ausorum r  charriaient  au  monastère  2  muids  de  fro- 
ment ou  d'avoine,  mais  qu'il  leur  suffisait,  pour  les  charrois  ordinaires,  de 

"    XIII,  11.  '   XXI,  2 ,   7. 

b    XIII,  9,  32.  l    XXI,    2,    7. 

c  xiii  ,  1 ,  3 ,  5 ,  9 ,  1 1 .  '  xxviii  ,  2 . 

d  xiii  ,1,5,9,11.  "'  Voyez  à  la  table. 

'  XIII,   32.  °    XXII,  2. 

'  VI,   2  ;  VII,    2  ;   IX,    2  ,   k,  5.  °    XVII,    2. 

s  XXVIII,  2.  p    XI,   2. 

h  XV,   2;  XVI,   2;  XXVIII,   2.  q    VII,   2. 

'  V,   2  ;  XXVI,   2.  '    XIII,  32. 


xxxiv  PREFACE. 

fournir  un  bœuf,  sans  qu'ils  fussent  obligés  de  faire  des  charrois  entiers. 
Des  manses  serviles,  tenus  par  des  ingénus,  payaient  6  deniers  pour  le  char- 
riage, pro  carropera  a. 

J'ajouterai  peu  de  chose  à  ce  que  j'ai  dit  dans  le  Polyptyque  d'Irminon  b, 
au  sujet  des  mains-d'œuvre,  manoperœ,  dont  la  prescription  accompagne 
toujours  celle  des  carroperœ,  mais  qui  sont  aussi  exigées  pour  des  tenures 
auxquelles  il  n'est  pas  demandé  de  charrois;  par  exemple,  pour  de  petites 
possessions,  telles  que  certaines  accolœ0.  Dans  le  fisc  d'Aguilcourt ,  les  mano- 
perœ semblent  consister  en  travaux  manuels  exécutés  au  monastère  ou  ailleurs, 
pour  les  constructions,  ad  macerias  d;  cette  dernière  expression  y  paraît  même 
employée  à  la  place  de  manoperase.  Il  est  question,  dans  le  fisc  de  Vitlina, 
de  mains-d'œuvre  à  faire  dans  les  prés ,  dans  les  blés  et  partout  où  il  en  sera 
besoin f. 

La  prescription  des  mains-d'œuvre  en  général  n'empêche  pas  que  plusieurs 
espèces  de  travaux  qui  s'y  rattachent  ne  soient  encore  prescrits  d'une  manière 
expresse.  Ainsi,  des  manses,  auxquels  les  manoperœ  sont  imposées,  sont  en 
outre  soumis  à  l'obligation  de  couvrir  en  chaume  les  écuries  s  et  les  granges  h, 
de  travailler  aux  plessis  ou  haies1  élevées  autour  des  cours,  des  écuries  et 
des  jardins  J,  ou  de  faire  une  certaine  quantité  de  peditura,  de  couverture  ou 
de  clôture  pour  les  diverses  dépendances  du  manse  seigneurial  k.  Le  battage 
des  blés  du  domaine,  annona  dominica,  est  mis  à  la  charge  particulière  de 
quelques  manses  serviles1,  ainsi  que  la  préparation  du  malt,  braziam,  pour 
la  fabrication  de  la  bière  m. 

Les  coupes  de  bois  sont,  exigées  de  la  manière  qu'il  a  déjà  été  dit  dans  le 
Polyptyque  d'Irminon".  Toutefois,  au  lieu  des  quinze  jours  dus  ordinaire- 
ment tous  les  ans  ou  tous  les  trois  ans  pour  ce  genre  de  travail,  il  n'en  est 
demandé  que  trois  dans  un  fisc0,  et  que  sept  dans  un  autre,  et,  dans  ce 

a  xx,  16.  '  Voy.  Polypt.  d'Irm.  I,  766. 

h  I,  748.  j  XI,  2;  XVII,  2,22;  XVIII,  2;  xx,  2;  XXII,  2; 

0  XVI,    5  ;  XXIII ,  2  ;  XXIV,    l;  XXVII,   2.  XXVI,  2. 

d   XVII,  2.  k    V,  2;  VII,  2  ;  X,  6;  XXVIII,  2,  69,  72. 

e    X,   6;  XVII,  22.  '    XVII,   22. 

1  xxiii,  2.  '"  xiv,  3;  xxii,  i5;  xxvin,  3i. 
g  xvm,  2,9;  xxn,  i5.                                            "  I,  770. 

11  xxvm,  2.  °  v,  2. 


PRÉFACE.  xxxv 

dernier,  seulement  tous  les  trois  ansa,  et  à  la  place  de  5o  bardeaux  et  de 
5o  voliges,  payables  les  uns  tous  les  deux  ans,  les  autres  tous  les  trois 
ans.  De  même,  les  quinze  jours  de  caplim  avec  le  charroi  du  bois  coupé 
n'étaient  ailleurs  exigés  qu'en  remplacement  de  la  prestation  de  1  oo  bardeaux 
et  de  5o  voliges  b,  ou  de  celle  de  1  oo  bardeaux  par  an  et  de  1  oo  voliges  tous 
les  trois  ans  c,  ou  encore  de  celle  de  5o  bardeaux  par  an  et  de  100  voliges 
tous  les  trois  ansd. 

Les  veilles,  vigiliœ,  et  le  guet,  wactœ,  vagtœ,  waitœ,  étaient  imposés  exclu- 
sivement à  des  manses  serviles,  la  plupart  tenus  par  des  serfs,  d'autres  par 
des  ingénus  ou  colons6. 

Deux  genres  de  services  dont  il  n'est  parlé  que  rarement  dans  le  Polyp- 
tyque de  Saint-Remi  sont  la  caballeritia  et  Yambasciatara.  Le  premier  est 
exigé  d'un  manse  ingénuile  tenu  par  un  ingénu,  c'est  la  chevauchée f;  le 
second  est  imposé  à  deux  demi-accolœ  ingénuiles,  tenues  l'une  par  un  colon 
et  l'autre  par  une  colone  s.  Le  mot  ambasciatura  n'a  pas  été  relevé  dans 
Ducange  ,  mais  c'est  une  des  formes  du  mot  ambascia  qui  s'y  trouve,  et  qui 
signifie  message,  commission;  de  sorte  que  l'obligation  de  vaderc  in  ambas- 
ciaturam  ou  de  facere  ambasciaturam  n'est  autre  que  celle  d'aller  en  commis- 
sion ou  de  faire  des  commissions  pour  le  service  du  manse  seigneurial  ou 
des  officiers  du  monastère. 

Quant  aux  journées  de  travail,  aies,  exigées  des  tenanciers,  le  nombre  en 
est  réglé  à  tant  par  semaine,  par  mois ,  par  saison,  par  année,  ou  à  tant  pour 
différents  genres  d'ouvrages  désignés.  Ainsi,  des  manses  serviles,  tenus  par 
des  serfs,  qui  ne  payaient  d'autres  redevances  que  des  poulets  et  des  œufs, 
faisaient,  pour  tout  service,  les  uns  quatre  jours  de  travail,  probablement 
par  semaine  et  pendant  la  plus  grande  partie  de  l'année  h  ;  les  autres  quatre 
jours  de  travail  par  semaine,  avec  deux  ouvriers,  depuis  la  Saint-Jean  jusqu'à 
la  Saint-Remi;  mais  ils  payaient,  en  outre,  un  denier  chacun  pour  le  bœuf 
d'Aix.   Parmi  ces   tenanciers  on  trouve   quelques    ingénus  1.    Un    tenancier 

a  xxn,  26.  d  XXII,  9. 

b    XVII,    2.  °    VIII,   2;  XIV,  3;  XVII,   22;  XXVIII,  01. 

c  xxn,  2.  Ducange  a  mis  10  bardeaux ,  sein-  l  xxn,  7. 

dulas  x  :  c'est  une  faute  que  nous  avons  repro-  b-  xxvm,  48. 

duite,  d'après  lui,  dans  Ylrminon,  I,  770  et 771,  ''  vi,  9. 

note  9.  ;  vin,  2,  3, 


XXXVI 


PREFACE. 


â'accola,  qui  ne  devait  même  que  des  poulets  et  des  œufs,  faisait  deux  jours 
par  semaine,  sans  autre  limitation  de  temps3.  Dans  les  parties  les  moins  an- 
ciennes du  Polyptyque,  des  manses  sont  obligés  à  faire  vingt-quatre  journées 
en  février  et  vingt-quatre  en  maib,  et  d'autres  manses  tous  les  mois,  ou  quatre 
journées  de  labour  aux  champs  ou  douze  journées  de  travail  dans  la  cour 
seigneuriale  c.  Les  hommes  du  fisc  de  Villaris,  tant  ceux  de  la  terre,  accolœ, 
que  les  étrangers  ou  aubains,  foreuses,  et  presque  tous  ingénus,  faisaient 
neuf  jours  [par  an]  ou  payaient  k  deniers d;  trois  serfs  payaient  chacun 
12  deniers6.  Les  hommes  de  Beine  faisaient  pareillement  neuf  journées  ou 
payaient  l\  deniers  f.  Dans  le  fisc  d'Aguilcourt,  des  femmes,  auxquelles  l'in- 
génuité avait  été  conférée  par  charte,  devaient  quatre  journées  par  anS;  et, 
d'après  le  résumé  du  même  fisc,  tous  les  manses  étaient  astreints  à  fournir, 
tous  les  neuf  mois,  trente  ouvriers  pendant  trente  jours11.  Les  aubains  de  la 
terre  de  Gerson,  les  habitants  et  les  aubains  de  Saulx-Saint-Remi ,  devaient 
chacun  trois  jours  [par  an]1;  mais  les  aubains  de  ce  dernier  fisc  pouvaient  se 
racheter  de  cette  obligation  en  payant  i  denier \  chacun  J .  Des  manses,  tant 
ingénuiles  que  serviles,  occupés,  soit  par  des  ingénus,  soit  par  des  serfs,  fai- 
saient quinze  jours  à  la  vendange  k  ou  payaient  2  deniers  ';  d'autres  faisaient 
deux  jours  dans  les  prés  ou  payaient  de  même  2  deniers111;  d'autres  travail- 
laient dix  jours  dans  les  bois,  et  devaient,  en  outre,  deux  jours  pour  les 
charrois  ".  Les  tenanciers  pauvres  du  fisc  de  Nanteuil  et  peut-être  d'autres 
fiscs  encore  étaient  déchargés  de  toutes  redevances  et  de  tous  services  en 
faisant  trois  journées  à  la  moisson  ou  en  payant  1  denier  \  °. 

10.  DES  MESURES. 
Nous  n'avons  pas  à  revenir  ici  sur  les  monnaies ,  elles  sont  les  mêmes  que 


xv,  17. 
b  XIII,  9. 

xxix,  17. 
d  xv,  27-31,  33-57. 

-    XV,   32. 
f    XVIII,    1  1. 

s  xvii,  1 1 1-1 13. 

''  xvii,  126. 

''  xxi,  6;  xxii,  3i,  35. 


3  xxii,  35,  46.  Le  résumé  marque  63  fo- 
reuses, mais  il  n'y  en  a  que  47  d'inscrits  dans 
le  fisc. 

v  x,  6,  7;  xiii,   16;   xiv,   1.  xvii,  2,  22; 


xvm,  2 
1 


XIV,   2. 

"'    XXVI ,   2 . 

"  xxix,  18. 

0    XI ,    2. 


PREFACE.  xxxvii 

dans  Je  Polyptyque  d'Irminon  ;  et,  si  l'on  veut  les  convertir  en  valeurs  ac- 
luelles,  on  pourra  se  servir  de  la  table  de  réduction  que  nous  avons  dressée 
pour  les  temps  postérieurs  à  l'an  800  a.  La  minuta  dont  il  est  fait  mention 
dans  la  Notice  des  censb  est  la  maille,  qui  valait  un  demi-denier. 

Nous  ne  recommencerons  pas  non  plus  notre  travail  sur  les  mesures, 
tout  imparfait  qu'il  est,  ne  trouvant  pas  dans  le  Polyptyque  de  Saint-Remi 
de  nouvelles  données  propres  à  l'améliorer;  nous  y  ferons  seulement 
quelques  corrections  relativement  à  la  mappa,  que  nous  sommes  mieux  en 
état  de  connaître  depuis  que  nous  possédons  le  texte  entier  de  ce  Polyp- 
tyque. 

C'est  à  tort  que  nous  avons  conclu  des  extraits  rapportés  par  Ducange 
que  la  mappa  était  égale  à  l'ausange,  et  qu'elle  avait  l\o  perches  de  long  sur 
f\  perches  de  large  c.  Des  passages  lui  donnent ,  à  la  vérité ,  cette  mesure  d  ; 
mais  d'autres,  plus  nombreux,  la  font  généralement  plus  grande.  Ainsi,  tantôt 
la  longueur  étant  la  même,  la  largeur  est  de  5  e,  de  6  f  ou  de  7  perches  £; 
au  contraire,  elle  n'est  que  de  3  perches  dans  un  fisc  b.  Tantôt  la  longueur 
est  de  5o  perches  et  la  largeur  de  5  *  ou  de  6  J  ;  tantôt  la  longueur  est  fixée 
à  60  perches  et  la  largeur  à  4k,  à  4  v1  ou  à  6;  cette  dernière  mesure  est 
même  très-fréquente  m.  Tantôt  la  mappa,  ayant  100  perches  de  long,  en  a 
très-souvent  4",  rarement  5  de  large0.  Enfin  elle  a,  dans  un  fisc,  jusqu'à 
1  10  perches  de  long  sur  une  largeur  de  l\  p.  En  supposant,  ce  qui  n'est  pas 
du  tout  certain,  que  la  perche  fût  partout  de  la  même  grandeur,  la  plus 
grande  mappa  (celle  qui  a  100  perches  de  long  et  5  de  large)  contenait 
5oo  perches  carrées,  tandis  que  la  plus  petite  (celle  de  l[0  perches  de  long 
sur  3  de  large)  n'avait  que  1  20  perches  carrées  de  superficie.  La  moyenne, 
prise  sur  tous  les  fiscs,  donnerait  environ  290  perches  carrées,  mesure  que 

Polypt.  d'Irm.  t.  I,  p.  i58.  {  xx,  2. 

b  xiii,  2,  7,  9,  17.  '  vu,  2. 

:  Polypt.  d'Irm.  I,  170,   177  et  64i-  k  x,  6. 

d   1,  2  ;  11,   2  ;  m,  3,  5;   vin ,   2  ;  ix,  2  ,  4;              '  xxn,  26. 

xvi ,  2.  "'  xi ,  2 ,  8 ;  xxi ,  2  ;  xxvi  ,2,4;  xxvm ,  69. 

*  xix,  2,  1 1,  12  ;  xx,  16.  "  vi,  2;  xiv,   3;  xv,   2;   xvu,  2;  xviu,  2  : 

'    XXVIII  ,2,46,49,52.  XXVI  ,22. 


XIX,  9.  °    XXII  ,  2. 

XXVII,   2.  p    V,  2. 


/ 


XXXVIII 


PREFACE. 


l'on  obtient  ou  dont  on  approche  beaucoup  en  faisant  la  mappa,  ou  de  4.0 
perches  sur  7,  ou  de  5o  sur  6,  ou  de  60  sur  5,  ou  de  100  sur  3. 

On  observera  que  les  dimensions  de  la  mappa  ne  sont  marquées  dans  le 
Polyptyque  de  Saint-Remi ,  que  quand  il  s'agit  de  déterminer  la  quantité  de 
labourage  exigée  de  chaque  tenure  ;  car  la  grandeur  des  mappœ  employées  à 
la  mesure  des  champs  du  domaine  n'est  déterminée  que  par  l'indication  de 
la  quantité  de  semence  qu'elles  pouvaient  recevoir.  Nous  voyons,  en  effet, 
qu'on  semait,  dans  cinq  fiscs,  un  muid  ou  environ  de  froment  ou  de  seigle 
par  mappa'*;  dans  deux  autres,  à  peu  près  tantôt  les  trois  quarts  d'un 
muidb,  tantôt  un  muid  et  demic;  dans  un  fisc,  environ  un  demi-muidd;  et 
dans  un  autre,  environ  deux  muidse.  Cette  différence  peut  provenir  d'une 
différence,  non-seulement  dans  la  qualité  des  terres,  mais  encore  dans  la 
grandeur  soit  de  la  mappa,  soit  du  muid.  Si  l'on  supposait  toutes  les  con- 
ditions égales,  on  trouverait  que  la  moyenne  de  la  quantité  de  blé  nécessaire 
pour  ensemencer  une  mappa  était  d'un  muid  et  -^  environ  f;  et  comme  il 


*  11,  1;  m,  1;  vu,  1;  xix,  1;  xxvi,  27 

'     VIII,    l;  IX,    1. 

'    xvn,  28;  XXVIII,   1. 

d    VI,    I. 

e  x,  5,  8.  Dans  un  lise,  il  fallait  200  muids 
d'épeautre  pour  ensemencer  33  mappœ  et  demie 
(  v,  1  )  ;  ce  qui  fait  presque  6  muids  par  mappa. 
Dans  un  autre  fisc,  au  contraire,  i36  muids 
d'épeautre.  suffisaient  pour  l'ensemencement  de 
34  mappœ  ( xxvi ,  21,  26)  ;  ce  qui  ne  donne  que 
4  muids  par  mappa.  Mais,  comme  il  y  avait 
deux  espèces  de  muids,  le  petit  et  le  grand, 
on  peut  supposer  qu'il  s'agit  de  la  petite  me- 
sure dans  le  premier  cas ,  et  de  la  grande  dans 
le  second.  On  trouve  aussi  qu'on  employait  en 
semence,  pour  100  mappœ,  ik  muids  de  fro- 
ment, 3o  muids  \  de  seigle  et  85  muids 
d'épeautre  (1,  1),  et,  pour  45  mappœ,  8  muids 
de  froment,  8  de  seigle  et  56  d'épeautre 
(  xxiii,  1  )  :  or,  en  comptant  1  muid  de  froment 
ou  de  seigle  par  mappa ,  on  aura ,  d'une  part , 
85  muids  d'épeautre  pour  45  mappœ  et  demie, 
et,   d'autre  part,   56  muids  d'épeautre  pour 


29  mappœ;  ce  qui  ne  donnera  plus  que  2  muids 
environ  pour  l'ensemencement  d'une  mappa. 
C'est  aussi  la  quantité  qui  est  marquée  pour 
l'avoine,  puisque  nous  lisons  qu'on  semait 
4o  muids  d'avoine  dans  it\  mappœ  (xx,  i5). 
Si,  des  terres  labourables,  nous  passons  aux 
prés,  nous  observons  que,  dans  un  fisc, 
8  mappœ  de  pré  produisaient  3o  voitures  de 
foin  (  xxiv,  1  ) ,  ce  qui  fait  3  voitures  |  par 
mappa;  tandis  que,  dans  un  autre  fisc,  on  ne 
récoltait,  dans  une  mappa,  qu'une  voiture  de 
foin  (xxvi,  28,  3o).  Enfin  le  produit  d'une 
demi-mappa  de  vigne  est  évalué  à  un  demi- 
muid  de  vin  (xxvi,  28). 

f  Le  passage  relatif  à  la  mappa  ou  mapada 
du  Polyptique  de  Saint-Remi,  rapporté  par 
Ducange,  et  que  j'ai  reproduit  d'après  lui 
(Polypt.  d'Irm.  I,  169),  est  incomplet.  11  sup- 
poserait que  46  champs,  contenant  ensemble 
100  mappœ,  s'ensemençaient  avec  34  muids  de 
froment  seulement  ;  tandis  que ,  pour  les  ense- 
mencer, on  employait,  outre  ces  34  muids,  la 
quantité  de  3o  muids  }  de  seigle  et  de  85  muids 


PREFACE.  xxxix 

fallait  l\  inuids  pour  ensemencer  un  bonniera,  on  en  conclurait  que  la  mappu 
moyenne  était  un  peu  plus  du  quart  de  cette  dernière  mesure,  c'est-à-dire 
qu'elle  valait  environ  3 k  ares  et  qu'elle  était  égale  au  journal.  D'un  autre 
côté,  si  elle  contenait  290  perches  carrées,  comme  on  l'a  vu  un  peu  plus 
haut,  il  en  résulterait  que  la  perche  carrée  équivaudrait  à  1  1  centiares-^, 
et  la  perche  simple  à  un  peu  plus  de  10  pieds  (3m,42). 

La  mappa  servait  à  mesurer  toute  espèce  de  terre  :  les  bois,  les  pâtis,  les  marais 
aussi  bien  que  les  champs,  les  vignes  et  les  prés.  On  faisait  aussi  usage,  mais 
pour  la  mesure  des  terres  labourables  seulement,  du  journal,  diurnale ,  jorna- 
lisb,  dont  la  grandeur  ne  devait  pas  s'éloigner  beaucoup  de  celle  de  la  mappa. 

Les  mesures  de  capacité  sont  le  corbus,  le  modius,  le  tertiolus,  le  sextarius, 
le  quartalis  et  la  mina. 

Le  corbus  servait  pour  l'épeautre  et  contenait  vraisemblablement  1  2  muids, 
comme  dans  les  statuts  d'Adalardc.  Ces  mots  :  solvit  in  corbo  de  spelia  modios 
xnà  ou  Xe,  signifient  que  les  manses  payaient  12  ou  10  muids  d'épeautre 
mesurés  au  corbus ,  ou  si  l'on  veut  à  la  corbeille ,  c'est-à-dire  que  les  grains 
d'épeautre  étaient  mesurés  sans  avoir  été  dépouillés  de  leurs  balles. 

Il  y  avait  deux  espèces  de  muids,  le  grand  et  le  petit  :  modius  ad  mino- 
rent mensuram ,  et  modius  mensurœ  majores f.  Un  grand  muid  valait  un  petit 
muid  et  j.  C'est  en  effet  ce  qui  résulte,  je  crois,  d'un  compte  du  résumé 
général  du  Polyptyque,  ainsi  établi  :  Summa  collectionis  vini,  simul  cum  tertio 
modio ,  1U12;  summa  census  vini  majoris  mensurœ  modii  320  \-,  minoris  autem 
â2â  y-  Sunt  ergo  simul,  absque  tertio,  mensur a  majore,  modii  i567ë.  L'abbaye 
avait  donc  un  revenu  en  vin  qui  montait  à  1  067  muids  de  la  grande  mesure, 
défalcation  faite  du  tiers  de  la  récolte  des  vignes  domaniales,  lequel  appar- 
tenait aux  vignerons.  Ce  revenu  se  décomposait  en  deux  parts  :  la  première, 

d'épeautre  :  c'est  en  effet  ce  qui  résulte  de  la  '  Voyez  le  Polyptyque  d'Irminon,  t.  I,  169. 

lecture  du  passage  entier,  tiré  du  fisc  à'Ade-  S  83. 

itaius  (Polypt.  de  S.-Remi,  1,   1).  La  citation  b  Voyez  ces  mots  à  la  table. 

tronquée  de  Ducange  m'a  conduit  nécessaire-  Voy.  Polypt.  d'Irm.  t.  I,  p.  966. 

ment   à    des  calculs    erronés.    Heureusement  d  vi,  23;  XI,  2. 

qu'ils  m'ont  paru  si  peu  sûrs  que  je  les  ai  re-  '  vu,  2. 

jetés  sans  hésitation,  bien  qu'il  me  fût  impos-  '   1,  2,  16;  11,  2;  xxv,  1  ;  xxvi,  ki  ;  xxvm, 

sible  alors  de  rendre  compte  de  l'erreur  {Po-  2  ,  68. 

lypt.  d'Irm.  I,   170  et  i83).  ;  xxv,  1. 


XL 


PRÉFACE. 


provenant  de  celte  récolte  et  s' élevant  à  1^72  muids,  y  compris  le  tiers  des 
vignerons,  mais  qui  sera  réduite  à  981  muids  après  qu'on  en  aura  retran- 
ché ce  tiers,  c'est-à-dire  A91  muids;  la  seconde,  provenant  des  cens  et  com- 
posée, i°  de  820  muids  \  à  la  grande  mesure;  20  de  4 2 k  muids  7  à  la 
petite  mesure.  Or,  comme  ces  trois  quantités  doivent  faire  un  total  de 
1567  grands  muids,  et  que  les  deux  premières,  ajoutées  ensemble,  donnent 
pour  somme  i3oi  grands  muids-,  il  faudra  retrancher  cette  somme  du 
chiffre  total  1 567  pour  avoir  le  nombre  des  grands  muids  répondant  au 
nombre  connu  des  petits  muids.  Retranchant  donc  i3oi  y  de  1667,  nous 
aurons  pour  reste  2  65  grands  muids  \\  et  ce  reste  représentera  la  valeur  de 
!\ik  petits  muids  j.  D'où  nous  conclurons  que  5  grands  muids  en  valaient 
8  petits,  c'est-à-dire  qu'un  grand  m  nid  en  valait  un  petit  et  T.  A  la  vérité, 
nous  avons  supposé  dans  notre  calcul  que  les  981  muids  de  vin  récoltés 
dans  le  domaine ,  et  dont  l'espèce  n'est  pas  indiquée ,  étaient  de  la  grande 
mesure;  mais  cette  supposition,  quoique  dépourvue  de  preuve  directe,  est 
la  plus  vraisemblable;  car,  s'il  s'agissait  de  petits  muids,  on  arriverait,  en  re- 
prenant l'opération,  à  ce  résultat,  que  les  grands  muids  ne  surpasseraient  les 
petits  que  d'environ  y  ;  or,  bien  qu'une  si  faible  différence  suffise  à  la  rigueur 
pour  caractériser  deux  espèces  de  mesures  du  même  nom  et  d'un  usage 
simultané,  on  croira  néanmoins  plus  facilement  aune  différence  plus  carac- 
téristique ,  et  l'on  préférera  celle  de  y  que  nous  avons  d'abord  déterminée. 

Le  maldrus,  dont  il  n'est  fait  usage  que  dans  les  additions  du  Polyptyque3, 
ne  paraît  pas  avoir  été  d'une  grandeur  fort  différente  de  celle  du  modius.  Le 
maldre  ou  malter  est  encore  aujourd'hui  une  mesure  dont  on  se  sert  en  plu- 
sieurs parties  de  l'Allemagne. 

Le  terliolus,  tercel  ou  terceau,  à  en  juger  d'après  le  nom,  devait  être  le 
tiers  du  modius.  On  l'employait  à  mesurer  le  selb,  de  même  que  le  quartal  ou 
quartaut,  quartalisc,  qui  était  à  ce  qu'il  paraît  non  pas  le  quart,  mais  le  quart 
du  quart  ou  le  seizième  du  petit  muidd,  et  qui  devait,  par  conséquent,  se 
rapprocher  beaucoup  du  setier. 

Quant  au  setier,  sestarius  ou  sextariuse,  nous  renvoyons  à  ce  qui  a  été  dit 

1  xxix,  6-10,  17.  d  xxvni,  2. 

h  xvi,  2,10.  "  Voy.  Sexlurius,  à  la  table. 

'  xxvin,  6g. 


PREFACE. 


XLX 


de  cette  mesure  dans  le  Polyptyque  d'Irminon8;  mais  si  nous  pouvons  suppo- 
ser que  le  setier  de  Saint-Remi  était  de  la  même  grandeur  que  celui  de 
Saint-Germain,  c'est-à-dire  le  —  du  modius ,  nous  devons  croire  que  la  mine, 
mina,  qui  figure  dans  un  chapitre  ajouté  au  manuscritb,  était  alors  plus  grande 
que  la  moitié  du  setier,  attendu  qu'il  n'est  exigé  de  chaque  maison  qu'une 
mine  d'avoine ,  et  que  cette  redevance  eût  été  insignifiante  s'il  ne  s'était  agi 
que  d'un  demi-setier. 

Parmi  les  autres  mesures ,  nous  n'avons  à  mentionner  que  la  voiture  ou 
charretée,  carrum,  employée  pour  mesurer  le  bois  et  le  foin,  et  dont  la  di- 
mension ou  la  longueur  est  fixée  dans  un  endroit  à  7  pieds  manuels,  vu  pedes 
ad  maniim0;  la  saama  ou  charge,  qui  était  aussi  en  usage  pour  le  boisd,  et  qui 
paraît  répondre  au  poids  qu'une  bête  de  somme  ou  peut-être  un  homme  pou- 
vait porter;  la  pensa e  et  le  manipulas^,  servant  à  mesurer  le  lin  et  à  désigner, 
le  premier,  peut-être  une  poignée  de  lin  en  fil  ou  en  filasse  ;  et  le  second , 
peut-être  une  botte  de  lin  en  tige  et  non  préparée.  Ces  trois  dernières  me- 
sures ne  sont  données  que  par  les  additions  du  Polyptyque. 

Dans  un  endroit,  la  mesure  d'un  bûcher  ou  tas  de  bois,  lignarium,  est 
égalée  à  un  cube  de  5  pieds  manuels  de  côté  :  lignarium  1,  habentem  circum- 
quaque  pedes  v  ad  manums.  Ces  pieds  manuels,  dont  il  a  déjà  été  question 
plus  haut,  doivent  s'entendre,  je  crois,  ou  des  pieds  linéaires,  opposés  aux 
pieds  carrés  et  aux  pieds  cubes,  ou  des  pieds  employés  aux  mesures  et  plus 
grands,  peut-être  d'une  largeur  de  main,  que  le  pied  de  l'homme  :  ils  sont 
appelés  pieds-mains  dans  un  acte  de  1222  concernant  l'église  de  ParisL. 

11.  PRIX  ET  VALEURS. 

Le  Polyptyque  nous  fait  connaître  les  prix  de  la  journée  de  travail  et  ceux 
que  les  tenanciers  payaient  pour  se  racheter  de  plusieurs  genres  de  services 
ou  de  redevances.  Nous  allons  les  réunir  ici  et  essayer  de  les  convertir  en 
valeurs  actuelles. 


T.  I,  p.  i85,  et  Éclairciss.  L,  p.  960. 
"  xiii,  i5. 

c   XVII,  2. 

d    XIII,   22  ,  2  0. 


'  xm,  5,  9. 

1  xxix,  8. 

g  xx ,  2 . 

h   Cartal.  de  N.-D.  t.  I,p.  125. 


XLII 


PREFACE. 

Dans  plusieurs  endroits,  k  deniers  représentent  le  prix  de  9  journées  de 
travail a,  ce  qui  fait  pour  une  journée  j  de  denier,  ou,  en  monnaie  de  nos 
jours,  environ  1  fr.  5  cent.,  le  denier  du  ixe  siècle  valant  2  fr.  35  cent.  b. 
Ailleurs,  3  journées  de  travail  sont  évaluées  un  denier  jc,  et  par  conséquent 
le  prix  de  la  journée  est  d'un  demi-denier,  ou  de  1  fr.  1  7  cent.  Dans  le 
temps  de  la  vendange,  i5  journées  étant  payées  2  deniers d,  la  journée 
n'est  que  de  ~  de  denier  ou  3  1  centimes;  mais  il  est  vraisemblable  que  l'ou- 
vrier était  nourri  :  cette  condition  est  même  exprimée  pour  les  3  journées 
dues  pendant  la -moisson,  et  rachetables  pour  la  somme  d'un  denier  et  demie, 
ce  qui  donne,  comme  plus  haut,  pour  la  journée,  un  demi-denier,  ou 
1  fr.  17  cent.  La  journée  d'un  faucheur,  avec  la  nourriture,  est  taxée  à  un 
denier f,  ou  à  2  fr.  35  cent.  Quinze  journées  de  travail  dans  les  bois  valaient 
4.  deniers  s,  ainsi  que  nous  l'avons  déjà  dit  ailleurs1',  ce  qui  met  la  journée  à 
63  centimes  environ.  D'après  les  additions  du  Polyptyque,  des  manses  de- 
vaient ou  fournir  un  ouvrier  pendant  la  vendange,  ou  payer  4  deniers1;  et 
comme  les  travaux  de  la  vendange  duraient  probablement  quinze  jours,  d'a- 
près ce  que  nous  avons  rapporté  plus  haut,  la  journée  était  encore  d'environ 
-~  de  denier,  ce  qui  serait  le  double  du  prix  indiqué  ci-dessus,  si  le  denier 
n'avait  rien  perdu  de  sa  valeur.  Quatre  journées  de  labourage  sont  égalées  à 
douze  journées  de  travail  dans  la  cour  J. 

Le  prix  d'un  charroi  avec  une  voiture,  probablement  attelée  de  deux, 
peut-être  de  quatre  bœufs k,  fait  à  la  distance  de  3o  leagœ,  ou  67  kilomètres 
environ,  était  de  /j.  deniers  ou  9  fr.  ko  cent.1,  ou  de  ô  deniers,  c'est-à-dire 
de  1  1  fr.  73  cent.'".  11  en  coûtait  de  même  5  deniers  pour  charrier  de  Lurba 
ou  la  Lobbe  à  Reims  2 5  muids  de  blé,  ce  qui  faisait  17  hectolitres,  pesant 
1275  kilogrammes"  :  la  distance  est  d'environ  48  kilomètres.  L'obligation 
de  faire  les  charrois  d'usage  à  1  2  leugœ  ou  2  7  kilomètres  était  rachetable  au 


"  xv,  27,  33;  xviii  ,11. 
b  Voy.  le  Polypt.  d'Irm.  I,  1 53 ,  761. 
xxii,  35,  46. 

d  xiv,  3. 
'  xi ,  2. 

'    XI  ,   2  ;  XXVI  .   2. 

5  xr,  2. 


h   Polypt.  d'Irm.  I ,  i4o,- 

;  xiii,  3a. 

1  xxix,  1 7. 

k  Voy.  xxii,  2. 

'   vi,  2  ;  ix,  2  ,  4,  5. 

'"  vu,  2. 

"  Voy.  Polypt.  d'Irm.  I,  961. 


PREFACE.  vini 

prix  de  j  2  deniers  ou  28  francs";  mais  le  nombre  de  ces  charrois  n'est  pas 
indiqué. Celle  de  fournir  un  bœuf  pour  les  charrois  se  rachetait,  plus  tard, 
au  prix  de  [\  deniers1'.  Quant  au  prix  du  bœuf  pour  le  voyage  d'Aix,  il  était 
d'un  ou  de  deux  deniers,  ainsi  qu'on  l'a  vu  précédemment0.  Les  manses  du 
fisc  de  Baconne  devaient  chacun  une  demi-voiture  ou  la  moitié  des  charrois 
pour  les  vins,  dont  ils  pouvaient  s'exempter  en  payant  6  deniers*1,  ce  qui  fait 
12  deniers  ou  28  francs  pour  une  voiture  entière.  Les  manses  de  Gerson 
payaient  le  double  pour  être  exemptés  de  la  même  charge e.  A  une  époque 
postérieure,  le  prix  d'une  voiture  ou  d'un  charroi   pour  le   vin  est  marqué 


eniers 


f 


20  d 

Dans  un  même  fisc,  la  valeur  d'une  voiture  de  bois,  après  avoir  été  portée 
à  li  deniers,  est  abaissée  à  3,  peut-être  après  déduction  faite  des  droits  de 
perceptions.  Les  additions  du  Polyptyque  donnent  2  sous  pour  la  valeur  de 
quatre  voitures  de  bois1',  et  1  6  deniers  pour  celle  d'une  pensa  de  lin1.  Un 
poulet  y  est  fait  l'équivalent  de  1  2  œufs'. 

Si  nous  passons  au  produit  des  terres,  nous  trouverons  les  différents  prix 
d'acensement  suivants  : 

Pour  un  manse,  l\.  sousk;  pour  un  manse  ingénuile,  l\o  deniers1;  pour 
trois  manses  apsi,  2  sous  chacun™;  pour  un  demi-manse  servile  comprenant 
8  journaux  de  champ,  et  une  vigne  dans  laquelle  on  pouvait  récolter  20  muids 
de  vin,  1  6  deniers";  pour  un  manse,  dans  une  addition  du  manuscrit,  5  sous°. 

Pour  l\  accolœ,  t\  deniers  chacuneP;  pour  une  accola,  6  deniers1!;  pour 
7  accolœ,  contenant  5i  mappœ  de  terre  labourable  et  de  pré,  4  sous  l\.  de- 
niers, ce  qui  fait  pour  chacune  7  deniers  ~T;  pour  une  accola,  8  denierss; 
pour  5  accolœ,  un  sou  chacune';  et  pour  une  autre,  un  mouton";  pour  une 


"xi,    2.    Voyez 

le   Polyptyque    d'Irminon, 

k 

x,  5. 

,  i53. 

1 

vi,  29. 

b    XIII,  32. 

vi,  26. 

c    P.  XXIX. 

■ 

xxvi,  38. 

J    V,   2. 

0 

XIII,   1 1. 

e    XXI,  2,   7. 

y 

vi,  i3;  ix,  1 1. 

f  xiii,  36. 

•î 

IX,   11. 

s  xiv,  3,  5. 

r 

XXIV,   1. 

*    XIII,    là. 

s 

vi,  29. 

'  xiii,  5. 

' 

IX,   il  ;  XVII,  il 

1  xxix,  17. 

u 

XVII,  28. 

XLIV 


PREFACE. 


accola,  1 4  deniers1;  pour  2  autres,  1  6  deniers  chacune b;  pour  une,  18  de- 
niers0; pour  4,  2/4  deniers  chacune*1;  pour  2,  2  sous  6  deniers  chacunee; 
pour  une,  k  sousf;  pour  une  autre,  [\.  sous  6  deniers^;  pour  une  autre, 
à  sous  1  o  deniers"1. 

Ainsi  les  accolœ,  dont  la  composition  et  la  contenance  étaient  d'ailleurs 
fort  diverses,  rendaient  en  cens  depuis  k  deniers  ou  9  fr.  L\o  cent. ,  jusqu'à 
4.  sous  10  deniers  ou  plus  de  1  35  francs.  Cette  dernière  somme  est  plus 
forte  que  le  prix  d'acensement  de  beaucoup  de  manses.  Effectivement ,  bien 
que ,  dans  la  règle ,  un  manse  fût  plus  grand  qu'une  accola ,  les  plus  grandes 
accolœ  l'emportaient  toutefois  sur  les  plus  petits  manses. 

Un  bénéfice,  composé  d'un  manse  ingénuile  et  demi,  d'un  manse  servile 
et  d'un  champ  dans  lequel  on  pouvait  semer  4  muids  de  seigle,  rendait,  en 
principal,  10  sous  ou  280  francs,  et  devait  diverses  espèces  de  petits  ser- 
vices ou  prestations  non  déterminées  \ 

12.   OBSERVATIONS. 


La  comparaison  du  Polyptyque  de  Saint-Remi  avec  celui  de  Saint-Germain 
peut  servir  à  constater  plusieurs  changements  survenus  à  l'état  social  dans 
l'intervalle  qui  sépare  la  rédaction  de  ces  deux  documents. 

On  observera  d'abord  que  la  classe  des  lides  a  entièrement  disparu,  et 
quelle  a  dû  se  fondre  dans  celle  des  serfs,  par  la  raison  que  les  enfants  issus 
de  mariages  mixtes  suivaient  la  pire  condition  de  leurs  parents.  En  effet,  les 
enfants  d'un  colon  et  d'une  serve  naissaient  serfs  J,  de  même  que  ceux  d'un 
serf  et  d'une  colone  k.  La  condition  des  enfants  se  réglait  autrement  dans  le 
Polyptyque  de  Saint-Germain,  où  il  paraît  qu'elle  dépendait  principalement 
de  celle  de  la  mère  '. 

Il  n'y  avait  donc  plus,  dans  les  terres  de  Saint-Remi,  que  des  ingénus  ou 
colons  et  des  serfs  au-dessous  des  hommes  libres.  Le  nombre  des  classes  de 


'  vi,  26. 

b   VI,  22  ;  XXVI,  42. 

c  vi,  29. 

d  vi,  27;  ix,  8,  9,  10. 
'  vi,  22;  VIII,  à- 
1   vi,  29. 


»  VI,  20. 
h  vi,  29. 
1  xvi,  62. 

J    XXVIII,   2,   U. 

'"  xxvm,  8,  20,  38. 

1  Polypt.  d'Irm.  I,  4i6,  ss. 


PRÉFACE.  xlv 

personnes  tendait  donc  à  se  réduire,  en  même  temps  que  toutes  les  lois 
nationales  tendaient  à  se  confondre  dans  une  seule,  la  loi  féodale. 

On  remarquera  ensuite  que  le  droit  appelé  hostilitia,  c'est-à-dire  la  presta- 
tion de  guerre,  n'est  pas  exigée  de  tous  les  fiscs,  et  qu'il  y  en  a  plusieurs, 
composés  même  en  grande  partie  de  manses  ingénuiles,  qui  n'y  sont  pas 
soumis";  enfin,  que  dans  les  fiscs  qui  la  payent  elle  est  moins  forte  que 
dans  le  Polyptyque  de  Saint-Germain,  puisqu'elle  ne  s'élève  jamais  au-dessus 
de  3o  deniers  et  qu'elle  descend  quelquefois  jusqu'à  5,  comme  on  l'a  vu 
précédemment11,  tandis  que,  dans  le  Polyptyque  de  Saint-Germain,  elle  est 
assez  souvent  de  t\  sous  et  ne  s'abaisse  pas  au-dessous  de  12  deniers0. 
Cette  espèce  d'impôt,  qui  se  levait  sous  Charlemagne  ou  du  temps  d'Irmi- 
non  pour  subvenir  à  des  guerres  nationales  ,  tombait  en  décadence  dès 
le  temps  d'Hincmar,  au  milieu  des  guerres  civiles  ou  des  guerres  des  sei- 
gneurs. 

Une  autre  prestation  importante ,  à  laquelle  un  assez  grand  nombre  de 
manses  sont  assujettis  dans  le  Polyptyque  de  Saint-Germain ,  et  qui  devait 
avoir  été  imposée  pareillement,  dans  le  même  temps,  à  beaucoup  de  manses 
dépendant  des  autres  monastères ,  paraît  supprimée ,  sous  Hincmar,  dans  les 
terres  de  Saint-Remi ,  puisque  le  Polyptyque  de  cette  abbaye  n'en  fait  aucune 
mention,  je  veux  parler  de  la  redevance  des  paraveredi.  Cette  abolition  prouve 
que  les  dernières  traces  du  cursus  publicus  avaient  entièrement  disparu  après 
la  moitié  du  IXe  siècle,  au  moins  dans  la  partie  de  la  France  où  l'abbaye  de 
Saint-Remi  avait  ses  biens  :  c'est  ainsi  que  les  institutions  romaines  ont  suc- 
combé les  unes  après  les  autres,  avec  le  gouvernement  central,  à  l'approche 
du  régime  de  la  féodalité.  Lorsque  le  royaume  fut  morcelé  en  une  multi- 
tude de  seigneuries  rivales,  souvent  ennemies,  toujours  barricadées  les  unes 
contre  les  autres,  les  voyages  et  les  communications  devinrent  extrêmement 
difficiles;  les  voies  romaines  et  les  autres  grandes  routes,  s'il  y  en  avait, 
furent  non-seulement  mal  entretenues,  mais  coupées  ou  détruites,  et  les  an- 
ciens établissements  qui  s'y  rattachaient  furent  généralement  abolis.  D'Irminon 

*  Par  exemple,    ceux  de  Mulatio   (n),    de  c  Voyez  le  Polyptyque  d'Irminon,t  1,672, 

Baconna  (v),  d'insula  Catzeia  (xvi),  de  Baina        ss.  Une  seule  fois  la   taxe   est  de  6  deniers, 
(xvm),  de  Beconis  Villa  (xix).  mais  c'est  dans   un  article   d'une   date  posté- 


P.  xx. 


neure. 


xlvi  PRÉFACE. 

à  Hincmar,  la  décadence  est  très-sensible  en  ce  qui  touche  aux  institutions 
générales. 

13.  ÉVALUATION  DES  BIENS  DE  L'ABBAYE  DE  SAINT-REMI. 

Pour  avoir  le  compte  général  des  biens  et  des  revenus  de  l'abbaye  de  Saint- 
Remi,  décrits  dans  le  Polyptyque,  il  nous  suffira  d'ajouter  ensemble  :  i°  le 
résumé  des  premiers  fiscs  qui  nous  est  donné  ;  2°  celui  des  additions  faites 
à  ces  fiscs,  dont  nous  devrons  faire  le  calcul;  3°  celui  des  fiscs  ajoutés  aux 
premiers.  Les  fiscs  ajoutés  occupent  les  chapitres  XXVI,  XXVII  et  XXVIII 
en  grande  partie,  et  comprennent  les  bénéfices,  la  terre  de  Longueville  et 
les  colonies;  mais  nous  devons  négliger  les  §§  46  et  suivants  du  cha- 
pitre XXVIII,  qui  paraissent  former  double  emploi,  soit  avec  le  commence- 
ment de  ce  chapitre,  soit  avec  le  chapitre  XIV. 

Je  me  dispenserai  d'entrer  ici  dans  les  détails  du  calcul  :  j'avertis  seule- 
ment que  j'ai  pris  le  résumé  des  premiers  fiscs,  tel  qu'il  est  rapporté  dans  le 
chapitre  XXV;  que  je  l'ai  augmenté  d'un  cinquième,  qui  représente  à  peu 
près  le  montant  des  additions  faites  aux  premiers  fiscs a,  et  que  j'ai  ajouté  au 
tout  le  relevé  des  fiscs  dénombrés  et  transcrits  après  les  autres. 

Cette  opération  donne  à  peu  près  le  résultat  suivant  : 

26  manses  domaniaux,  497  manses  ingénuiles,  196  manses  serviles, 
123  accoles,  1 1  églises  et  demie,  1  1  moulins  et  demi. 

Les  2  6  manses  domaniaux  contenaient  des  champs  dans  lesquels  on  semait 
1 56  muids  de  froment,  94.0  muids  de  seigle,  3oo  muids  de  méteil  et 
9290  muids  d'épeautreb;  des  prés,  qui  produisaient  437  voitures  de  foin0; 
des  vignes,  dans  lesquelles  on  pouvait  récolter  2o33  grands  muids  devin; 
des  bois  où  1670  porcs  pouvaient  être  engraissés*1. 

"  On  a  vu  en  effet  plus  haut  (p.  xivetxv)  7112  muids  d'épeautre,  et,  en  outre,  6  muids 
que  les  nombres  des  manses,  des  accolée,  des  d'orge,  48  muids  d'avoine  et  2  muids  de  lé- 
poulets  et  des  œufs  ajoutés  s'élevaient  à  plus  gumes. 
d'un  cinquième  des  nombres  primitifs.  c  Le  produit  des  prés  domaniaux  n'étant  pas 

1  Au  lieu  de  prendre  le  résumé  du  ch.  XXV,  marqué  au  résumé  du  ch.  XXV,  nous  l'avons 

si  l'on  relevait  les  chiffres  marqués  à  chaque  calculé  d'après  les  données  particulières  des 

article  contenant  la  description  d'un  mansus  fiscs. 

dominicatus ,  on  obtiendrait  des  nombres  dif-  d  II  est,  déplus,  fait  mention  dans  les  fiscs 

férents,    savoir  :    1 56     muids     de    froment,  d'environ  6  bois,  6  pâtis  et  3  pâturages,  qui 

5g4  muids  \  de  seigle,  19.38  muids  de  méteil,  ne  sont  pas  rappelés  dans  le  résumé. 


PRÉFACE.  xuu 

Les  ^97  manses  ingénuiles,  les  196  manses  serviles  et  les  123  accoles 
rendaient  ensemble  127  muids  de  froment,  390  muids  de  méteil,  1723 
muids  d'épeautre,  344  d'orge,  4 |  d'avoine,  2  7  de  légumes  et  4  de  houblon  ; 

Plus,  702  grands  muids  de  vin; 

Plus,  32  4  voitures  de  foin; 

Plus,  1188  voitures  de  bois,  121  voitures  de  merrain,  materiamen , 
63  voitures  de  perches  ou  baguettes  pour  treillage,  clausarœ ,  57  voitures 
d'échalas ,  scaritiones  ; 

Plus,  1  172  torches,  faculœ ,  188  perches  à  faire  des  cercles,  39,794 
bardeaux,  scindulœ,  et  1 4,437  voliges,  axiles; 

Plus,  i3o  brebis  mères,  fœtœ ,  i44  jeunes  agneaux,  54  agneaux  d'un 
an,  4o  moutons  et  2  i3  porcs,  tant  suales  que  b  ev  raies  ; 

Plus,  1  16  poules  grasses,  paslcc,  2296  poulets,  10,012  œufs  et  19  oies; 

Plus,  6  muids  de  sel,  19  setiers  de  miel  et  12  onces  de  vermiculam; 

Enfin,  47  livres  d'argent. 

L'état  général  des  cens,  qui  compose  le  chapitre  XIII,  conduit  à  des  résul- 
tats différents.  En  effet,  si  l'on  additionne  toutes  les  redevances  de  même 
espèce,  on  trouve  pour  total  : 

Environ  87  muids  de  blé,  454  muids  de  vin,  1  22  voitures  de  bois,  5ooo 
voliges,  ascilli ,  76  brebis,  4o  agneaux,  59  porcs,  718  poulets,  3o25  œufs 
et  1  45  livres  d'argent. 

J'avertis,  toutefois,  que  les  nombres  précédents  ne  sont  qu'approximatifs 
à  cause  des  omissions  et  des  incertitudes  qui  se  présentent  fréquemment 
dans  le  texte. 

Les  données  relatives  au  nombre  des  personnes  habitant  sur  les  terres  de 
l'abbaye  de  Saint-Remi  sont  encore  plus  imparfaites,  et  je  n'ai  pu  m'en  servir 
pour  évaluer  avec  confiance  la  population  générale;  il  est  même  difficile 
d'évaluer  celle  de  quelques  fiscs  en  particulier.  Dans  le  fisc  de  Vicus,  on 
compte  1200  âmes  au  moins  pour  33  manses  ingénuiles  \  et  37  manses 
serviles,  en  tout  70  manses  y.  Il  y  aurait  donc  eu  environ  1  7  personnes  par 
manse ,  si  l'on  suppose  que  toutes  les  personnes  mentionnées  appartenaient 
au  fisc,  et  en  outre  qu'elles  n'avaient  pas  d'autre  habitation  que  dans  les 
manses,  ce  qui  n'était  pas.  Le  fisc  de  Bouconville  donne  1  2 5  hommes, 
femmes  ou  enfants  pour  32   manses  tributaires,  ce  qui  fait  par  manse  près 

9- 


xlviii  PREFACE. 

de  quatre  personnes  seulement;  mais  on  ne  peut  rien  conclure  de  ces  nombres 
relativement  à  la  population  de  tous  les  fiscs. 

Le  monastère  de  Saint-Remi  de  Reims,  ne  possédant  que  693  manses 
tributaires  avec  123  accoles,  était  donc  beaucoup  moins  riche  que  celui  de 
Saint-Germain-des-Prés,  qui  comptait,  dans  sa  dépendance,  plus  de  16^6 
manses  tributaires  avec  plus  de  71  hospices3:  encore  ne  doit-on  pas  oublier 
que  le  Polyptyque  de  Saint-Remi  est  à  peu  près  complet,  tandis  que  celui 
de  Saint-Germain,  ne  nous  ayant  été  conservé  qu'en  partie,  est  loin  de  com- 
prendre toutes  les  possessions  de  ce  dernier  monastère. 

L 'Appendix  que  je  publie  à  la  suite  du  Polyptyque  de  Saint-Remi  se  compose 
de  quatre  documents  qu'il  m'a  paru  utile  de  mettre  sous  les  yeux  du  lecteur. 

Les  deux  premiers  sont  des  bulles  qui  servent  principalement  à  la  topo- 
graphie du  Polyptyque. 

Le  troisième  est  un  Polyptyque  inédit  de  l'abbaye  de  Saint-Vanne  de 
Verdun,  rédigé  peut-être  au  xe  siècle;  il  est  extrait  du  cartulaire  de  cette 
abbaye,  dont  la  Bibliothèque  Nationale  possède  quatre  exemplaires,  ainsi 
cotés  :  ancien  fonds  latin,  52  1 4  et  5435  ;  collection  Dapuy,  il\k,  et  Bouhier, 
69  bis.  Le  deuxième  et  le  troisième  sont  du  xvie  siècle,  et  semblent  avoir  été 
écrits  par  la  même  main;  le  premier  est  une  copie  assez  peu  correcte  du 
deuxième,  exécutée  au  xvne  siècle  ;  le  quatrième  a  été  copié  par  le  président 
Bouhier,  en  1721,  d'après  un  ancien  manuscrit,  codex  antiquus,  probable- 
ment l'original  :  c'est  le  manuscrit  de  Bouhier  qui  m'a  servi  de  base  pour 
mon  édition ,  parce  que  je  le  crois  le  plus  exact.  J'ai  rapporté  les  variantes 
des  autres,  à  l'exception  du  manuscrit  52  1  4  qui  ne  mérite  aucune  attention. 

Le  quatrième  document  consiste  dans  deux  fragments  du  Polyptyque  du 
monastère  de  Metloch,  situé  à  environ  quatre  lieues  ouest  de  Coblentz,  dans 
le  diocèse  de  Trêves  :  ils  contiennent  des  renseignements  curieux  sur  les 
travaux  des  champs  et  sur  d'autres  services  imposés  aux  tenanciers,  dans 
le  xe  ou  le  xie  siècle  ;  ils  sont  un  extrait  du  Polyptyque  de  Metloch ,  publié  par 
M.  L.-F.  Hoefer,  dans  son  recueil  intitulé  :  Z eitschrift  fur  Archivkunde ,  Diplo- 
matik  und  Geschichte,  t.  II. 

"  Voy.  Polypt.  d'Irm.  I,  897  et  900. 


POLYPTYCHUM 


SAINCTI  REMIGII  REMENSIS 


INDEX    CAPITUM. 


Pages. 

I.  Adenaius i 

II.  Mulatio 3 

III .  Floreius à 

IV.  Albiliacus 5 

V.  Baconna 6 

VI.  Vicus  Sancli  Remigii 7 

VII.  Lurba ii 

VIII.  Trielongus 1 3 

IX.  Gothi î  k 

Claricellus Ibid. 

Corcheracus Ibid. 

X.  Décima?  de  abbatia  Sancti  Timothei 18 

Insula  super  Suppia 19 

Loca  ad  portam  monasterii  Sancti  Remigii  deputata 20 

XI.  Nantoilus 21 

XII.  Tasiacus ik 

XIII.  Notitia  census  debiti  villarum  Sancti  Remigii 2  5 

XIV.  Luperciacus 32 

XV.  Viliaris 33 

XVI.  Insula  Catzeia ko 

XVII.  Curlis  Agutior 42 

XVIII.  Baina 59 

XIX.  Beconis  villa 63 

XX.  Vicus 66 

XXI.  Gerso 79 

XXII.  Salix  Sancli  Remigii 81 

XXIII.  Vidina * 89 

XXIV.  Sanctus  Hilarius 90 

XXV-       Somma  generalis 91 

XXVI.      Bénéficia 93 

A.  Beneficium  Haganonis Ibid. 

B.  Beneficium  Ebroini g/t 

C.  Beneficium  Gauzfridi g5 

D.  Beneficium  Gifardi 96 

E.  Beneficium  Gerlaii Ibid. 


INDEX  CAPITUM. 

XXVII.  Longa  Villa 98 

XXVIII.  Colonicae 99 

A.  Colonica  de  Condato  super  Materna Ibid. 

B.  Colonica  in  Catellione 101 

C.  Colonica  de  Escia 102 

D.  Colonica  de  Morizello Ibid. 

E.  Colonica  de  Lupertiaco io4 

F.  Colonica  de  Condato 106 

XXIX.  Census ,* 1 08 


POLYPTYCHUM 

SANCTI    REMIGII, 


SIVE 


LIBER  CENSUUM 


MONASTERII   SANCTI   REMIGII   REMENSIS. 


[Numeri  arabici  iuler  lineas  spcctaal  ad  sigla  annotalionesc|ue  tabula1  litbograpbica\ 


I.    [ADENAIUS.] 


r.  i. 


i .  In  Adenaio  est  mansus  dominica- 
tus ,  cum  œdificiis  et  torculari ,  curte  et 
scuriis  et  horto.  Sunt  ibi  aspicientes,  in- 
ter  majores  et  minores,  campi  xlvi,  con- 
tinentes mappas  c ,  ubi  possunt  seminari 
de  frumento  modii  xxim ,  de  sigilo  modii 
xxx  etdimidius1,  de  spelta  modii  lxxxv. 
Prata  n,  ubi  possunt  coliigide  foeno  carra 
un;  pasquales2  ir,  continentes  mappas  m; 
vineas  vrai,  ubi  possunt  coliigi  de  vino 
modii  lxi.  Silva  bedullina,  mappas  xxx; 
colvina,  cum  spinulis,  mappas  n. 


2.  Hrotmannusingenuus3  tenet  man- 
sum  ingenuilem4  i.  Arat  ad  hibernati- 
cam  sationem  mappam  i,  continentem 
in  longitudine  perticas  xl  ,  in  latitudine 


perticas  mi  ;  ad  estivaticam  similiter.  Facit 
corrogatas5  vim.  Donat  annis  singulis  in 
hostelitia  denarios  xx ,  in  censo  de  vino , 
ad  minorem  mensuram,  modios  rai. 
Pullos  in  ,  ova  xx.  Nativitate  Domini , 
ligni6  carrum  i,  in  banno  i,  pro  pasto. 
Scaritiones  dimidium  carrum;  circulos, 
perticas  x,  in  aitero  anno  mense  maio 
scindulas  c;  caroperas  et  manoperas. 

3.  Odelherus  ingenuuss  et  Madeluui- 
nus  ingenuus,  uxor  ejus  Deodata  inge- 
nua ,  cum  infantibus  ni ,  tenent  mansum 
i.  Similiter. 

k.  Harigisus  et  Wansgisus,  fratres , 
ingenui,  tenent  mansum  i.  Similiter. 


POLYPTYCHUM 


5.  Nodelbertus  et  Autradus,  ingenui. 
Similiter. 


nu.     Odowidis     ingenua 
tibus  ii. 


cum    infan- 


6.  Audulfus,  major,  ingenuus,  tenet 
mansum  i.  Similiter. 

7.  Haildulfus  ingenuus  et  Odelsadus 
tenent  mansum  ingenuilem  i.  Donant  de 
vino  modios  n  ;  cetera  7  donant  et  fa- 
ciunt  simiiiter. 

8.  Berigardus  ingenuus  tenet  man- 
sum i.  Similiter. 

9.  Adelhardus  ingenuus  tenet  man- 
sum 1.  Donat  de  ligno  carrum  1;  pro 
altéra  facit  vineam  ;  cetera  donat  et  facit 
similiter. 

10.  Dodo  ingenuus.  Similiter. 

1 1 .  Hadebertus  ingenuus,  Geroardus 
ingenuus.  Similiter. 

1  2 .  Hrodo ,  silvarius  et  messarius ,  te- 
net propter  hoc  de  terra  dominica  con- 
tra dimidium  mansum. 

FAMILIA  INTRA  VILLAM. 

i3.  Warna  ingenua,  cum  infan tibus 
m,  débet  denarios  un.  Hildegardis  in- 
genua. Huniardis  cardularia8,  cum  infan- 
tibus  11.  Doda  ingenua,  cum  infantibus 
m.  Adalwidis  ingenua,  cum  infantibus 

*  Sunt  enim   liomines,  cum   intra   villam   ma- 
nentes  tum  forastici,  numéro  23,  qui  singuli  dena- 


FORASTICI.  p.  2. 

1  k.  Bertfridus  débet  denarios  un. 
Hildigardis  ingenua.  Ratbertus  ingenuus. 
Geila,  soror,  ingenua,  cum  infantibus  n. 
Ragnoagdis  ingenua,  cum  infantibus  v. 
Ragenbertus  ingenuus,  cum  infante  1. 
Emmo  ingenuus.  Amalwidis  ingenua, 
cum  infantibus  v.  Ransoidis  ingenua, 
cum  infante  i9.  Alboidis  ingenua,  cum 
infante  1.  Berneagdis  ingenua.  Adelherus 
ingenuus.  Ratsinna  ingenua,  cum  infan- 
tibus in.  Tancrada  ingenua,  cum  infan- 
tibus 1.  Ailandus  ingenuus.  Audimgia, 
soror,  ingenua.  Hrodinus  ingenuus. 

i5.  Gerlaius,  ingenuus,  major  ejus- 
dem  villae.  Si  mansum  habet  integrum, 
nativitate  Domini  et  Pascha,  in  venera- 
tionibus  magistrorum  fogatias 10  m ,  pul- 
los  un  ;  butaculas,  plenas  vino,  n. 

1 6.  Summa  :  de  collectione  vini  mo- 
dii  lxi. 

Mansi  ingenuiles  xi  et  dimidius  donant 
de  argento  solidos  xviin  et  denarios  11; 
de  vino  modios  xxxm ,  ad  minorem  men- 
suram;  pullos  xxxim  et  dimidium,  ova 
ccxxx:  lignum  carra  xvm  et  dimidium, 
scarritiones  carra  v  et  dimidium;  circu- 
los,  perticascxv,  scendolas  DLXxv.De  jor- 
nariis  solidos  vu,  denarios  vma. 

rios  4  solvunt;  unde  fiuntin  summam  denarii  92 ,  id 
est  solidi  7,  denarii  8. 


SANCTI  REMIGII. 


II.   [MUTAT10.] 


i .  In  Mutationis  est  mansus  domini- 
catus ,  cum  redificiis  et  torculari ,  curte  et 
scuriis.  Sunt  ibi  aspicientes  de  terra 
arabili  campi  xi ,  continentes  mappas  xxi, 
ubi  possunt  seminari  de  sigilo  modii 
xxi ;  vineae  vu,  ubi  possunt  colligi  de 
vino  modii  lxx. 

2.  Ricoinus  tenet  mansum  ingenui- 
lem  i.  Arat  ad  bibernaticam  sationem 
mappam  i ,  in  longitudine  perticas  xl  , 
in  latitudine  mi  ;  ad  estivaticam  sationem 
similiter.  Facit  in  anno  corrogatas  ton. 

Donat  annis  singulis  de  sigilo  mo- 
dium  i,  de  avena  modium  i,  de  vino 
inodium  i,  omniabaec  ad  minorem  men- 
suram;  anniculum  i.pullos  ni,  ova  xv; 
iigni  carrum  i ,  scendolas  in  altero  anno 
l;  caroperas  et  manoperas. 

3.  Simeon  tenet  mansum  i.  Similiter. 
Dodo  similiter. 


Ingius"  similiter. 
Hrotlindis  similiter. 
Vualtsadus  similiter. 
Fercintus  similiter. 
Baldaingus ,  cum  infante  i ,  tenet  man- 
sum dimidium  ad  dimidium  censum. 

FORASTICI  HOMINES. 

k.  Odelgildis  ingenua  débet  denarios 
mi.  Doda,  soror,  ingenua,  cum  infan- 
tibus  un. 

5.  Summa  :  mansi  ingenuiles  vu  et 
dimidius;  homines  forastici  n.  Donant 
de  sigilo  modios  vu  et  dimidium  ;  avena 
modios  vu  et  dimidium;  vini  modios  vu  p.  3. 
et  dimidiumb  ;  anniculos  vu,  agnum  i, 
pullos  xxn  et  dimidium ,  ova  cxxn  et  di- 
midium ,  scendolas  clxxxviii  ,  de  argento 
denarios  vm,  de  vino  modios  vu  et  di- 
midium. 


Fort.  leg.  Ingvis. 

Hxc  vinaria  prœstatio  iterum  recensetur  in  fine  paragraphe 


POLYPTYCHUM 


III.   [FLOREIUS.] 


i .  In  Floreio  est  mansus  domini- 
catus,  cum  sedificiis  et  torculari,  curte 
et  scuriis  et  horto ,  cum  viridiario.  Sunt 
ibi  aspicientes ,  inter  Floreium  et  Curte 
Otmunde,  et  Sarmedi  et  Euuila  et  Mo- 
riniago ,  de  terra  arabili  campi  xvn ,  con- 
tinentes mappas  lviii  ,  ubi  possunt  semi- 
nari  de  frumento  modii  xxviii,  de  sigilo 
modii  xxx  ;  pratum  i,  ubi  possunt  col- 
ligi  de  foeno  carra  x;  vineae  v,  ubi  pos- 
sunt colligi  de  vino  modii  lxx;  silvam 
Houtter  nutritam ,  ubi  supra  v  annos  va- 
lebant  saginari  porci  l. 

2.  Vuandefridus  tenet  mansum  ser- 
vilem  i.  Pro  omni  aratura  et  servitio 
prœvidet  silvam  vel  nutrit11. 

3.  Hunoldus  ingenuus  tenet  mansum 
i  servilem.  Facit  in  anno  mappam  i ,  in 
longitudine  perticas  xl,  in  latitudine  un, 
et  corrogatas  ni.  Facit  vineam  domini- 
cain ad  tertium.  Donat  pullos  m,  ova  xv, 
et  facit  omne  servitium  sibi  injunctum. 

k-  Leudoinus  servus  tenet  mansum  i 
servilem.  Similiter. 

5.  In  Euuila,  Ailoldus  tenet  mansum 
ingenuilemi.  Facit  in  anno  mappas  n, 


babens  unaquaeque  in  longitudine  per- 
ticas xl,  in  latitudine  mi,  et  corrogatas 
m.   Donat  pullos    ni,  ova   XV;   lignum 
carra  ni.  Caroperas  et  manoperas. 
Gerboldus  tenet  mansum  i.  Similiter. 

6.  In  Muriniaco  habet  sessum  i,  cum 
edificiis,  curte  et  scuriis.  Soient  esse  ibi 
boves  domini,  quia  ibi  prope  sunt  terra 
supra  scriptas3. 

y.  Servi  vel  anciilae  forasticae  de  Flo- 
reio :  Adelsinda  ancilla,  cum  infantibus 
vi  ;  Hartrudis  ancilla ,  cum  infantibus  un  ; 
Laulindis  ancilla,  cum  infantibus  ir;  Si- 
gedrudis  ancilla,  cum  infantibus  m;  Ra- 
gnoardus  servus;  Gerardus,  frater,  servus; 
Halda,  soror,  ancilla,  cum  infantibus  n. 
In  curte  Lonceia,  soror  i,  ancilla.  Unus- 
quisque  débet  denarios  vin. 

Austremonia12  ingenua,  cum  infanti- 
bus vi.  Vuitlindis  ingenua,  cum  infanti-  p. 4 
bus  un.  Débet  unaquçque  denarios  nu. 

8.  Summa  :  in  collectione  de  vino 
modii  lxx,  de  foeno  carra  x;  de  censo 
pulli  xn ,  ova  lxxv  ;  lignum ,  carra  vi  ;  de 
ancillis  et  servis  solidi  v ,  denarii  un  ;  de 
ingenuis  denarii  vin. 


a  Sic. 


SANCTI  REMIGII. 


IV.  [ALBILIACUS. 


i .  In  Aibiliaco  est  mansus  i  cum  edi- 
ficiis  et  torculari.  Sunt  ibi  vineae  n  domi- 
nicatœ ,  ubi  possunt  colligi  de  vino  mo- 
dii  l  ;  pratum  i ,  ubi  possunt  colligi  de 
l'oeno  carra  x.  Habet  ibi  buscalia,  map- 
pam  i. 

2.  Cristiommus  ingenuus  tenet  de 
terra  arabili  mappas  m  -,  vineam ,  ubi 
possunt  colligi  de  vino  modii  xx;  dabi- 
turque  ei  de  foeno  dimidium  carrum. 
Donat  de  vino  modium  i.  Facit  vineam 


de  suo  dominicain  ad  tertium ,  et  dedn- 
cit  ipsum  ad  monasterium. 

3.  Hildierus  habet  similiter  et  facit 
similiter. 

k.  Summa  :  de  vino  in  collectione 
modii  l,  de  censo  modii  ir.  De  donatione 
Bernardi  etHartrudis  est  inMutalionibus 
mansus  i,  cum  edificiis  ethorto,  habens 
de  terra  arabili  mappas  vr,  vineam  i,  ubi 
possunt  colligi  de  vino  modii  lx. 


POLYPTYCHUM 


V.-   [BACONNA.] 


i .  In  Baconna  est  mansus  dominica- 
tus,  cum  aedificiis.  Sunt  ibi  avergariç  m, 
ubi  possunt  seminari  de  sigilo  modii  v  ;  de 
terra  forastica  mappœ  xxxm  et  dimidia , 
ubi  possunt  seminari  de  spelta  modii  ce. 

2 .  Beletramnus,  extraneus,  tenetman- 
sum  ingenuilem  i.  Arat  ad  hibernaticam 
sationem  mappam  i,  in  longitudine 
perticas  ex,  in  latitudine  un;  ad  estiva- 

a  Je  croy  qu'il  y  a  icy  quelque  feuille  perdue  ou 
transposée,   puisque    cette  page  finit   icy,    et   l'autre 


ticam  sationem  similiter.  Facit  in  anno 
corrogatas  v.  Donat  annis  singuiis  dena- 
rios  vin,  pullos  in,  ova  xv.  Donat  uno 
anno  foetas  n  cum  agnis  n ,  altero  anno 
anniculos  n.  Facit  adpratum  dies  m,  ca- 
plim 13  dies  in ,  ipsumque  deducit.  Facit 
vineritiam  dimidium  carrum  aut  donat 
denarios  vi.  De  scuria  facit  plenam  perti- 
cam,  et  omni  tempore  ipsam  mensuram 14 
restaurât  ;  de  annona  parata  ad  mo. . . a. 

commence  comme  il  suit.  Nota  in  apographi  corpore 
inserta. 


SANCTI  REMIGII. 


VI.   [VICUS  SANCTI  REMIGII.] 


i .  In  vico  Sancti  Remigii  est  ecclesia 
in  honore  sancti  Timothei  dedicata.  Ha- 
bet  mansum  dominicatum ,  casam  cum 
laubia  et  cellario  et  caminata ,  et  quoqui- 
nam.  Habet  ibi  de  terra  arabili  mappas 
ccxxmi.  Possunt  ibi  seminari,  inter  am- 
bas  sationes,  de  annona  modii  c.  Habet 
ibi  mulinnm  i.  Solvit  de  annona  mo- 
diosxxx;  saginat  porcos  n. 

2.  Mansum  ingenuilem  tenet  Teut- 
lagius  ingenuus.  Solvit  in  hostelicia  de- 
narios  vm,  pro  bove  aquensi  denarium  i; 
de  ligno  carra  m ,  in  bannum  carrum  i  et 
dimidium  ;  pullos  m,  ova  xv.  Facitvehi- 
turam  in  legas  xxx,  aut  se  redimit  de- 
nariis  mi.  Facit  mappas  n,  per  perticas 
nu  in  latus  et  c  in  longum.  Facit  in  anno 
corvadas  vim,  caplim  15  dies  xv,  caro- 
peras  et  manoperas. 

3 .  Mansum  ingenuilem  i  habet  Trloi- 
nusa,  presbyter,  in  beneficio.  Débet  si- 
militer. 

4.  Mansum  ingenuilem  habet  Nodel- 
bertus,  coquus,  in  beneficio.  Débet  si- 
militer. 

5 .  Mansum  ingenuilem  tenet  Tetma- 
rus  ingenuus;  iL\or  ejus  Ermengardis  an- 

*  Sic;  Fort.  leg.  Erloinus. 


cilla;  infantes  eorum  Teudrada,  Erm- 
hildis,  Ingeida  ,  Tethildis  ,  Tetlindis  . 
Ermherus. 

6.  Mansum  ingenuilem  tenet  Vulfar- 
dus  ingenuus;  uxor  ejus  Ermenrada  in- 
genua.  Débet  similiter. 

y.  Mansum  ingenuilem  tenet  Flodul- 
l'us  servus.  Débet  similiter. 


8.  Mansum  ingenuilem  tenet  Fulcui- 
nusb  servus;  uxor  ejus  Flotgildis  ancilla; 
infans  eorum  Gislefredus. 


9.  Mansum  servi! em  tenet  Trisboldus 
servus.  Solvit  in  censum  pullos  ni,  ova 
xv.  Facit  dies  un. 

10.  Mansum  servilem  tenet  Hilduinus 
ingenuus.  Débet  similiter. 

1  j  .  Mansum  servilem  tenet  Hildie- 
rus  libertus  ;  uxor  ejus  Floduidis  inge- 
nua;  infantes  eorum  Doda,  Aifredus, 
Tetberga,  Euridis,  Geruidis.  Debent  si- 
militer. 

1  2 .  Mansum  servilem  tenet  Flotgerus 
libertus;  infantes  ejus  Flotgildis,  Rothil- 
dis.  Débet  similiter. 

6  Fubcninus ,  in  apographo. 


P.  6. 


8 

1 3 .  Accolam  i  tenet  Righardus  foras- 
ticus  16.  Solvit  in  censum  denarios  mi. 

Accolam  i  tenet  Madeluuinus  inge- 
nuus.  Solvit  in  censum  denarios  ira. 

Accolam  i  tenet  Uulfleus  ingenuus. 
Solvit  in  censum  denarios  un. 

Accolam  i  tenet  Hrotberga  ingenua; 
infantes  ejus  Bernuinus  ,  Teodoinus , 
Teudo,  Uuineterus,  Hrotsinda,  Flotsinda, 
Letsinna. 

1 1\ .  Mansum  servilem  tenet  Custulfus 
libertus.  Débet  sicut  superius. 


1 5 .  Tempore  Hervei  archiepiscopi 
quedam  femina,  nomineTeutberga,  cum 
infantibus  suis,  tradidit  se  ad  sanctum 
Timotheum,  tali  tenore,  ut  denarios  m 
dimidium  17  unusquisque  ad  ipsam  pote- 
statem  persolveret  ;  et  tune  prsevidebat 
Raimboldus  ipsam  potestatem,  Tetgiso 
sub  ipso  majore,  et  Magenero  decano, 
neenon  et  Hunoldo  cellelrario*. 

1 6.  In  Curcellas  mansum  servilem  te- 
net Maruinus  servus;  uxor  ejus  Elise- 
doina  ingenua.  Débet  similiter  sicut  su- 
periores  serviles. 

Mansum  servilem  tenet  Orgisus  servus; 
infans  ejus  Letgius.  Débet  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Altbertus  fo- 
rasticus.  Débet  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Doda  inge- 
nua. Débet  similiter. 

'  Hune  paragraphum  necesse  est  multum  posl 
alios  exaratum  fuisse,  quamvis  nulla  in  apographo 
nota  nos  admoneat  de  recentiori  ejus  scriptura. 


POLYPTYCHUM 

Mansum  servilem  tenet  Gunhildis  an- 
cilla;  infantes  ejus  Elierus,  Adalsadus, 
Gundulfus,  Celinia.  Débet  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Hilmuidis; 
infantes  ejus  Hilmuinus,  Erleverius.  Dé- 
bet similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Uualtelmus 
ingenuus.  Débet  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Erlehardus 
ingenuus.  Débet  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Tetlannus  in- 
genuus. Débet  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Tedradus  in- 
genuus; uxor  ejus b;  infantes  eorum 

Norboldus,  Tedrada,  Teudranus,  Blot- 
herus0. 


17.  In  Risleio  est  ecclesia  in  honore 
sancti  Remigii  dedicata.  Habet  man- 
sum 1. .  .d;  vineas,  ubi  possunt  colligi  de 
vino  modii  xxv,  pratum,  ubi  possunt 
colligi  feni  carra  11  ;  mancipia  11 ,  et  hçc 
sunt  nomina  eorum  :  Adalmannus,  Ra- 
genardus.  Crucem  stagno  coopertam  1; 
missalem  Gregorii  volumen  1;  lectiona- 
rium  volumen  1  ;  martirologii  volumen  1; 
psalterium  1  ;  calicem  cum  patena  sta- 
gneum  1  ;  collectaneum  volumen  1  ;  an- 
tiphonarium,  gradalem  ac  nocturnalem, 
volumen  1  ;  vestimentum  sacerdotale  1 , 
albas  11  ;  planetam  de  cindado  nigro  1 , 
castaneam  1;  stolas  11,  fanones18  11,  cor- 
poralia  11,  linteos  m,  turibulum  de  au- 
ricalco  1 ,  lampadam  stagneam  1. 

b  Lacuna  nominis. 

c  Boltherus,  in  margine. 

1  Lacuna  vocis  unius  vel  aiterius. 


1 8.  In  Risleio  mansum  servilem  tenet 
Benehardus  servus.  Débet  similiter  sicut 
superiores. 

Mansum  servilem  tenet  Gerhildis  in- 
genua; infantes  ejus  Gunhardus,  Rage- 
<•■ 7-  nulfus,  Gerbaudus,Teduaidis,Gertrudis. 
Debent  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Adeltrudis 
ancilla;  infantes  ejus  Ermhardus,  Ber- 
taldus,  IIrotmarus,Walthildis,  Rolrudis. 

ig.  Habetur  ibi  vinea  dominica,  ubi 
possunt  colligi  de  vino  modii  XL. 

20.  In  curte  Monasteriali19,  mansum 
ingenuilem  tenet  Witlagius  ingenuus. 
Débet  sicut  ceteri  superiores  ingenuiles. 

2  î .  Mansum  ingenuilem  tenet  Nor- 
lindis  ingenua;  infantes  ejus  Aletrudis, 
Berta,  Hrodila,  Hrotlindis,  Perpétua  , 
Godrada,    Gisloldus.   Solvit  per  annel- 

lum20  denarios *;  ceterum,  excepto 

hostelitia,  débet  similiter. 


2  2 .  Accolam  i  tenet  Norlinus  inge- 
nuus. Solvit  in  censum  denarios  x\x. 

Accolam  i  tenet  Angleherus  ingéniais. 
Solvit  in  censum  denarios  xxx. 

Accolam  i  tenet  Hrodowardus.  Solvit 
inde  denarios  xvi. 


2  3.  In  Curticulas,  mansum  ingenui- 
lem tenet  Berlannus  forasticus.  Solvit  in 
corbo  de  spelta  modios  xn ,  in  hostelitia 

"  Lacuna  vocis  unius. 

b  Fort,  pro  agneUum,\e]  anitcculum  pro  anniculum. 


SANCTI  REMIGII.  9 

denarios  vin;  uno  anno  fetam  cum 
agno,  alio  anno  annellumb  i;  sal,  quar- 
tam  partem  modii.  Aliud  servi lium  sicut 
ceteri  superiores  ingenuiles. 


2/1.  Mansum  ingenuilem  dimidium 
tenet  Dommelina  ingenua;  infans  ejus 
Ilelena. 

Mansum  ingenuilem  dimidium  tenet 
Odelbaidis  ingenua  ;  infantes  Ermenber- 
tus,  Ermenricus.  Débet  similiter. 

Mansi  ingenuilis'21  tertiam  partem  te- 
net Damianus  forasticus c. 

Mansi  ingenuilis  tertiam  partem  tenet 
Fanoildis  ingenua;  infantes  ejus  Odel- 
grimmus,  Heirbertus,  Sadira,  Erloildis. 
Débet  similiter. 

Mansum  ingenuilem  tenet  Ursinianus 
forasticus.  Débet  similiter. 

2  5.  In  curte  Hrodoldi,  accolam  1  te- 
net Warenherus  forasticus.  Solvit  in  cen- 
sum solidos  11.  Facit  mappas  11. 

26.  InBuriniaco,  habet  mansos  inge- 
nuiles apsos  m.  Solvit  unusquisque  soli- 
dos ir. 

Accolam  1  tenet  Guntio  forasticus. 
Solvit  inde  denarios  xim. 

27.  In  Colomella,  habet  accolam  1. 
quam  tenet  Berherus  forasticus.  Solvit 
inde  denarios  xxim. 

28.  In   Pitmella,  habet   accolam  1, 

*  Locus  vocis  unius  vacuus. 


10 

quam  tenet  Bavo  forasticus.   Solvit   in 
censum  solides  nu  et  dimidium. 


29.  In  curte  Alamannorum ,  mansum 
ingenuilem  tenet  Warmerdis  ingenua; 
p.  s.  infans  ejus  Gisiardus.  Solvit  in  censum 
denarios  xl. 

Habet  ibi  accolam  1 ,  quam  tenent 
Odelveus  et  frater  ejus  Nodelveus.  Sol- 
vunt  in  censum  denarios  vin. 

Remis  habet  accolam  1 ,  quam  tenent 


POLYPTYCHUM 

Fulcherus  ingenuus  et  nepos  ejus  Te- 
doldus  ingenuus.  Solvunt  inde  solidosnu 
et  denarios  x. 

Hatto  tenet  accolam  1.  Solvit  inde  de- 
narios XVIII. 


3o.  Habet  ibi  Teutlagius  major  vi- 
neolam ,  ubi  possunt  colligi  de  vino  mo- 
dii  un. 

Accolam  1  tenet  Lethramnus  fora- 
sticus. Solvit  inde  solidos  mi. 


SANCTI  REMIGIl 


11 


VII.    [LURBA.] 


i .  In  Lurba ,  habet  mansum  domi- 
nicatum ,  casam,  horreum ,  puteum,  de 
terra  arabili  mappas  cvm.  Possunt  ibi 
seminari,  inter  ambas  sationes,  de  an- 
nona  modii  cxx. 

2 .  Mansum  ingenuilem  tenet  Hilme- 
gaudus  ingenuus.  Solvit  in  hostelitia  de- 
narios  xvi;  uno  anno  fetam  cum  agno, 
alio  anno  anniculos  n.  Facit  vehituram 
in  leugas  xxx ,  aut  se  redimit  denariis  v. 
De  spelta  solvit  in  corbo  modios  x;  pul- 
los  v,  ova  xxv.  Dueit  Remis  de  annona 
modios  xxv,  aut  se  redimit  denariis  xn. 
Facit  pedituram  in  tecto  perticas  n,  in 
sepe  perticas  n,  ad  curtem  claudendam 
perticas  n  -,  in  sepe  facit  mappas  mi ,  per 
perticas  vi  in  latus,  et  l  inlongum;  cor- 
vadas  vi.  Solvit  pro  capite  suo  de  ordeo 
modium  i. 


3 .  Mansum  ingenuilem  dimidium  te- 
net Dohadus  ingenuus. 

Mansum  ingenuilem  dimidium  tenet 
Ragembertus  ingenuus;  uxor  ejus  Me- 
rengenta  ingenua;  infantes  ejus  Letveus, 
Amalricus ,    Helmegaugius ,    Righardus. 


Débet  similiter. 


Mansum  ingenuilem  dimidiiun  tenet 
Tedardus  ingenuus. 

Mansum  ingenuilem  dimidium  tenet 
Haidulfus  ingenuus.  Débet  similiter. 

Mansum  ingenuilem  dimidium  tenet 
Godeltrudis  ingenua-,  infantes  ejus  Veu- 
sadns,Hilmegaudus,  Celsegardis.  Débet 
similiter. 

Mansum  ingenuilem  tenet  Agius  fo- 
rasticus.  Débet  similiter. 


k.  Accolam  i  tenet  Hilmegaudus  in- 
genuus. Solvit  in  censum  de  spelta  mo- 
dios v.  Facit  in  anno  mappas  n.  Pul- 
lum  i,  ova  v.  Ducit  Remis  verveces, 
portât  pullos. 

Mansum  ingenuilem  tenet  Isembardus 
ingenuus.  Solvit  in  censum  de  vino  mo- 
dios n. 

5.  Habetur  ibi  vinea  dominica,  que 
facit  ad  tertium ,  ubi  possunt  colligi ,  in 
duas  partes ,  de  vino  modii  xvi. 

Mansum  ingenuilem  tenet  Ermenerus 
ingenuus.  Solvit  in  censum  de  vino  mo- 
dios n.  Facit  vineam  ad  tertium,  ubi 
possunt  colligi,  in  duas  partes,  de  vino 
modii  x. 


12 


POLYPTYCHUM 


Mansum  ingenuilem  tenet  Wida  in- 
p- 9-   genua.  Solvit  in  censum  de  vino  modios 
ii.  Infantes  ejus  Warentrudis,  Ermena, 
Hildigildis,  filia  ejus  Warentrudis. 

6.  Habetur  ibi  vinea,  ubi  possunt  col- 
ligi  de  vino,  in  duas  partes,  modii  xvm. 

Mansum  ingenuilem  tenet  Gisoforasti- 
cus.  Solvit  in  censum  de  vino  modios  n. 


7.  Habet  ibi  vineam,  ubi  possunt 
colligi  de  vino  modii  vin  in  duas  partes. 

8.  In  Gotbis,  mansum  ingenuilem  te- 
net Walherus  forasticus.  Solvit  in  cen- 
sum de  vino  modios  11. 

Habet  ibi  vineam,  ubi  possunt  col- 
ligi, in  duas  partes,  de  vino  modii  xx. 


SANCTI  REMIGII. 


13 


VIII.   [TRIELONGUS. 


i.  In  Triclongum,  habet  mansum 
dominicatum ,  casam  cum  solario  et  cel- 
Jario  et  caminata,  laubia,  horrea  n ,  quo- 
quina,  stabula  n  ,  bortum  ac  gardinium, 
torcular  i.  Habet  ibi  de  terra  arabili 
mappas  lxx.  Possunt  ibi  seminari,  inter 
ambas  sationes,  de  annona  modii  l;  vi- 
neas ,  ubi  possunt  coiligi  de  vino  mo- 
dii c  ;  pratinn ,  ubi  possunt  coiligi  de 
feno  carra  xxx.  Habet  de  concide ,  ubi 
potest  coiligi  clausura. 

2.  Mansum  servilem  tenet  Tetbertus 
servus.  Facit  in  anno  mappas  n ,  per  un 
perticas  in  latus  etxL  in  longum.  Facit  in 
anno  corvadas  vin.  Facit  in  unaquaque 
septimana  dies  un ,  a  missa  sancti  Johan- 
nis  usque  ad  missam  sancti  Remigii ,  cum 
operariis  u.  Pullos  in,  ova  xv.  Facit 
wactas.  Pro  bove  denarium  i. 

Mansum  servilem  tenet  Heiruinus  ser- 
vus. Débet  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Odelmarus 
servus.  Débet  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Haldricus  ser- 
vus. Débet  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Adeunardusa 
servus;  uxor  ejus  Ingrada  ancilla;  infan- 


tes eorum  Ermenrada,  Hrotradis,  Hro 
therus.  Debent  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Constabulus 
servus;  uxor  ejus  Odelbaidis  ingenua; 
infantes  eorum  Constigerdis,  Erloldus. 
Debent  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Gislemarus 
servus;  uxor  ejus  Otgerdis  ancilla;  in- 
fantes ejus  Hrotlindis,  Ermbildis,  Adel 
trudis.  Debent  similiter. 

3.  Mansum  servilem  tenet  Flodoma-  P10, 
rus  servus.  Débet  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Gunherus  ser- 
vus. Débet  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Gislemarus 
ingenuus.  Débet  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Flodegarius 
servus.  Débet  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Bertoldus  ser- 
vus. Débet  similiter. 

Mansum  servilem  tenet  Erchanfridus, 
faber,  in  beneficium.  Débet  similiter. 

/i .  Accolam  i  habet  in  Paviliaco,  quam 
tenet  Sigebertus.  Solvit  in  anno  solidos  n 
et  dimidium.  Pro  ipsa  accola  dédit  de 
terra  sua  propria  jornalem  i  in  ipso  fine. 


Fort.  leg.  Adcuuardus. 


14 


POLYPTYCHUM 


IX.   [GOTHI.] 


i.  In  Gothis,  habet  mansum  domi- 
nicatum,  casam,  horreum  i,  torcular  i; 
de  terra  arabili  mappas  lxxviii.  Possunt 
ibi  seminari,  inter  ambas  sationes,  mo- 
dii  l.  Vineœ ,  ubi  possunt  colligi  de  vino 
modii  lx. 


servus;  infantes  ejus  Ermentrudis,  He- 
ligendis ,  Winandus.  Solvit  de  sigilo  mo- 
dium  i,  de  ordeo  modios  n  ;  cetera  sicut 
superiores. 

Mansum  ingenuilem   tenent  Reulfus 
et  Cristoforus.  Debent  similiter. 


2 .  Mansum  ingenuilem  tenet  Farnui- 
i'us  ingenuus.  In  vinaticum  de  vino  mo- 
dium  i ,  in  pastionem  modium  i.  Solvit  in 
censum  de  sigilo  modium  i,  de  ordeo 
modium  i;  anniculum  i.  Caplim  dies 
xv.  Ligni ,  carra  in  ;  de  scaritione  car- 
rum  i.  Ad  opus  judici  de  ligno  carrum 
dimidium.  Facit  mappas  n ,  per  mi  per- 
ticas  in  latus  et  xl  in  longum;  in  anno 
corvadas  vin.  Pullos  m,  ova  xv.  Solvit 
perticas  v  ad  circulos;  pro  bove  dena- 
rium  i.  Facit  vebituram  in  leugas  xxx , 
aut  se  redimit  denariis  un;  caroperas  et 
manoperas. 

3.  Mansum  ingenuilem  tenet  Erloi- 
nus,  presbyter,  in  beneficium.  Débet  si- 
militer. 

Mansum  ingenuilem  tenet  Baldricus 
forasticus.  Débet  similiter. 

Mansum  ingenuilem  tenet  Remuinus 
forasticus.  Solvit  de  sigilo  modios  n  ,  de 
ordeo  modios  ni.  Cetera  débet  sicut 
ceteri  in  beneficium. 

Mansum  ingenuilem  tenet  Gunhodus 


lx-  In  Glaricello,  mansum  ingenuilem 
tenet  Vulfradus  ingenuus.  Solvit  in  ho- 
stelitia  denarios  xvr,  de  vino  in  vinaticum 
modium  i  ;  in  pastionem  modium  i  ;  an- 
niculum i;  pullos  ni  ;  ova  xv.  Caplim, 
diebus  xv.  Facit  vehituram  in  leugas  xxx , 
aut  se  redimit  denariis  mi,  pro  bove  de- 
narium  i  ;  pro  circulis  denarium  i.  Facit 
mappam  i  et  dimidiam,  per  perticas  mi 
in  latus  et  xl  in  longum.  De  scaritione 
carrum  i.  Caroperas  et  manoperas. 

Mansum  ingenuilem  dimidium  tenet 
Vulfingus  ingenuus. 

Mansum  ingenuilem  dimidium  tenet  p.  n. 
Odelherus  ingenuus.  Débet  similiter. 

5.  In  Corcheraco ,  mansum  ingenui- 
lem tenet  Absildis  oblata22;  infantes  ejus 
Anselomus ,  Airicus ,  Hadericus.  Solvit  in 
hostelitia  denarios  xvi;  in  vinaticum  de 
vino  modium  i  ;  in  pastionem  modium 
î  ;  anniculum  i  -,  caplim  dies  xv  ;  pro  bove 
denarium  i  et  dimidium;  pro  circulis  de- 
narium i;  pro  scaritione  denarium  i.  Fa- 
cit mappam  i  et  dimidiam ,  corvadas  vmi. 


SANCT1 

Pullos  m,  ova  xv.  Facit  vehituram  in 
leugas  xxx ,  aut  se  redimit  denariis  mi  ; 
caroperas  ,  manoperas. 

6.  Mansum  ingenuilem  tenet  Nodel- 
bertus,  cocus,  in  beneficium.  Débet  si- 
militer. 

Mansum  ingenuilem  tenet  Herimarus 
servus.  Débet  similiter. 

Mansum  ingenuilem  tenet  Tetradus 
ingenuus.  Débet  similiter. 

Mansum  ingenuilem  dimidium  tenet 
Odelfridus  ingenuus  ;  infantes  ejus  Osan- 
na,  Ermena,  Artemedica,  Gunbildis. 

Mansum  ingenuilem  dimidium  tenet 
Johannes  ingenuus;  infantes  ejus  Eu- 
rinus,  Ragenlindis,  Dominicus.  Débet 
similiter. 


REMIG1I.  15 

dii  x.  Solvit  in  censum  de  vino  modios  n 
et  dimidium. 

Mansum  ingenuilem  tenet  Adelgerus 
oblatus;  uxor  ejus  Elisaidis  ingenua;  in- 
fantes ejus  Hrotbertus,  Ragembertus , 
Gerbildis,  Jobannes. 

Accolam  i  tenent  Vulferus,  Hildebol 
dus,  Eronus  et  Genbertus.  Solvunt  so 
lidos  n. 

9.  In  Colomna,  habet  accolam  1.  Te- 
net Sicherus  forasticus.  Solvit  inde  soli- 
dos  n. 

10.  In  Moncello,.  babet  accolam  1. 
Tenet  Adelberus  ingenuus.  Solvit  inde 
solidos  n.  Facit  Aaneam  ad  tertium ,  ubi 
possunt  colligi  de  vino  modii  xx. 


7.  In  Viriniaco,  mansum  ingenuilem 
tenet  Ermenardus;  infantes  ejus  Erme- 
naidis ,  Ermenteus.  Solvit  solidum  1 , 
pullos  quantum  ceteri'-3.  Cetera  débet 
similiter. 

Mansum  ingenuilem  tenet  Nodelber- 
tus,  coquus,  in  beneficium.  Débet  simi- 
liter. 

Mansum  ingenuilem  dimidium  tenet 
Adelardus  ingenuus;  uxor  ejus  Bova  ob- 
lata;  infantes  ejus  Adelbertus,  Boso. 

Mansum  ingenuilem  dimidium  tenet 
Ermhardus  oblatus.  Débet  similiter. 

Mansum  ingenuilem  tenet  Hrothadus 
oblatus.  Débet  similiter. 

8.  Habet  in  prestariam  Hrothadus  vi- 
neam ,  ubi  possunt  colligi  de  vino  mo- 


11.  In  Ulmis  habet  accolam  1 ,  quam 
tenet  Vulferus  ingenuus.  Solvit  inde  de- 
narios  vi. 

Accolam  1  tenent  Adclgrimmus  et  Er- 
liaudus  ingenui.  Solvunt  in  censum  so- 
lidum 1. 

Accolam  1  tenet  Vulfaidis  ingenua. 
Solvit  in  censum  solidum  1. 

Accolam  1  tenet  Vulfardus  forasticus. 
Solvit  in  censum  de  vino  modios  nu  et  1 .  12. 
sesterios  xn  et  denarios  xm. 

Accolam  1  tenet Hieronimus  ingenuus. 
Solvit  inde  solidum  1. 

Accolam  1  tenet  Madelgisus  forasticus. 
Solvit  denarios  un. 

Accolam  1  tenet  Berlindis  ingenua; 
infantes  ejus  Bernehaidis,  Berhaidis, 
Ansuardus ,  Alexandria ,  Vulfierus. 


16 


POLYPTYCHUM 


Accolae  n  apsse  ad  indominicatum24; 
habet  ibi  de  terra  arabili  mappas  xv. 

FORENSES. 

12.  Nadelivia  ingenua;  infantes  ejus 
Bertricus  ,  Hildefredus ,  Sideramnus , 
Ederna,  Ragenisa.  Solvit  pullum  i ,  ovav. 
Facit  dies  ni. 

AHo  ingenuus  solvit,  pro  capite  suo, 
de  ordeo  modium  i  et  dimidium. 

1  3.  Ragentrudis  ingenua. 

Petronia  ingenua. 

Ansoaia  ingenua-,  infantes  ejus  Ragen- 
trudis, Gerlindis. 

Hrodemia  ingenua;  frater  ejus  Ber- 
nehardus  ingenuus. 

Lisinia  ingenua. 

1 1\.   Odelhildis  ingenua. 
Blittrannus  ingenuus. 
Odelgisus  ingenuus. 
Geroildis  ingenua;  infantes  ejusDom- 
trannus ,  Hildigildis. 
Vuinidulfus  libertus. 

i5.  Neringerdis  ancilla. 

Tetherus  servus. 

Otgerdis  ancilla;  infans  ejus  Flotge- 
rus. 

Odelhildis  ancilla;  infans  ejus  Wane- 
dus  servus. 

î  6.  Teutiagius  servus. 


Tetradus  ingenuus. 

Goda  ancilla. 

Agenildis  ancilla;  infantes  ejus  Re- 
in egia,  Agedildis. 

Gertrada  ingenua;  infantes  ejus  Vul- 
lierus,  Erleherus,  Agenildis,  Tetsinda, 
Tetlindis ,  Berlindis. 

Agenildis  ingenua;  infantes  ejus  Er- 
noldus,  Berherus,  Hrodina. 

17.  Suadimia  ingenua;  infans  ejus 
Erlegildis. 

Erlebaidis  ingenua;  infans  ejus  Hrot- 
hildis. 

Remegildis  ingenua  ;  infantes  ejus  Are- 
gildis ,  Vualtaidis ,  Remegildis ,  Gislegen- 
dis,  Nodelivia. 

Erloldus  ingenuus;  uxor  ejus  Aut- 
lindis;  infantes  ejus  Godelindis,  Rigber- 
tus. 

Vulfierdis  ingenua. 

18.  Odelhildis  ingenua;  infantes  ejus 
Madelhildis,  Adelmarus ,  Odelhaidis. 

Gislemundus  ingenuus. 

Grimildis  ingenua  ;  infantes  ejus  Gis- 
lindis,  Vuerentrudis. 

Berhaidis  ingenua  ;  infantes  ejus  Vui- 
foldus,  Hieronima,  Bernardus. 

1  9.  Isti juraverunt  :  Tetlagius,  œajora; 
Farnulfus,Tetbertus,  Hilmegaugius,  Hil-  p.  13. 
duinus,  Roderadus,  Heirvinus,   Dotha- 
dus,  Isembardus. 


In  fisco  vici  Sancti  Remigii.  Vid.  supra,  p.  10,  S  3o. 


SANCTI  REMIGII.                                           17 

20.  De  ministerio  :  Rodowinus.  Offi-  Ërlaudus  et  soror  ejus,  Petrus,  David; 

cia  :  Tetsenna  et  soror  ejus,  una  super  Gisliedis,  Altisma,  sorores  Constaboli, 

Supiam;   Constantius,  Gerhardus,  Ste-  in  Colunna;  Ratbertus  et  sorores  ejus, 

phanus;  Heribertus  et  fratres  ejus,  apud  Dominicus  de  Vegneo,  Olburgis  et  Er- 

Sanctum    Steplianum  ;  soror  Landrici ,  mina. 


18 


POLYPTYCHUM 


X.   DECIMA  DE  ABBATIA  SANCTÏ  TIMOTHEI 

AD  HOSPITIUM  SANCTI  REMIGII. 


In  pago  Remensi  decimae  haec  sunt  : 


De  Scoilo, 

De  Merdoit, 

De  Pido, 

De  Tramo3, 

De  villa   de  Hun- 

rezeio, 
De  Tendecaudis, 
De  Sancto   Mauri- 

tio, 
De  Spantenaco, 
De  Gulleio, 
De  Galmisciaco , 
De  Golomna, 
De  Alemannorum    De  Alnido, 


De  Nantoilo, 
De  Gersoilo, 
De  Remiliaca  Cor- 

te, 
De  Vendora , 
De  Todiniaco , 
De  Pratellis, 
De  Sparnaco , 
De  Burgerti  Corte, 
De  Uno  Carro,  cum 

apenditiis, 
De    Villari    Asino- 

rum, 


De  Ursiniaco  Corte, 
De  Crusneio, 
De  Atseio , 
De  Alto  Villari , 
De  Tancorno, 


Gorte, 
De  Villa  Domine , 
De  Anesla, 
De  Porceto, 
De  Villa  Merla, 
De  Hildrisei  Villa ,    De  Floreio , 
De  Rodenaio,  De  Gurba  Villa. 

De  Sedoilo, 

2.  In  pago  Laudunensi  : 


De  Pertis25, 

De  Ponte  Fabrica- 

to  , 
De  Avennaco, 


De  Broilo  cum  a- 

penditiis , 
De  Goceio, 
De  Burdenaio, 


De  Vencena27, 

De  Noiternaco28, 

De  Baireio, 

De  Bisennis29, 

De  Isla , 

De  Cuise, 

De  Colomella, 

De  Condato, 

De  Audani  Gorte,  p.  14. 

De  Alabeio, 

De  Medarco. 


De  Savercei  Corte , 

De  Ventoilo , 

De    Romana   cum 

apenditiis , 
De  Puteolis, 
De  Sala  \ 
De  Cambreceio , 
De  Ventelaio, 
De  Arillis26, 
De  Tribus  Puteis , 
De  Warmerii  Villa, 

Item  decimae  de  eadem  re  : 
DeNanguliacacCor-    De  Briodro, 

te ,  De  Dullo. 

De  Corchereio, 

3.  In  pago  Tardinensi  : 

De  Ponte  Salcidi ,  De  niior  Campis , 

De  Sugeio ,  De  S.  Martino  su- 
De  Abuncurte,  per  Pit, 

De  Pavilleo,  De  Awenneio, 

De   Monte    Sancte  De  Pars, 

Mariaa ,  De  Torsill. , 

De  Vunco,  De  Vill.  super  Ro- 
De    Aviola    super        tundam, 


Mosam , 
De  Antenaio , 
De    Monte    Sancti 

Martini, 


De  Lagereio , 
De  Proviliaco , 
De  Gravieio, 
De  Cazonia, 


°  Fort.  leg.  de  Tramis  vel  de  Cramo. 
b  Fort.  leg.  de  Salo  vel  de  Salis. 


Fort.  leg.  Vangultaca  vel  Vanguliaca. 


SANCTI  REMIGII. 


19 


De  Baill. ,  De  Curmizell. , 

De  Causa  Heribol-  De  Culmedis, 

di,  De  Bulentione, 

De  Dresg. ,  De  Adseduil. , 

De  Cainiaco,  De  Villeta. 

U.  In  pago  Porcensi  : 

De  Gardeneio ,  De    Savineio    cum 
De  Crepeio ,  apenditiis , 

De  Missonia,  De  Masceio  , 

De  Castello,  De  Dalaincurte, 

De  Beteneio,  DeLuniaco, 

De  AdsummaTur-  DeSanctoFergillo, 

ba,  De  Chesonn. , 

De  Surneio ,  De  Veleina , 

De  Vendera30,  De  Juviniaco, 

De  Chav. ,  De  Sanclo  Simon , 

De  Adloisda ,  De  Aviella , 

DeCatin.,  De    campis   fiscali- 
De    Godulfi    Mon-         nibus, 

te  ,  De  c.°  circa  Remis, 

DeBalbeio,  De  Baioni Villa, 

Ad  Ulmos ,  De  Ressonn . , 

De  Caring. ,  De  Aisella , 

De  Sigeranno  Cor-  De  Airolis, 

te,  De  Abbonis  Corte, 

De  Spann. ,  De  Malino  Wado , 

De  Calon,  De  Summa  Turba. 

p.  15.  5.  In  atrio  S.  Remigii  est  ecclesia  in 
honore  sanctorum  martyrum  Cosme  et 
Damiani  sacrata.  Respicit  ad  eandem  ec- 
clesiam  mansus  i  in  Magreio,  cujus  cen- 
sus  qxiondam  fuit  solidorum  un.  Habet 
ipsum  presbyter. 

Est  etiam  de  ratione  ipsius  ecclesie  ad 


obsequitim  velsusceptionem  pauperum, 
in  Insula  super  fluvio  Suppia ,  mansus  do- 
minicatus  i ,  cum  œdificiis ,  orto  et  viri- 
diario.  Sunt  ibi  aspicientes  campi  xv, 
continentes  mappas  xxvm,  recipientes 
sigili  modios  lviii. 

6.  Waltbertus  ingenuus  tenet  man- 
sum  i.  Arat ,  hibernatica  satione  ,  map- 
pam  i ,  in  longum  perticas  lx  ,  in  latum 
un.  Facit  corrogatas  mi;  estiva,  simiii- 
ter.  Donat  annis  singulis  in  pastionem  de 
spelta  modium  i  ;  pullos  n ,  ova  xv  ;  ligni 
carrum  i;  ad  scuriam  reficiendam,  rado- 
nés31  v,  ad  fenum  vehendum  quartam  par 
tem  de  carro;  ad  vineam  similiter.  Faeit 
ad  vindemiam  dies  xv  sine  pane,  et  post- 
ea  quantum  opus  est  cum  pane  ;  ad  ma- 
cerias  dies  xv,  dabiturque  ei  panis  de  do- 
minico. Donat  in  altero  anno  scendulas  r.. 

7.  Amilo  tenet  mansum  1.  Similiter. 
Widulfus  1.  Similiter. 
Odelhardus  1.  Similiter. 

Nivo  1.  Similiter. 

Hildoinus  1.  Similiter. 

Leuthardus  1.  Similiter. 

Gislehardus  1.  Similiter. 

Remegaudus  1.  Similiter. 

Grimoaldisingenua,cuminfantibusin. 
Similiter. 

Geroinus  1.  Similiter. 

Ingulfus  ingenuus.  Uxor  ejus  Hro- 
thildis ,  ingenua ,  cum  infantibus  un.  Si- 
militer. 

Bernico  1.  Similiter. 


Fort.  Icg.  de  campis  vel  de  campo. 


20 


POLYPTYCHUM 


Vulfarius  et  frater  ejus  Teudericus 
mansum  i. 

8.  Super  fluvio  Rotonna  sunt  mansi 
ii,  habentes  mappas  xxvm,  recipientes 
semine"  sigili  modios  lviii. 

Super  pontem  sancti  Remigii  est  man- 
sus  i,  habens  de  terra  mappas  xx,  reci- 
pientes sigili  modios  xl. 

9.  In  Satiaco  sunt  accola?  11.  Donat 
unaquçque  annis  singulis  vini  modios  11. 
Est  ibi  avergaria  1 ,  ubi  possunt  seminari 
frumenti  modii  111  ;  vinese  vi ,  ubi  possunt 
colligi  modii  l. 

p.  le.  10.  Ista  sunt  loca  vel  bénéficia  que, 
ad  portam  monasterii  sancti  Remigii ,  ad 
décimas  dandas,  ex  pluribus  annis,  sunt 
deputata  : 

De  Stirpeio  ,  de  Lupeio  et  Bermari 
Curte  et  Burtchart  Curte; 

De  Vitreio,  de  Ponto  et  Bettoni  Curte  ; 

De  Mertca ,  de  Veira  et  Columbario  ; 

De  Colla ,  de  Altra ,  de  Arna ,  de 
Mauri  Curte  et  Summamsibi; 

De  Cabuslo  et  Ursluo  et  Rancurte  ; 

1 1 .  De  Limozei  Curte ,  de  Villa  et  ad 
Sartes  sanctç  Marias  ; 

De  Abriniaca  Curte ,  de  omni  ejus  nu- 
trimine  et  de  vino. 

Item  ad  Esciats32  sanctç  Mariç,  ad 
Marizel,  de  beneficio  Godae  viduç  quse 

ubi  vos 


"  Cod.  Semin.  ccmf.  xiv,  2,  et  xxvi,  i4 
intégra  legitur. 

EXPLICIUNT  DECIM/E. 


fuit  uxor  Hildrici ,  de  Monte  Subfrantio 
et  ad  Martionem  ; 

De  Antra,  de  Cavera,  de  Hamiziaco 
et  Bolentione; 

De  Alciaco ,  de  Anoilo  et  Pide  ; 

1 1.  De  beneficio  quod  fuit  Sicberti, 
in  Burdenneio,  et  quod  Gislemannus 
habuit  in  ipsa  villa  ; 

DeNovianto,  deLivreio,  dePutiolis,  de 
Malleio,  de  Curte  Rodoldi,  de  Proviliaco 

De  Divisiaco,  quod  habuit  Galindus 

De  Nivitiaco ,  quod  habuit  Siramnus 

i3.  De  Ceresio,  de  Preuneio,  de 
Alsuntia,  de  Spida,  de  Ardennaio,  de 
Air,  dePaulicurt; 

De  benefitio  Ottradi  ad  Suppiam ,  in 
Uldrizei  Villa; 

De  benefitio  quod  habuit  Grivorius 
in  ipsa  villa,  et  de  beneficio  Hugonis  in 
ipsa  villa  ; 

De  Bereniaca  Curte ,  de  beneficio  Si- 
drae  super  Suppiam,  ad  sanctum  Mar- 
tinum;  de  Gudiniaca  Curte,  de  Prova- 
sio,  de  Mediana  Villa; 

De  Nantoilo ,  de  Arceio ,  de  Honerada 
Villa; 

\k.  De  Varao,  de  Trosleio,  de  Cu- 
mis ,  de  Igneio  et  Montes  ; 

De  Longa  Villa,  de  Saviniaco,  de 
Jureiob,  de  Latgereio,  de  Arceio,  de  Ca- 
sellis,  de  Ascineio. 

b  Fort.  leg.  ïvreio. 


SANCTI  REMIGII. 


21 


XI.   [NANTOILUS.] 


p.  n.  i .  In  Nantoilo  habetur  mansus  domi- 
nicatus,  cum  çdificiis,  viridiario,  horto, 
seu  cum  aliis  adjacentiis  sibi  convenien- 
tibus.  Sunt  ibi  culturae  m ,  ubi  possunt 
seminari ,  inter  utramque  sationem,  si- 
gili,  frumenti,  hordei  modii  cxvi.  Est 
ibi  vinea,  ubi  possunt  colligi  de  vino 
modii  x.  Habetur  ibi  camba  ad  censum, 
prout  ratio  temporis  permiserit.  Pratum 
i,  ubi  possunt  colligi  de  feno  carra  mi. 
Est  ibi  alterum  pratum  aratorium ,  re- 
cipiens  sementem  frmnenti  modios  vi. 
Sunt  ibi  mansi  ingenuiles  xxvi. 

2.  Ariisus  et  Landoldus,  fratres,  in- 
genui, tenent  mansum  ingenuilem  i. 
Arant  annis  singulis ,  ad  hibernaticam  sa- 
tionem mappam  i,  habentem  in  longi- 
tudine  perticas  lx  ,  in  latitudine  perticas 
vr.  Aestivatica  vero  satione  similiter  fa- 
ciunt  ;  et  corrogatas  n  ;  et  ipsi  colligunt 
omnia  hçc  cum  prebenda.  Donat  annis 
singulis ,  missa  sancti  Remigii ,  in  corbo 
de  spelta  modios  xn ,  aut  inter  frumen- 
tum  et  sigilum  modios  vi ,  et  debent 
unum  corbum  inter  se  compartire;  me- 
dio  maio  in  bostelitia  denarios  xx.  Tertio 
anno  donant  decimam  de  vervecibus; 
pullos  in  cum  ovis  xv  ;  de  ligno  carra  mi  ; 
scindulas  c.  Faciunt  caplim  diebus  xv, 
aut  donant  denarios  nu.  Faciunt  et  pec- 


turam  ad  cortem  perticas  nu.  Annis  sin- 
gulis, per  successiones  sibi  convenientes , 
de  sale  modios  n.  Faciunt  carroperas  de 
annona  aut  de  vino33  in  leugas  xn ,  sin 
autem  dabit  denarios  xn.  In  pratericia 
l'alcem  i ,  cum  sua  prçbenda ,  aut  dabit 
denarium  i.  De  stramine  missa  sancti 
Remigii ,  carrum  i ,  si  babuerint  ubi  col- 
ligant  illud.  Denicpie  si  fuerit  aliquis 
ingenuus  qui  propter  paupertatem  man- 
sum vel  partem  quamlibet  mansi  tenere 
nonpossit,  débet  boc  probare  a  septem 
suis  paribus.  Cum  vero  probatum  boc 
babuerit ,  facit  suo  seniori ,  tempore  mes- 
sis,  dies  m  cum  prebenda  sibi  data;  sin  p.  is. 
autem  dabit,  propter  hoc,  denarium  i  et 
dimidium. 


3.  Erleveus  et  Vulfierus  ingenui  te- 
nent mansum  ingenuilem,  similiter  ut 
supra. 

Geroinus  et  Gerrannus  ingenuiles  34 
mansum  i  ingenuilem,  similiter  ut  supra. 

Leow ardus  et  Eligius  ingenui  mansum 
ingenuilem  i ,  similiter  ut  supra. 

Hervinus  et  Heroardus  ingenui  man- 
sum ingenuilem  i ,  similiter  ut  supra. 

Haldo  et  Giso  ingenui  mansum  inge- 
nuilem i,  similiter  ut  supra. 

l\.   Amalbertus  et  Amalricus  ingenui 


9  9 


POLYPTYCHUM 


mansum  ingenuilem  i ,  similiter  ut  su- 
pra. 

Otgerus  et  Nodelmarus  ingenui  man- 
sum ingenuilem  i ,  similiter  ut  supra. 

Hrodelenus  et  Flodoardus  ingenui 
mansum  ingenuilem  i,  similiter  ut  supra. 

Jozsenulfus  et  Waldulfus  ingenui 
mansum  ingenuilem  i ,  similiter  ut  supra. 

Morlenus  et  Morizellus  ingenui  man- 
sum ingenuilem  i. 

5.  Aliisus  et  Alierus  ingenui  man- 
sum i  ingenuilem. 

Harierus  et  Heldiardus  ingenui  man- 
sum i  ingenuilem. 

Erembertus  et  Ermenricus  ingenui 
mansum  i  ingenuilem ,  ut  supra. 

Walculfus  et  Hrotbertus  ingenui  man- 
sum i  ingenuilem ,  similiter  ut  supra. 

6.  Nortveus  et  Jozpertus  ingenui 
mansum  i  ingenuilem,  similiter  ut  supra. 

Hardninus  et  Hardierus  ingenui  man- 
sum i  ingenuilem,  similiter  ut  supra. 

Leudoinus  et  Leudoerus  ingenui 
mansum  i  ingenuilem,  similiter  ut  supra. 

Joiramnus  et  Hrodowaldus  ingenui 
mansum  ingenuilem  i,  similiter  ut  supra. 

Adelgaudus  et  Samuinus  ingenui  man- 
sum ingenuilem  i ,  similiter  ut  supra . 

y.  Elioldus  et  Bermundus  ingenui 
mansum  ingenuilem  i ,  similiter  ut  supra. 

Rotgrinnus  et  Adelardus  ingenui  man- 
sum ingenuilem  i ,  similiter  ut  supra. 

Justadus  et  Hadeliomnus  ingenui 
mansum  ingenuilem  i ,  -similiter. 


Ermuinus  etSarzinus  ingenui  mansum 
ingenuilem  i,  similiter  ut  supra. 

Rafulfus  et  Erleboldus  ingenui  man- 
sum ingenuilem  i ,  similiter  ut  supra. 

Trutbertus  et  Flodomarus  ingenui 
mansum  ingenuilem  i,  similiter  ut  su- 
pra. 

8.  Sunt  ibi  mansi  serviles  xxim. 
Baldulfus  servus  tenet  mansum  servi- 

lem  i.  Arat  hibernatica  satione  annis  sin- 
gulis,  mappam  i,  habentem  longitudine 
perticas  lx,  latitudine  perticas  vi;  aesti- 
vatica  similiter.  Facit  conrogatas  n,  si 
boves  habuerit.  Pull  os  m,  cum  ovis  xv. 
Facit  omne  servitium  sibi  injunctum,  si  p.  19. 
praebendam  habuerit. 

9 .  Letherus  servus  mansurn  servilem  i, 
similiter  ut  supra. 

Willomnus  servus  mansum  servilem  i, 
similiter  ut  supra. 

Riherus  servus  mansum  servilem  i , 
similiter  ut  supra. 

Hervinus  servus  mansum  servilem  i , 
similiter  ut  supra. 

Elioldus  servus  mansum  servilem  i, 
similiter  ut  supra. 

10.  Heroaldus  servus  mansum  servi- 
lem i,  similiter  ut  supra. 

Guntrannus  servus  mansum  servilem  i , 
similiter  ut  supra. 

Rainhardus  servus  mansum  servilem  i, 
similiter  ut  supra. 

Balhedus  servus  mansum  servilem  i , 
similiter  ut  supra. 


SANCT1  BEMIGII.  23 

Landulphus  servus  mansum  servilem  Ansiisus  servus  mansum  servilem  i, 

i,  similiter  ut  supra.  similiter  ut  supra. 

Amalhardus  ,    Geroinus,   Bertherus, 

11.   Gundulfus  servus  mansum  ser-  Barfridus,  Gundoinus,  Elotherus,  Ber- 

vilem  i ,  similiter  ut  supra.  noanus ,  Amelgerus,  Hainricus ,  Teuthar- 

Ausvoldus  servus  mansum  servilem  i,  dus,  servi,  tenent unusquisque  mansum 

similiter  ut  supra.  servilem,  similiter  ut  supra. 


24 


POLYPTYCHUM 


XII.  [TASIACUS.] 


DE  TASIACO. 


j .  In  Tasiaco  habet  mansum  domi- 
nicum  cum  ceteris  aedificiis,  hortum 
cum  arboretis,  vivario;  boves  un,  vac- 
cas  vin ,  vitulos  v ,  verveces  lxvii  ,  agnos 
xxxi,  porcos  xxxv,  porcellos  xx,  asinum  i, 
pullos  xim;  tonnam  i,  cubas  un.  Habet 
ibi  seminatum,  inter  utramque  sationem, 
de  annona  modios  dclii  ;  leguminum  mo- 
dios  ii  ;  remanet  ad  aliam  sationem ,  ubi 
possunt  seminari  modii  ccl.  Pratum  ubi 
possunt  colligi  de  feno  carra  vi  ;  vineas , 
ubi  possunt  colligi  de  vino  modii  c  ;  sil- 
vam ,  ubi  possunt  saginari  porci  cl.  Fa- 
rinarii  ni.  Donat  unusquisque  de  annona 
modios  c ,  et  pascit  porcum  ;  patellam 
plumbeam  i. 

2 .  Mansi  ingenuiles  xxxii.  Donat  unus- 
quisque in  hostelitia  denarios  xxv;  pro 
carropera  Cavalonense,  denarios  n;  et 
propter  bovem  denarios  n.  Faciunt  map- 
p. 20.  pas  il,  corvadas  viiii  inanno;  ascilos  c, 
scindulas  c.  De  spelta  modios  xii  et  di- 
midium.  vi  ex  ipsis  donant  de  vino  mo- 


dium  i ,  de  areatico  modium  i  et  deci- 
mam  de  vino  -,  ligni  carra  mi  ;  pullos  nu 
cum  ovis.  Garroperas  et  manoperas;  in- 
ter totos  circulos  l  ,  et  in  tertio  anno 
decimam  de  vervecibus. 

3.  Sunt  alia  mansa  ingenuilia  ni.  Do- 
nat unusquisque  in  hostelitia  denarios 
xiin,  spelta  modios  vi;  cetera  ut  supra. 

II.  Servilia  xxxim.  Facit  unusquisque 
mappas  u,  corvadas  viiii  in  anno;  ligni 
carrum  i.  xmi  ex  ipsis  donant  de  vino 
modium  i ,  scindulas  c ,  pullos  u  cum 
ovis;  carroperas  et  manoperas. 

5 .  Est  ibi  ecclesia  i ,  cum  dimidio 
manso  servili.  Ancillae  xlii.  Donat  una- 
quçque  denarios  n.  Sunthomines  foren- 
ses  l.  Débet  unusquisque  denarios  un. 

6.  Adelricus  et  Francoaldus  jurati 
dixerunt. 


SANCTI  REMIGII. 


25 


psi.   XIII.    NOTITIA  CENSUS  DEBITI  VILLARUM  SANCTI  REMIGII, 

QUANTUM  SOLVITUR  AB   IPSIS,  QUIBUSVE  TERMINIS. 


1 .  De  Guseio ,  in  festo  sancti  Remigii , 
octo  solidos  solvit;  in  natale  Domini 
quattuor  solidos;  in  maio ,  sex  solidos; 
ad  vini  %conductum  unum  carrum.  Est 
ibi  i  molins",  solvens  de  censu  xvm  so- 
lidos, in  festo  sancti  Remigii ,  et  in  maio 
xviiii  solidos. 

Sunt  ibi  x  mansi.  Unusquisque  débet 
xi  pullos,  et  très  boves  ad  vinum  condu- 
cendum;  et  unus  mansus  borum  et  di- 
midius  xii  sextarios  frumenti  et  très  car- 
roslignorum;  de  capitaliciis  vu  solidos. 

De  b viiii  solidi  in  maio  habentur 

de  censu. 


et  viiii  denarii  :  ad  festum  sancti  Johannis 
viiii  porci  grandes,  et  ad  festum  sancti 
Remigii  vu  solidi  de  terraciis. 

Habentur  ibi  viiii  mansi,  debentesxvi 
denarios  aut  unam  pensam  lini,  etxxvin 
dies ,  et  très  boves  unusquisque  ad  vini 
conductum.  Debent  etiam  singuli  eorum 
conducere  n  modios  frumenti  ad  mo- 
nasterium  sancti  Remigii  et  ce  ascilos , 
sed  et  in  natale  Domini  vi  solidos.  Et 
ministri  xxvn  solidos. 

Sunt  etiam  inibi  inior  mansi  nudi  et 
dimidius;  de  terra  vero  altaris  xv  solidi 
in  festo  sancti  Martini ,  et  vm  denarii. 


2 .  De  Genereio ,  in  festo  sancti  Re- 
migii viiii  solidi  et  très  minutae;  et  in 
festo  sancti  Martini ,  v  solidi  et  dimidius  ; 
et  in  natale  Domini ,  un  solidi  et  dimi- 
dius; in  maio  x  solidi  et  très  minutœ; 
de  capitaliciis  xn  solidi. 

3.  De  Ponte,  xx  solidi  et  xxvn  boves 
ad  ductum  vini. 

l\.  De  Cerrone35,  vu  sobdi  et  octo  de- 
narii et  minuta  in  festo  sancti  Remigii. 

5.  De  Ponte  Bairo,  in  maio  vm  solidi 

'  Sic. 


6.  De  Elaviaco,  in  maio  ni  solidi  et 
viiii  denarii ,  et  in  festo  sancti  Remigii  m 
solidi  et  viiii  denarii. 

7.  De  Terron  super  Vence,  in  maio 
11  solidi  et  vu  denarii  et  minuta;  in 
augusto30  similiter  ;  ad  festum  sancti  Re- 
migii très  solidi. 

8.  De  Chaineio,  in  festo  sancti  Re-  p. 22. 
migii  vi  solidi. 

9.  De  Bairone,  in  maio  xn  solidi  et 
11  denarii  et  minuta. 

h  Lacuna  vocis  unius. 


26 


Sunt  ibi  vu  mansi  vestiti  et  dimidius 
et  dimidius  quartarius  ;  et  unusquisque 
mansus  i  porcum  débet,  etimboves  ad 
conductionem  vini,  et  unam  pensamlini. 
Ducit  etiam  unusquisque  duo  modios 
frumenti  aut  l  circulos  et  ce  ascilae  ad 
locum  dominicale  monasterii.  Debent 
vero  et  in  februario  xxiiii  dies,  et  in 
maio  similiter,  et  in  festo  sancti  Remigii 
de  terraciis  xx  et  n  solidos;  de  terra  al- 
taris,  in  festo  sancti  Martini  vu  solidos  et 
vhii  denarios,  et  de  capitaliciis  xn  solidos. 

Habentur  inibi  x  mansi  nudi. 

10.  De  Gersonne,  vi  solidi  et  dimi- 
dius in  festo  sancti  Remigii ,  et  in  maio 
ni  oves. 

Habentur  illic  vi  mansi.  Unusquisque 
conducit  duo  modios  frumenti  ad  locum 
monasterii. 

1  i .  Gensus  de  Veio  Sancti  Remigii , 
in  maio  xx  solidos  et  xx  porcos. 

Sunt  ibi  xx  mansi  ingenui ,  debentes 
singuli  modium  et  dimidium  frumenti  et 
duas  mensuras  lignorum  ,  et  ce  et  dimi- 
dium de  ascillis ,  et  n  boves  ad  mustum 
et  ii  ad  vet.a  conducendum.  Débet  ad- 
huc  unusquisque  iiii™  modios  frumenti 
deducere  ad  locum  monasterii,  et  i  car- 
rum  foeni  cum  n  bobus.  In  festo  sancti 
Martini  vi  denarios. 

Mansus  et  in  festo  sancti  Remigii ,  de 
Tuniacob,  quinque  solidos. 

°  I.  e.  vêtus,  voce  vinum ,  vei  subaudita ,  vel  prœ- 
termissa. 

k  Locus ,  ut  videtur,  paulum  turbatus. 


POLYPTYCHUM 

i2.  De  Grandi  Campo,  vim  solidos 


in  festo  sancti  Remigii. 


î  3.  De  Erpeio,  in  maio  x  solidos,  in 
festo  sancti  Remigii  decem  ;  de  hospiti- 
bus37  v  solidos  et  unum  denarium,  et 
de  atrio  quinque  solidos  sine  tectis38;  in 
nativitate  Domini  in  solidos  et  mi  de- 
narios. 

Sunt  ibi  xi  mansi  nudi  et  quinque 
vestiti. De  Sancto  Martino,  solid.cin  festo 
sancti  Remigii;  molendin.  vini  modios 
et  ni  solidos  denarium39.  De  Sancto 
Remigio,  n  solidos  et  dimidium,  et  mo- 
lend.d  mod.  et  in  solidos. 

il\.  De  Bainaincapo",  v  solidos.  Sunt 
ibi  mansi  xx,  solventes  singuli  un  carra  p. 23. 
lignorum  aut  n  solidos ,  et  n  asinos  in 
Veromandense  aut  xn  denarios.  Solvit 
iterum  unusquisque  vi  sextarios  de  si- 
gilo ,  et  duodecim  vindemiatores.  Et  in 
festo  sancti  Remigii  de  Novo  Mansionili  x 
solidos;  in  festo  sancti  Johannis  vi  soli- 
dos et  vin  denarios;  in  maio  x  soli- 
dos. 

1 5.  De  Basilica  Curte,  in  festo  sancti 
Remigii  xxv  solidos ,  in  festo  sancti  Mar- 
tini de  lignis  x  solidos,  in  nativitate  Do- 
mini vi  solidos,  in  Pascha  vi  solidos  et  in 
maio  xv  solidos ,  et  xn  oves  cum  agnis  ; 
in  festo  sancti  Johannis  vin  solidos,  et 
in  tertio  anno  xv  solidos  pro  ascillis.  Et 

c  Aut  numerus  abest,  aut  subaudiendum  unum. 

a  Locus  numeri  vacuus. 

e  Fort.  leg.  de  Baina  in  campo  [Remensi.] 


SANCTI 

in  Fuscato  Mercato  m  solidos  et  ira  de- 
narios ,  in  auguste  n  solidos  etxn  modios 
avene  et  dimidium ,  aut  vi  modios  sigili 
et  rai  sextarios;  in  festo  sancti  Martini 
xxviii  pullos  cum  clx  ovis,  in  natale 
Domini  similiter,  in  Pasca  similiter;  et 
de  unaquaque  domo  40  i  minam  avenç 
et  i  denarium  et  i  pullum.  De  capitali- 
ciis  l  solidos. 

16.  De  Isla  xv  mansi  de  terra  de 
sancto  Chosma,  solventes  x  solidos  in 
festo  sancti  Remigii,  in  Nativitate  xv 
pullos  cum  ovis,  in  Pasca  similiter.  In 
vindemiis  vero  débet  unusquisque  man- 
sus  xv  dies  et  post  xv. 

Habentur  autem  ibi  mi  mansi,  sol- 
ventes un  solidos  de  lignis  in  festo  sancti 
Martini,  et  in  Nativitate  et  in  Pasca  si- 
militer, et  in  maio  x  solidos  et  vin  oves 
cum  agnis ,  et  in  augusto  vi  denarios ,  et 
in  tertio  anno  mi  solidos ,  et  unoquoque 
anno  vin  modios  avenç  aut  un  de  si- 
gilo. 

1  7 .  De  Villa  Warmerena ,  ad  festum 
sancti  Remigii  vi  solidos  et  dimidium, 
in  festo  sancti  Martini  xvm  denarios  et 
minuta ,  et  très  pullos  cum  ovis. 

18.  De  Salice  Sancti  Remigii ,  mansi 
xxxi  et  dimidius ,  solventes  in  festo  sancti 
Remigii  xxi  solidos  pro  via  Veroman- 
densis  ;  in  festo  sancti  Martini  xn  solidos 

God.  kabet  capt.  ;  superius  autem  xui,  1,  infe- 
riusque  S  21,  de  capitaliciis,  nulla  omissa  littera.  In 
aliis  locis  intègre  que-que  scriptum  est  de  capitalicio, 


REMIGII. 


27 


et  vmi  denarios  de  lignis;  in  Nativitate 
mansus  11  pullos,  in  Pasca  1;  in  maio  xv 
solidos  et  vim  denarios  et  xu  operarios.  p.  24. 
Mansus  unusquisque  duobus  annis  1111 
denarios ,  et  tertio  vi  ;  et  x  carros  et  di- 
midium ad  vinum  ducendum. 

Sunt  xu  mansi ,  quorum  unusquisque 
solvit  xi  sextarios  de  sigalo;  et  unus 
mansus  et  dimidius  solvit  v  solidos  et 
dimidium.  De  mapaticis  vin  modios  de 
sigalo  et  un  sextarios,  et  de  avena  simi- 
liter. 

19.  De  Cravana,  in  festo  sancti  Jo- 
hannis  xx  solidos,  in  festo  sancti  Remi- 
gii m  libras,  in  festo  sancti  Martini  vint 
solidos,  in  Nativitate  m  solidos  de  censu, 
et  xc  modios  vini  ;  de  vinaticis  xlvii  mo- 
dios, de  capitaliciis"  vi  solidos. 

20.  De  Busiaco,  in  maio  xxx  solidos, 
in  festo  sancti  Remigii  xx  solidos  et 
unum ,  in  festo  sancti  Martini  vini  soli- 
dos. 

Habentur  ibi  v  mansi  et  1  quartarius. 
solventes  singuli  modium  1  et  dimidium, 
et  11  de  avena,  in  Pasca  xv  pullos,  in 
festo  sancti  Martini  totidem. 

2  1 .  De  Herimundi  Villa ,  in  festo 
sancti  Remigii ,  1  anno  xl  solidos ,  et 
altero  anno  xx  et  vm  in  eadem  festivi- 
tate  ;  in  festo  sancti  Martini  vi  solidos , 
et  in  Pasca  vi  solidos.  De  capitaliciis  xi 

sicutinfra  §  22,  26,  3i,  etc.  Alterum  ad  liomines, 
alterum  ad  censum  spectat. 


28 


POLYPTYCHUM 


solidos  ;  de  vino  census  xxxn  modios , 
de  vinatiis  vu  modios. 


Remigii  m  libras  et  xn  solidos  et  m  de- 
narios. 


P.  25. 


22.  De  Condeto,  xx  et  vim  solidos 
in  festo  sancti  Remigii,  in  festo  sancti 
Martini  xx,  et  n  saumas  de  lignis,  et  in 
festo  sancti  Andrée,  similiter,  in  Pasca 
similiter;  in  maio  xx  solidos  et  dimi- 
dium. 

Sunt  ibi  xx  mansi  vestiti  et  n  nudi , 
qui  singuli  habent  solvere  n  asinos,  mit- 
tendos  in  Veromandense,  aut  x  dena- 
rios ,  et  i  carrum  ad  vinum  ;  et  in  aprili 
i  ovem  cum  agno  aut  n  arietes,  in  nati- 
vitate  Domini  n  puilos,  in  Pasca  n  et 
ova.  De  capitalicio  xvm  solidos. 

2  3.  De  Villare  in  Silva ,  xxx  solidos 
in  festo  sancti  Remigii  ;  in  maio  mior  so- 
lidos, in  januario  m  solidos  et  vi  dena- 
rios,  et  m  modios  annone. 

Solvunt  in  mansi  xv  saumas  de  lignis 
in  festis  sancti  Remigii  et  sancti  Martini 
et  in  Pasca. 

2  k.  De  Saceio,  xx  solidos  in  festivitate 
sancti  Remigii ,  et  quattuordecim  solidos 
in  festo  Omnium  Sanctorum,  et  ni  de- 
narios  in  festo  sancti  Martini ,  xx  solidos 
in  festo  sancti  Johannis,  xvi  solidos  de 
foeno,  de  capitalicio41  xx  solidos;  de 
vino  ccxxm  modios,  et  cxl  puilos  cum 
ovis,  ad  m  terminos. 

2  5.  De  Villa  Aleranni ,  in  augusto  xm 
solidos   et  v    denarios ,    in  festo  sancti 


26.  Et  de  Floreio,  vu  solidos  et  di- 
midium,  de  capitalicio  xv  solidos,  in 
Nativitate  vi  solidos.  De  Angult.  vini 
denarios ,  in  festo  sancti  Pétri  micr  soli- 
dos; et  in  festo  S.  Martini  xx  carros  et 
dimidium  de  lignis,  et  l  modios  vini 
de  censu;  de  vinatiis  n  modios  et  dimi- 
dium ,  et  m  carros  ad  vinum  conducen- 
dum. 

27.  DeTanneio,  xviiii  solidos  in  festo 
sancti  Remigii ,  in  Pasca  11  solidos ,  et  11 
modios  de  vinatiis. 

28.  De  Tassceio3,  in  festo  sancti  Re- 
migii n  libras ,  in  festo  sancti  Martini  mi 
carros  de  lignis ,  et  in  Nativitate  nuor,  et 
vin  puilos,  et  in  Pasca  vin ,  in  martio 
n  solidos,  in  maio  11  libras,  in  Fuscato 
Mercato  11  solidos,  et  modium  et  di- 
midium de  sigalo ,  et  in  Pasca  1  carrum 
de  lignis ,  et  in  festo  sancti  Johannis  n. 

29.  De  Genuereo,  in  festo  sancti  Re- 
migii xxx  solidos. 

30.  De  Crusneio,  in  festo  sancti  Re- 
migii ni  libras  et  vm  solidos  et  di- 
midium; in  festo  sancti  Martini  vu  so- 
lidos ad  ligna,  in  Nativitate  et  in  Pasca 
similiter;  in  januario  vu  solidos,  in  maio 
11   libras    et    11    solidos,    et  xx  arietes 


et  unum;   in   festo   sancti   Martini    xx 

Fort,  idem  locus  qui  nominaturTascherius  et  Taschereius,  infra  xxvm,  5i  et  70. 


SANCTI 

pullos  et  unum;  in  Nativitate  et  in  Pasca 
similiter;  ad  vinum  conducendum  xi 
carrt  \ 

3 1 .  De  Columbis,  xxv  solidos ,  de  ca- 
pitalicio  x  solidos. 

32.  De  Curte  Ausorum,  lxiiii  mansi, 
qui  solvunt  in  aprili  xlviii  solidos ,  et  in 
maio  lxiiii  solidos  ;  in  festo  sancti  Re- 
migii  aut  un  denarios  aut  i  operarium 
in  vinea  -,  ad  carrioperas  aut  i  bovem  aut 
nu  denarios;  in  festo  sancti  Basoli  xxxu 
solidos  ad  ligna.  Unusquisque  mansus 

p.  26.  conducit  ad  locum  monasterii  n  modios 
frumenti  aut  avenç;  in  nativitate  Do- 
mini  i  pullum  cum  xv  ovis ,  et  in  Pasca 
similiter. 

Sunt  vero4'2  ibi  v  mansi  et  dimidius, 
et  de  sancto  Juliano  ni  mansi  ad  ean- 
dem  consuetudinem ,  solventes  de  censu 
hospitium  ni  solidos.  De  Bedelt.  xx  so- 
lidos in  festo  sancti  Remigii;  de  cava- 

giis b ;  de  terraciis 43  x  solidos ,  de 

aruac  xx  solidos. 

33.  De  Giselis  Corte,  vin  solidos  in 
festo  sancti  Remigii. 

34.  De  Vilero  et  Brs.  in  maio  xv  so- 
lidos ,  et  a  tertio  anno ,  in  aprili  mi  so- 
lidos de  mansis;  de  cavagiis,  in  maio, 
xn  solidos  -,  intrante  augusto ,  xvi  solidos 
de  pratis. 

Videtur  legendum  vel   carrectas ,  vel  carrelas, 
nostratibus  charrettes. 
b  Lacuna  vocis  unius. 


REMIGII.  29 

35.  In  campo  Remensi  vim  solidos 
et  un  denarios  de  mansis,  et  de  capita- 
licio  xu  solidos,  in  natale  Domini  vin 
solidos. 

De  Asencella,  n  solidos  et  vnn  de- 
narios, in  maio. 

In  campo  Remensi  n  solidos  et  m  de- 
narios de  mansis,  et  de  capitalicio  vu 
solidos,  de  terris  vu  solidos  et  dimi- 
dium,  de  atrio  vu  solidos;  in  augusto, 
de  pratis  vu  solidos;  in  natale  Domini 
v  solidos  et  dimidium,  de  mansis  et  de 
furno  xviii  denarios. 

Sunt  ibi  xi  mansi  vestiti,  nudi  vi. 

36.  In  Lupe  Monte  sunt  mi  mansi, 
solventes  aut  carrum  i  ad  vinum  aut  xx 
denarios  ;  in  natale  Domini  n  solidos  et 
vin  denarios,  in  festo  sancti  Remigii  ni 
solidos,  in  augusto  m  solidos  et  dimi- 
dium, de  hereditate  et  de  pratis  x  so- 
lidos. 

In  campo  Remensi  n  solidos. 

3 7.  De  Gurcellis,  in  maio  vin  solidos  ; 
in  augusto ,  de  foro  xxx  solidos  ;  in  festo 
sancti  Remigii  mi  solidos,  de  molendino 
et  de  ecclesia  11  solidos.  De  Domno  Re- 
migio44,  lu  solidos,  x  de  hominibus  in 
maio.  Sunt  ibi  pauperes  xx.  In  natale 
Domini  et  in  capite  Quadragesime  xvn 
solidos,  in  festo  sancti  Remigii  vi  soli- 
dos de  terris,  in  natale  Domini  xm. 


'  Vel  de  arva,  vel  etiam  de  quodam  loco  Arva 
dicto. 


30 


POLYPTYCHUM 


P.  27. 


38.  De  Conda,  in  festo  sancti  Johan- 
nis  xxvi  solidos  et  xvi  denarios ,  in  festo 
sancti  Remigii  x  solidos,  in  festo  sancti 
Martini  xvi  denarios,  in  Pasca  xvi,  in 
natale  Domini  n  solidos,  de  lignis  vu 
solidos ,  de  hominibus  in  maio  xxxii  so- 
lidos; de  feminis  in  martio  xmi  solidos 
et  dimidium. 

3g.  DeDrulleio,  in  martio  v  solidos, 
in  maio  v  solidos,  in  festo  sancti  Remi- 
gii v  solidos ,  in  natale  Domini  de  eccle- 
sia  xn  denarios,  de  molendino  xn,  in 
Pasca  xn  denarios. 

ko.  De  Anglaturaa  exeunt,  in  festo 
sancti  Martini ,  de  censu  solidi  mi  et  de- 
narii  mi  et  dimidius ,  in  festo  sancti  An- 
drée, xin  solidi  et  denarii  vi,  in  Pasca 
vmi  solidi,  in  medio  julio  ni  solidi  et 
mi  denarii  et  dimidius,  in  medio  au- 
gusto  n  solidi  et  ni  denarii. 

Sunt  in  summa  xxxii  solidi ,  denarii  vi. 


migii,  de  censu  vi  libree  et  vin  solidi  et 
viiii  denarii,  in  Pasca  i  libra  et  x  dena- 
rii, in  medio  augusto  porci  magni  xlii. 
Sunt  in  summa  vu  librœ ,  viiii  solidi , 
denarii  vu. 

43.  De  Glumenad,  in  Pasca  un  librç 
et  xvi  solidi;  in  medio  maio  arietes 
lxxv,  in  festo  sancti  Lamberti  nu  libre 
et  xn  solidi. 

Sunt  in  summa  viiii  librç  et  nu  so- 
lidi. 

kk.  De  Schina6,  in  Pasca  i  libra  et 
vin  solidi,  in  medio  maio  xvn  arietes, 
in  festo  sancti  Lamberti  i  libra  et  vi 
solidi. 

Sunt  in  summa  n  librç  et  xu  solidi. 

A5.  De  Scinmottera f,  in  Pasca  i  li- 
bra g  solidi  et  m  denarii  ;  in  medio  maio 
arietes  xm  et  dimidius;  in  festo  sancti 
Lamberti  i  libra,  h  solidi,  in  denarii. 


k  i .  De  Retinis\  in  festo  sancti  Re- 
migii ,  de  censu  solidi  ni  et  vu  denarii  et 
dimidius,  in  festo  sancti  Andreç  vi  so- 
lidi, in  medio  augusto  vu  solidi  et  m 
denarii. 

Sunt  in  summa  xvi  solidi  et  xi  de- 
narii. 

ki.  De  Marsnac,  in  festo  sancti  Re- 


k6.  De  Nutta,  vu  solidi,  m  denarii. 
Sunt  in  summa  u  librç,   xi   solidi, 
viiii  denarii. 

k'].  De  Wertena,  in  festo  sancti  Re- 
migii x  solidi. 

kS.  De  Gestinga1'  i  libra,  xn  solidi, 
xi  denarii. 


"   Vid.  infra,  xxix,  12. 
b  Vid.  infra,  xxix,  i3. 
°   Vid.  infra,  xxix,  6. 
a  Vid.  infra,  xxix,  9. 


'  Vid.  ibid.  7. 

'  Vid.  infra,  xxix,  10. 

B  Lacuna. 

''  Vid.  infra,  xxix,  ih- 


li().  De  Lutta1  i  libra,  n  solidi  et 
dimidius. 

5o.  De  Futtabxm  solidi,  mi  denarii. 

5  i .  De  Berolar,  v  solidi  ;  de  molen- 
dino  de  Scina ,  in  Pasca  v  solidi. 

Sunt  in  summa  un  librç,  vm  solidi, 
vnii  denarii. 

52.  De  vn  mansis  et  dimidio,  qui 
sunt  in  Hercena c ,  exeunt  in  Natale  ni 


1  Vid.  infra,  xxix,  i5. 

0  Idem      fort,      quod     Fustia  ,      infra  ,      \\i\ 


SANCTI  REMIGIJ.  31 

solidi ,  viiii  denarii  ;  in  Pasca  v  solidi  ; 


in  medio  maio  v  solidi;  in  mediojulio 
xv  porci. 

Est  quoque  in  eadem  villa  mansus 
unus,  qui  solvit  in  festo  sancti  Remigii 
vi  solidos  et  m  denarios.Est  et  unus  alius 
masius.  De  capitaliciis  xvm  denarii. 

53.  De  Littad,  in  Pasca  n  libre.,  so-  p. 28. 
lidi  v,  et  in  festo  sancti  Remigii  librç  ir, 
solidi  v  et  porci  vu ,  exeptis  capitaliciis. 

Sunt  in  summa  librç  mior. 

c  Conf.  infra, xxix,  17,  ubi  Herlru,  idem  fort,  lo- 
cus  qui  hic  Hercena. 

J  Conf.  infra  ,  xxix  ,  i  1 . 


32 


P0LYPTYCHU1 


XIV.  [LUPERCIACUS.] 


p  29.        i .  Sancti   Gingulfi  partes   due,    sunt 
sancti  Remigii. 

2.  In  Luperciacob  est  mansus  domi- 
nicatus,  cum  aedificiis,  horto  et  viridia- 
rio.  Sunt  ibi  avergariç  ni,  ubi  possunt 
seminari  de  sigilo  modii  xx;  de  terra 
forastica  culturç  un ,  campi  n ,  recipien- 
tes  semine  speltç  modios  cccxx;  pra- 
tum,  ubi  possunt  colligi  de  feno  carri 
vin  ;  pasqualium  mappa  45  i  et  dimidia. 


h-  Magherus  servus,  mansum  i,  si- 
rniliter. 

Ragenerus  ingenuus,  i,  similiter. 
Eleius,  similiter. 
Walthagdis  ancilla,  similiter. 
Hambertus  servus,  similiter. 
Godelherus ,  similiter. 
Maderhildis  ingenua,  similiter. 
Geremboldus  ingenuus ,  similiter. 
Adelina  ancilla,  similiter. 
Altveus ,  similiter. 


3.  Teutharius  servus  tenet  mansum 
servdlem  i.  Arat,  hibernatica  satione, 
mappam  i,  longam  perticas  c,  latam  un; 
facit  corrogatas  n  ;  aestivatica  satione , 
similiter.  Donat  araticum  de  omni  cpnla- 
boratu;  pullos  m,  ova  xv,  ligni  carrum 
i  aut  dinarios  mi;  clausuram,  carrum 
dimidium.  Secat  pratum,  componens 
fçnum,  et  vehit  ex  eo  carrum  i;  tem- 
pore  vendemiç  dies  xv  aut  dinarios  n. 
Facit  brazium  et  vigilias46;  carroperas 
et  omne  servi tium  sibi  injunctum. 

a  Depuis  la  21'  page  jusques  icj,  c'est  d'une  autre 
main;  et  la  29e  commence  par  Sancti  Ginguifi,  etc.  : 
ce  qui  montre  qu'il  y  a  des  feuilles  perdues.  La  28"  page 
n'est  point  achevée  d'écrire.  Nota  scrib»  in  apographi 


5.  Summa  :  Exepto  manso  domini- 
cato,  sunt  mansa  servilia  xi.  Donant 
pullos  xxxiu,  ova  clxv;  de  lignocarrosxi 
aut  dinarios  xxxm ,  de  clausura  carros  v 
et  dimidium. 

6.  Ad  Crucem  sancti  Silvini,  de  do- 
natione  Gogonis  presbyteri.  Est  man- 
sus i;  in  sesso  est  mappa  i,  in  olchis 
mappae  vi,  de  forastica  terra  mappœ 
xx. 

Sunt  simul  mappae  xxviii. 

corpore  inserta.  —  h  In  margine  eque  regione  scrip- 
tus  est  numerus  xm.  De  Luperciaco  iterum  infe- 
rius   xxviii  E  et  73. 


SANCTI  REMIGII. 


33 


XV.   [VILLARIS.] 


i.  Ina  Villare  habetur  mansus  do- 
minicatus,  cum  aedificiis  et  viridiariis 
seu  adjacentiis  convenientibus  sibi.  Sunt 
ibi  campi  xxi,  recipientes  sementem  si- 
gili  modios  lxx  ,  speltç  modios  cccl. 
Est  ibi  pratus  i ,  ubi  possunt  colligi  feni 
carri  xv.  Sunt  ibi  vineae  xvm,  quas  ia- 
ciunttotidem  vinitores,  ubi  possunt  col- 
ligi de  vino  modii  xcmi.  Habetur  ibi 
silva,  ubi  possunt  saginari  porci  ccc. 

2.  Andriaudus  epistolarius"  tenet 
mansum  ingenuilem  i.  Arat,  biberna- 
tica    satione ,    longitudine    perticas   c , 

p. 30.  latitudine  un;  aestiva  vero  satione,  simi- 
liter.  Et  facit  in  anno  corrogatas  v.  Do- 
uât araticum  de  suo  conlaboratu  extra 
avergariam  ;  et  decimamb  de  vervecibus 
in  tertio  anno.  Donat  annis  singulis  pul- 
los  m,  ova  xv,  vinum  in  pastione  mo- 
dios ii  ,  in  censo  modios  m  ad  majorem 
mensuram;  in  hostelicia  de  argento  di- 
narios x;  in  Cavilonia  dinarios  n,  pro  sal 
dinarios  n;  scendulas  c,  lignicarros  m, 
bannos  n  ad  foenum  monasterio  de- 
ducendum  de  dimidio  carro.  Capplim 
dies  xv;  vehit  ex  eo  dimidium  carrum. 
Carroperas  et  manoperas. 

3.  Madeloldus  ingenuus  tenet  man- 
sum ,  similiter. 

Leutgisus  epistolarius48,  similiter. 

Numerus  xmi  in  margine  et  e  regione  scriptus. 


Briceoldus  ingenuus,  similiter. 
Constantinus  ingenuus,  similiter. 
Fredebertus  ingenuus ,  similiter. 

4.  Vulfradus  ingenuus,  similiter. 
Adelsadus  ingenuus,  similiter. 
Northadus  ingenuus,  similiter. 
Gundoinus  ingenuus,  similiter. 
Rusticus ,  similiter. 

5.  Winegisus  ingenuus ,  similiter. 
Adelardus  servus ,  similiter. 
Lanno  ingenuus,  simibter. 
Lanberus  ingenuus,  similiter. 
Adehardus,  similiter. 

6.  Nivo,  similiter. 
Andriaudus  epistolarius,  similiter. 
Adelmannus  ingenuus,  similiter. 
Gislardus  ingenuus,  similiter. 
Gundraus  ingenuus,  similiter. 

7.  Wandelricus  ingenuus,  similiter. 
Odilo,  similiter. 

Laibulfus  ingenuus ,  similiter. 
Winiaudus,  similiter. 
Risulfus,  similiter. 

8.  Emmoldus  ingenuus,  similiter. 

Teutlannus  ingenuus,  similiter. 
Marthelmus  ingenuus,  similiter. 
Hugbertus  ingenuus ,  similiter. 

b  Iteratur  vox  decimam. 

5 


34 


P. 31. 


9.  Wiliandus  servus  tenet  dimidium 
mansum  ingenuiliter,  facit  medietatem 
similiter.  Uxor  ejus  Ainthis  ancilla,  do- 
nat  vini  modios  in ,  pullos  vr ,  pastas  n , 
ova  xxx. 

1  0 .  Godelhardus  ingenuus  tenet  man- 
sum ingenuilem  1.  Donat  annis  singulis, 
in  pastione,  de  frumento  modium  1,  et 
cetera  omnia  facit  similiter,  prœter  vi- 
num ,  unde  nihil  donat. 

Marcus  ingenuus ,  similiter. 

Gimfridus  ingenuus,  similiter. 

Flodoinus  ingenuus,  similiter. 

Gislebrannus  ingenuus,  similiter. 

Adelmannus  ingenuus. 

1  i .  Letgerus  ingenuus  tenet  dimi- 
dium mansum.  Facit  medietatem  simi- 
liter. 

1 1 .  Inghardus  servus  tenet  mansum 
servilem  1.  Facit  vineam  dominicain. 
Donat,  in  pastione,  vini  modium  1; 
pullos  ni ,  ova  xv,  faculas  xv.  Facit  cor- 
rogatas,  et  facit  omne  servitium  sibi  in- 
junctum.  Uxor  ejus,  Agloidis  ancilla, 
donat  de  vino  modios  m,  pullos  vi  , 
pastas  11,  ova  xxx. 

i3.  Hrodradus  servus  et  uxor  ejus 
Anxiardis  ancilla,  similiter. 

Ailherus  ingenuus  et  uxor  ejus  Wal- 
demia  ancilla,  similiter. 

Anserannus  servus  et  uxor  ejus  Al- 
haidis  ancilla,  similiter. 

"  Numerus  igné  consumptus. 


POLYPTYCHUM 

Bertoldus  servus   et   uxor  ejus  Ra- 
gnoidis  ancilla,  similiter. 


\l\.  Witbardus  servus  tenet  mansum 
servilem  1.  Facit  vineam  dominicam. 
Solvit,  in  pastione,  de  vino  modium  i; 
pullos  111,  ova  xv,  faculas  xv.  Facit  cor- 
rogatas  ,  et  facit  omne  servitium  sibi  in- 
junctum. 

i5.  Arigisus  servus,  similiter. 
Vulfrigius  servus ,  similiter. 
Gericommus  servus,  similiter. 
Wineboldus  servus,  similiter. 
Madelherus  servus,  similiter. 

1  6 .  Ad  eloldus ,  similiter. 
Erlemundus  ingenuilis,  similiter. 
Godeloldus  ingenuus,  similiter. 
Odelbertus,  similiter. 
Hugbertus  ingenuus,  similiter. 

1  7 .  Bernerus  servus  tenet  mansum 
servilem  1,  similiter.  Uxor  vero  ejus 
Wandelina  ingenua. 

Heriboldus  tenet  accolam  1.  Donat 
pullos  n,  ova  x.  Facit  in  ebdomada 
dies  n. 


18.  Feminç,  simul  cum  prescriptis 
viris,  mansos  tenent  : 

Fercincta  ingenua ,  cum  infantibus 
un. 

Hrodoagdis  ingenua,  cum  infantibus3. 

Otlindis  ingenua ,  cum  infante  1. 

Evreia  ingenua,  cum  infantibus  m. 


SANCTI  REMIGII 


35 


m. 


Grimma  ingenua,  cum  infante  i. 

i  9.   Hrotla  ingenua. 

Hrotrudis  ingenua ,  cum  infantibus  v. 

Gislegardis  ingenua,  cum   infantibus 

Hrodelina  ingenua,  cum  infantibus  v. 
Ancestrata  ingenua,   cum   infantibus 
un. 

20.  Euruidis  ingenua,  cum  infanti- 
bus v. 

Sidelindis  ingenua. 
Raenoidis  ingenua,  cum  infantibus  11. 
Anslindis  ingenua,  cum  infantibus  v. 
Amalsinna  ingenua ,  cum  infantibus  v . 

2  î .  Eurchildis  ingenua. 

Givengardis  ingenua ,  cum  infanti- 
bus v. 

Guntberga  ingenua ,  cum  infanti- 
bus v. 

Hildegardis,  cum  infantibus  11. 

Osanna  ingenua,  cum  infantibus  v. 

22.  Gislindis  ingenua,  cum  infanti- 
bus m. 

Flodimia  ingenua,  cum  infantibus  ni. 
Teutbildis  ingenua,  cum  infantibus  H. 
Adelhagdis  ingenua,  cum  infantibus 


11. 


Iderna  ingenua,  cum  infantibus  1111. 


2  3.  Saderlindis  epistolaria. 
Godelrada  ingenua  ,  cum  infantibus 

VIIII. 

Sidelindis  ingenua,  cum  infantibus  y. 


Gifaidis  ingenua,  cum  infante  1. 
Amalberga  ingenua ,  cum  infante  1. 

itx.  Gotlindis  ingenua,  cum  infante  1. 
Godeltrudis    ingenua,    cum    infanti- 
bus v. 

Flotddis  ingenua,  cum  infantibus  vu. 
Altbildis  ingenua ,  cum  infantibus  v. 
Beia  ingenua,  cum  infantibus  11. 

28.  Gerolma  ingenua,  cum  infanti- 
bus nu. 

Oliva  ingenua,  cum  infante  1. 

Alsinna  ingenua,  cum  infantibus  il. 

Framegardis  ingenua ,  cum  infantibus 
11. 

Madelgudis  ingenua,  cum  infantibus 
1111. 

26.  Ermentrudis  ingenua,  cum  infan- 
tibus im. 

Hadowildis  ingenua  ,  cum  infantibus 
mi. 

Angelrada  ingenua ,  cum  infantibus  11. 

Gislerada  ingenua,  cum  infantibus  m. 

Hildeverga  ingenua  ,  cum  infanti- 
bus m. 

2  7 .  Accolae  prescripte,  villae  deben- 
tes  dies  vim  aud  dinarios  un  : 
Remegaudus  ingenuus. 
Wandrevertus  ingenuus. 
Ermenoldus  ingenuus. 
Oda  ingenua. 
Ebroinus  ingenuus. 


28.  Teudoinus  ingenuus. 


5. 


36 


POLYPTYCHUM 


r.  32.       Hrotlandus  ingenuus. 
Eolindis  ingenua. 
Geiiandus  carda. 
Maurilius  ingenuus. 

29.  Gelitia  ingenua. 
Gintrudis  ingenua. 
Girlindis  ingenua. 
Cristina  ingenua. 
Hildebertus  ingenuus. 

30.  Amalherus  ingenuus. 
Warentrudis  ingenua. 
Bertiaudis  ingenua. 
Evermundus  ingenuus. 
Gotlindis  ingenua. 

3 1 .  Teuthagdis  ingenua. 
Plictrudis  ingenua. 
Auvanildis  ingenua. 
Hildeverga  ingenua. 
Hrotherus  ingenuus. 

32.  Bertinus  servus  débet  dinarios  xu. 
Ostreboldus  servus,  similiter. 
Givagdis  ancilla,  similiter. 

33.  Forenses  prçfatç  villae  debentes 
dies  viiii  aut  dinarios  1111  : 

Bernildis  ingenua. 
Ostradus  ingenuus. 
Odelardus  ingenuus. 
Adelinga  soror,  ingenua. 
Leutlindis  ingenua. 


Hartveus  epistolarius. 
Gislardus  ingenuus. 
Amalgardis,  nepta,  ingenua. 
Tamardus  card. 

35.  Immiltrudis ,  soror,  card. 
Berharius  ingenuus. 
Itiomus,  frater,  ingenuus. 
Teudericus  ingenuus. 
Baltbildis  ingenua. 

36.  Doda,  soror,  ingenua. 
Agmanna  ingenua. 
Hilmodis  ingenua. 
Hadebertus  ingenuus. 
Hrodingaudus  ingenuus. 

37.  Maurus  ingenuus. 
Hrotgerdis  ingenua. 
Agono  ingenuus. 
Magenus  ingenuus. 
Hruda  ingenua. 

38.  Trutlindis  ingenua. 
Wipertus  servus. 
Hrinquinus  servus. 
Gifardus. 

Ragnoidis,  soror,  ancilla. 

3g.  Teutsinda  ingenua. 
Riradus  ingenuus. 
Elegia  ingenua. 
Oda  ingenua. 
Godelhegdis  ingenua. 


34.  Wandremarus  servus.  ko.   Vulfiaudus ,  filius ,  ingenuus. 

"  Pro  cart.  id  est  cartularius,  ut  mihi  videtur.  Eadem  sigla  non  semel  inferius. 


SANCTI  REMIGII. 


37 


Isentrudis  ingenua. 
Fiotherus  ingenuus. 
Hildoidis  ingenua. 
Adelgrimmus  ingenuus. 

4  i .   Adela  ingenua. 
Odelrada,  soror,  ingenua. 
Riesia  ingenua. 
Gentisma  ancilla. 
Hiltbertus,  filius,  servus. 

42.  Gerhadus  ingenuus. 
Maria  ingenua. 
Hrodingindis  ingenua. 
Hrotsindis  ingenua. 
Bavo  ingenuus. 

43.  Haimoldus. 
Bernhildis  ingenua. 
Fiotildis  ingenua. 
Hrothagdis  ingenua. 
Hrodina  ingenua. 

44.  Hrodimgia,  fdia,  ingenua. 
Genildis  ingenua. 
Amalricus  ingenuus. 
Adelricus  ingenuus. 
Hrodoagdis  ingenua. 


Remigerus,  fdius,  ingenuus. 

Hrodericus  ingenuus. 

Félix  ingenuus  ;  uxor  ejus  ingenua. 

47.  Aglevertus  ingenuus. 
Nivo  ingenuus. 
Gislehadus  ingenuus. 
Godina  ingenua. 
Fagenoldus  ingenuus. 

48.  Fulcradus  ingenuus. 
Adelgaudus  ingenuus. 
Nortrudis  ingenua. 
Ansildis  ingenua. 
Elisommus  ingenuus. 

4g.  Fercinctus  ingenuus. 
Gundulfus,  frater,  ingenuus. 
Hilmuidis,   soror,  ingenua. 
Albricus  ingenuus. 
Godelherus  ingenuus. 


5o.    Erernbalda,    mater    sua,    inge- 


nua. 


Goderhildis,  fdia,  ingenua. 
Teutbndis  epistolaria. 
Ovadisis  ingenua. 
Bernoidis  ingenua. 


p.  33. 


45.  Alhagdis  ingenua. 
Gunthardus  ingenuus. 
Vulfagdis  ingenua. 
Elisma  ingenua. 
Hrothildis  ingenua. 


5i.   Saroildis,  hlia,  ingenua. 
Remegardis  epistolaria. 
Trudulfus,  frater,  epistolarius. 
Arihildis  ingenua. 
Hainradus,  fdius,  ingenuus. 


46. 


Sidebndis  ingenua. 


Elienta  ingenua. 


52.   Trueg.  ingen. 
Arehildis  ancilla. 


38 


POLYPTYCHUM 


Paveia  ingenua. 
Adelgardis. 
Hairmundus  ingenuus. 

53.  Godowardus  servus. 
Teudrada  ingenua. 
Hrotsinda  ingenua. 
Raganus  ingenuus. 

Oda  ingenua. 

54.  Gundoinus  ingenuus. 
Gundulfus  ingenuus. 
Rotgardis  ingenua. 
Amalgardis  ingenua. 
Olevidis  ingenua. 

55.  Flotgerus  ingenuus. 
Hagbertus  ingenuus. 
Hiidegardis  ingenua. 
Bernoidis  ingenua. 
Rotgingus  ingenuus. 

56.  Maria  ingenua. 
Sedelindis  ingenua. 
Gerildis  ingenua. 
Rodoinus  ingenuus. 
Fercincta  ingenua. 

57.  Riberta  ingenua. 
Helias  ingenuus. 
Teutherus  ingenuus. 
Gisliardis  ingenua. 
Aglehildis  ingenua. 
Hunaldus  ingenuus. 
Hedralus  ingenuus. 


58.  Summa  :  Excepto,  manso  domi- 
nicato  et  presbyteri  beneficio,  quod  sub- 
sequitur,  mansi  ingenuiles  xxxvn  et  di- 
midius,  serviles  xvn,  accola  1.  Omnes 
mansi  donant  araticum;  in  tertio  anno 
decimam  de  vervecibus.  Hinc  exeunt 
frumenti  rnodii  xvi  et  dimidius,  mixtae 
annone,  modii  lx,  pastae  xn,  pulli  clxxxiiii, 
ova  dcccclxv,  vini  modii  cclxiiii  et  di- 
midius ,  argenti  solidi  xliii  ,  dinarii  11 , 
scendulse  iîïdcc  ,  ligni  carri  cxlviii  ,  fa- 
culae  cclv.  De  diurnariis  ingenuis  foren- 
sibus  49  librae  m ,  dinarii  xn  ;  de  servis 
et  ancillis,  interius  et  exterius  manenti- 
bus,  solidi  xn;  presbiter  solidi  x. 

Summa  :  argenti  librae  vi,  solidi  vi, 
dinarii  11. 

5g.  Est  ibi  ecclesia  1  in  honore  sancti 
Remigii,  habens  vestimenta  11  sacerdo- 
talia ,  corporales  11 ,  velamina  altaris  vin , 
capsam  auro  deauratam  1 ,  calicem  et 
patenam  et  crucem  de  stagno  ;  missalis 
Galesii3,  cum  martirilogio  et  pœniten- 
tiale ,  volumina  11  ;  lectionarios  11 ,  pas- 
sionalem  1 ,  psalterium  1,  antiphonarium 
1;  canones,  volumen  1.;  omiliarum  Gre- 
gorii  xl  volumen  r,  coccleas  ferreas  11. 

60.  Habet  ibi  mansum  ingenuilem  1 
et  mancipia  mi. 

61.  Nortbertus,  presbyter  ipsius  ec- 
clesie,,  pascitb  quendam  hominem  usque 
ad  mortem.  Quam  ob  rem  dédit  idem 


Sic ,  pro  Gelasii. 


Supra  pascit  scriptum  est  pavit. 


SANCTI  REMIGI] 

homo  ad  eandem  ecclesiam  sessum  i, 
ubi  aspiciunt  de  terra  arabili  jornales  vi, 
p. 34.  vineolas  m,  ubi  possunt  colligi  de  vino 
modii  x.  Datum  est  etiam  ad  ipsam  ec- 
clesiam, pro  loco  sepulturç,  vineola  i, 
ubi  possunt  colligi  de  vino  modius  i  et 
dimidius. 


62.  Habet  idem  presbyter  in  bene- 
licio  mansum  ingenuilem  1  et  dimidium, 
servilem  1 ,  campum  1 ,  ubi  possunt  se- 
minari  de  sigilo  modii   ira.  Solvit  pro 


39 

ipso  beneficio,  annis  singuiis,  solidos  x 
et  diversa  obsequia  unicuique ,  prout 
melius  potest. 


63.  Est  etiam  in  Lupi  Via  medietas 
ecclesiç,  in  honore  sanctç  Mariç,  de 
ipsa  potestate,  quam  habet  ipse  presby- 
ter, habens  omne  supplementum  ad  ol- 
ficium  sacerdotale  fungendum.  Habet 
ipsa  ecclesia  mansum  ingenuilem  dimi- 
dium; et  est  ibi  domus  ipsius  presbyteri, 
juncta  ecclesiç,  cum  granea. 


40 


PÔLYPTYCHUM 


XVI.   [INSULA  CATZEIA.] 


i .  In  Insula  Catzeia  habetur  mansus 
dominicatus,  cum  sedificiis  et  capella 
vel  adjacentiis  convenientibus  sibi.  Sunt 
ibi  campi  v,  recipientes  sementem  sigili 
modios  xxxi,  speltç  modios  lxiiii.  Sunt  et 
prata  m,ubi  possunt  colligifeni  carriLXx; 
vinea  i,  ubi  possunt  colligi  vini  modii  xu. 

2 .  Hrotgerimmus  ingenuus  tenet  man- 
sum  ingenuilem  i.  Arat,  hibernatica  sa- 
tione,  longitudine  perticas  xl,  latitudine 
mi  ;  aestiva  vero  satione ,  similiter.  Facit 
in  anno  corrogatas  ira.  Donat  araticum , 
extra  avergariam  et  pratum  ;  foetam  i , 
cum  agno,  etanniculum  unum,  pullos  m, 
ova  xv ,  salis  tertioium  i 50,  ligni  carros  m , 
scindulas  c-,  ad  fenum  monasterio  dedu- 
cendum,  bannum  i;  ad  iignum  monas- 
terio deducendum,  bannos  n;  capplim, 
dies  xv;  ad  ipsum  deducendum,  dimi- 
dium  carrum  ;  ad  circulos  quartam  par- 
tem  carri  ;  caropera  et  manopera ,  pro 
bove  aquensi  dinarium  t. 

3.  Landoerus  servus  tenet  mansum 
ingenuilem  i ,  similiter. 

Dominicus  servus  tenet  mansum  in- 
genuilem i,  similiter. 

Ailinus  ingenuus,  similiter. 
Bernerus  ingenuus,  similiter. 
Amalricus  ingenuus,  similiter. 


l\.  Ebrooldus  servus  tenet  mansum 
ingenuilem  i ,  similiter. 

Hramradus  ingenuus ,  similiter. 
Haimericus  ingenuus ,  similiter. 
Nerveus  ingenuus ,  similiter. 
Hrotlandus  ingenuilis,  similiter. 

5.  Teudericus  ingenuus,  similiter. 
Hainricus  servus,  similiter. 
Adelgis  tenet  mansum  ingenuilem  i, 

similiter. 

Agmeradus  ingenuus,  similiter. 

Landoldus  servus  tenet  mansum  inge- 
nuilem dimidium.  Facit  et  solvit  medie- 
tatem,  similiter. 

Bernigerus  ingenuus  tenet  mansum 
ingenuilem  i  ;  similiter,  praeter  agnum 
anniculum,  quem  non  donat. 

Warherus  tenet  accolam  i.  Facit  vi- 
neam  et  manopera. 

6.  Feminae    simul   cum  praescriptis  p.  y-,. 
viris  mansa  tenentes  : 

Grainvaidis  ingenua  ,  cum  infanti- 
bus  ni. 

Ainrada  ingenua. 

Berlindis  ingenua,  cum  infantibus  n. 
Rihaidis  ingenua ,  cum  infantibus  un. 
Emma  ingenua,  cum  infantibus  m. 

y .   Lanna  ingenua ,  cum  infantibus  ni. 


SANCTI  REMIGII. 


41 


Gisia  ingenua,  cum  infantibus  n. 
Arstina  ingenua ,  cum  infantibus  mi. 
Constantina  ingenua. 
Ledivia  ingenua,  cum  infantibus  ni. 

8.  Cristina  ingenua. 

Ragemfreda  ingenua,  cum  infantibus 

Givengildis  ingenua ,  cum  infantibus 

Olivoidis  ingenua,  cum  infantibus  n. 
Hrotlindis. 


9.   Hairlindis  ingenua,  cum  infanti- 
bus VI. 
Adelena. 


m. 


m. 


Silvana  ingenua,  cum  infantibus  in. 
Hildegardis  ingenua,  cum  infantibus  v. 
Otgildis  ingenua,  cum  infante  1. 
Hrodohaidis   ingenua,    cum    infanti- 
bus n. 

1  o.  Summa  :  Excepto  manso  domini- 
cato,  mansi  ingenuiles  xvi  et  dimidius, 
accola  1.  Exeunt  inde  foetas  xvi  et  dimi- 
diam ,  cum  agnis ,  et  anniculos  xv  et  di- 
midium ,  pullos  xlviiii  et  dimidium ,  ova 
ccxlvii  et  dimidium,  salis  modios  v,  ter- 
ciolos  n51,  ligni  carros  xlviiii  et  dimi- 
dium ,  et  bannos  générales32  11 ,  scendulas 
îdcl,  pro  bove  aquensi  dinarios  xvi  et 
dimidium. 


42 


POLYPTYCHUM 


XVII.   [CURTIS  AGUTIOR.] 


i .  In  Curte  Agutiore  habetur  mansus 
dominicatus  cum  aedificiis ,  horto  et  vi- 
ridiario  vel  adjacentiis  convenientibus 
sibi.  Sunt  ibi  avergariç  n,  ubi  possunt 
seminari  sigili  xxiiii  modii  ;  culture,  vmi , 
recipientes  de  semente  speltç  modios 
iTdcccxlviii ;  pascua  n,  habentia  unum 
mappas  un,  alterum  dimidiam.  Sunt  et 
farinarii  in  :  piïmus  solvit  de  frumento 
modios  xx  ,  de  mixta  annona  modios  xl  ; 
secundus  vero  de  frumento  modios  xx, 
demixtaannonamodiosL-,tertiusnamque 
de  frumento  modios  x  de  mixta  annona 
modios  xxx.Quando  autema  aut  magister 
illuc  venerint,  occurrunt  eis  déférentes 
oblationes,  prout  melius  potuerint  seu 
possibilitas  fuerit.  Est  ibi  camma 


53 


2.  Haec  sunt  nomina  hominum  ibi 
habentium  mansa  ingenuilia  : 

Godoardus  et  Ragnoardus,  ingenui , 
tenent  mansum  ingenuile  i.  Arant,  hi- 
bernatica  satione,  perticas  longitudine  c, 
latitudine  un  ;  aestiva  vero  satione ,  si- 
militer.  Conrogatas  ira,  et  ipsi  colligunt 
haec  omnia.  Donant  araticum  de  hiberna- 
tico,  de  ordeo,  aut  utroque.  Pro  suo 
capite  datb  modium  i;  in  altero  anno 
dant  decimam  de  vervecibus;  annis  sin- 
gulis ,  in  hostelicia ,  dinarios  vm  ;  pullos 


Hic  omissa  est  vox  una ,  vel  seniores  vel  id  genus 


m  cum  ovis  xv,  de  ligno  car.  i,  mo-  p.  30. 
nasterio  deducenda ,  vn  pedes  ad  manum 
habentem;  scendulas  c,  ascilios  l;  sin 
autem,  faciunt  capplim  diebus  xv,  ipsum- 
que  deducendum.  Faciunt  et  pecturam54 
ad  cortem,  scurias  et  hortum  clauden- 
dum;  caroperas  ad  vinum  seu  annonam, 
quocumque  necesse  fuerit  deducendum  ; 
ad  vindemiam  colligendam  dies  xv ,  ad 
macerias  monasterii  seu  alterius  loci ,  fa- 
ciunt manoperas.  Pro  bove  aquensi ,  an- 
nis singulis  dant  dinarium  1. 

3.  Heribertus,  Ragentulfus  etStache- 
rus,  ingenui,  mansum  ingenuile  1.  Omnia 
quseque  faciunt  et  solvunt  ut  supra. 

Herigaudus  ingenuus ,  similiter. 

Hrotmus  ingenuus ,  similiter. 

Hairoinus  ingenuus,  similiter. 

Ursinus  et  Alecramnus ,  ingenui,  simi- 
liter. 

/i.  Drogo  et  Godoinus,  ingenui,  simi- 
liter. 

Adelhardus  ingenuus  et  Benimmia  in- 
genua,  similiter. 

Angleherus  et  Althelmus ,  ingenui , 
similiter. 

Gerouuagdis  ingenua,  similiter. 

Aitlus  ingenuus,  similiter. 

L  Mox  autem  dant. 


alia. 


5.  Balthardus  ingéniais,  similiter. 
Waifridus,   Provolus,   Agbertus,  in- 

genui,  simililer. 

Balcloinus  et  Ragenardus,  ingenui, 
similiter. 

Balsmus  ingenuns,  similiter. 

Gislehardus  ingéniais,  et  Plictrudis  in- 
génu a  ,  similiter. 

6.  Agenardus  ingenuus,  similiter. 
Blitherus  ingenuus,  similiter. 
Hairoinus  ingenuus,  similiter. 
Hildegardis  ingenua ,  similiter. 
Baldierus  et  Madelhardus  et  Odelge- 

rus  et  Giroldus,  ingenui,  similiter. 

7.  Rimoinus  ingenuus,  similiter. 

Teutgarius  ingenuus,  similiter. 

Aisbertus  et  Jailfus  et  Sigbodus,  in- 
genui, et  Ostroldus  et  Adelardus ,  servi; 
similiter. 

Ebrefanus  et  Ainteus  et  Nodeleus. 
ingenui,  similiter. 

Fagenulfus  ingenuus ,  similiter. 


SANGTI  REMIGII.  43 

Mascarlinus  ingenuus  et  Raubertus, 
similiter. 

Gotselmus  et  Hildemannus,  similiter. 

Giroardus  ingéniais,  et  Amadeus  fo- 
rensis,  similiter. 


10.  Eremarus  ingenuus,  similiter. 
Geila  ingenua ,  similiter. 
Hairlindis  ingenua,  similiter. 
Beretrannus  et  Tancradus  et  Rosa  et 

Ermhadus,  ingenui,  similiter. 

Anstasia  et   Warembertus,   ingenui, 
similiter. 

11.  Amalfridus  et    Marclinus,   inge- 
nui ,  similiter. 

Hildegardis   et  Northerus  et    Gerar- 
dus,  ingenui,  similiter. 

Hainricus  et  Hrotlandus ,  ingenui,  si-  p. 37. 
militer. 

Ermenricus  et  Riquinus,  ingenui,  si- 
militer. 

Lambertus  ingenuus,   et  Isaia  inge- 
nua, similiter. 


8.  Agiricus    et   Sigbertus,    ingenui, 
similiter. 

Angofridus  ingenuus,  similiter. 
Ursiaudus  ingenuus,  similiter. 
Ursoldus  ingenuus ,  similiter. 
Adelgingus  et  Wineboldus ,  similiter. 

9.  Gerlaius  ingenuus,  similiter. 
Amalaricus  ingenuus,  et  Ermember- 

tus  cartularius  a ,  similiter. 


1  2 .  Ingeltrudis  ingenua ,  similiter. 

Adelricus  forensis ,  similiter. 

Lamtramnus  et  Ungrimmus .  ingenui, 
similiter. 

Leudimgia  forensis,  similiter. 

Tedecus  et  Gislehardus  et  Herimo- 
dus  et  Norbertus,  ingenui,  similiter. 

1 3.  Remoinus  et  Hainradus  et  Erloi- 
nus,  ingenui,  similiter. 


Cod.  cartelarius. 


44 


POLYPTYCHUM 


Amalbertus  et  Rumbertus  et  Hrot- 
bertus,  ingenui,  similiter. 

Altiaudus  ingenuus,  similiter. 

Rumboldus  ingenuus,  similiter. 

Hartveus  et  Sadroldus  et  Ragenfri- 
dus,  ingenui,  similiter. 

\lx.  Blithelmus  et  Teutbertus,  servi, 
similiter. 

Salaco  et  Sigbertus,  ingenui,  similiter. 

Alecrimmus  et  Hairoaldus  ,  ingenui, 
similiter. 

Aintus  et  Divisomus,  ingenui,  simi- 
liter. 

Aittramnus  et  Eltseus  et  Sicmandus, 
ingenui,  similiter. 

1  5 .  Betto  ingenuus ,  similiter. 

Fagenoldus  et  Haindulfus,  ingenui, 
et  Ratsinda  ingenua ,  similiter. 

Bledoisus  et  Hardierus ,  ingenui ,  si- 
militer. 

Laidulfus  ingenuus,  et  Constantia  et 
Wilrada ,  ingenuse ,  similiter. 

Geimfridus  ingenuus,  similiter. 

16.  Gregorius  et  Baldialdus,  ingenui, 
et  Adelboldus  forasticus,  similiter. 

Brannoinus  et  Saurulfus  et  Guntber- 
tus,  ingenui,  similiter. 

Geimfridus  supradictus,  similiter. 

Erleherus  ingenuus,  similiter. 

Haslandus  et  Herilandus,  forastici, 
similiter. 


Hairoaldus  et  Rifridus,  ingenui,  si- 
militer. 

Rafaldus  ingenuus,  similiter. 

Flodebertus  et  Rotfridus,  ingenui,  si- 
militer. 

Godefridus  et Wido,  ingenui,  similiter. 

1 8.  Waremfridus  ingenuus,  similiter. 

Rimarus  et  Lanfridus  et  Baldoinus, 
ingenui,  similiter. 

Hairoardus  ingenuus ,  et  Adelmannus 
etDominicus,  forastici,  similiter. 

Flotgisus  ingenuus ,  similiter. 

Gisentrudis  ingenua ,  similiter. 

î  g.  Elisabet  ingenua ,  similiter. 
Teutgrimmus  ingenuus,  similiter. 
Hroderaus  ingenuus,  similiter. 
Wiliaudus  ingenuus ,  similiter. 
Deudardus  ingenuus ,  similiter. 

20.  Remigius,  Samuinus,  Righardus 
et  Angioinus ,  ingenuiles ,  similiter. 

Sichaudus  et  Haislandus  et  Ratbertus, 
ingenui;  Baldricus  et  Altigaudus,  Hai- 
roardus, similiter. 

Quidulfus ,  Beremgrimmus  et  Ragem- 
fridus  tenent  mansum  ingenuile  dimi- 
dium.  Faciunt  medietatem  census  simi- 
liter ut  supra. 

21.  Suprascripta  mansa  donant,  an- 
nis  singulis ,  vicissim  pro  sale  de  argento 
solidos  x. 


1 7 .  Fredericus  et  Erlefridus ,  inge- 
nui, similiter. 


2  2 .  Isti  tenent  mansa  servilia  : 
Ripuinus  ingenuus  mansum  servile  i, 


SANCTI  REMIG1I. 


45 


arans,  hibernalica  satione,  in  longum 
i*  38.  perticas  c,  in  latum  un;  aestiva  vero, 
similiter.  Corrogatas  nu.  Hçc  omnia  col- 
ligens  ad  monasterium  deducit.  Donat 
annis  singulis  ordei  modium  i,  in  hos- 
telitia  dinarios  vin;  pullos  ni,  ova  xv. 
Donat  araticnm.  Facit  capplim  diebus 
xv,  sed  non  vehit.  Facit  macerias  in  mo- 
nasterio  vel  alio  in  loco ,  sicut  ingenuilia 
mansa.  Donat  annis  singulis  clausuram 
spinârum  caiTum  i.  Facit  ad  vindemiam 
dies  xv,  et  pectnras  ad  cortem,  scurias 
et  hortum.  Facit  idem  wagtas,  et  excutit 
annonam  dominicain.  Facit  et  servitium 
aquense,  dans  pro  ipso  aquensi  bove 
dinarium  i. 

2  3.  Gisembrandus  ingenuilis 55,  man- 
sum  servile  i ,  similiter. 

Riulfus  et  Laidulfus,  ingenui ,  similiter. 

Aiardus  et  Haibertus  et  Ribrandus, 
ingenui,  et  Andela  ingenua,  similiter. 

Rainherus  et  Amalbadus  et  Hrotlan- 
dus ,  ingenui ,  similiter. 

Gautselmus  et  Amadeus,  ingenui,  si- 
militer. 

2 1\ .  Trutbertus  et  Lantramnus ,  inge- 
nui, similiter. 

Odierus,  Teutherus  et  Teudoldus, 
ingenui ,  similiter. 

Altherus  et  Teutbertus,  Balthadus  et 
Teudericus,  ingeniù,  simibter. 

Grimoldus  et  Euremannus,  servi,  et 
Hildemanus  ingenuus,  similiter. 

Leuthadus  et  Heirmarus,  servi,  et 
LanbertusetGislardus,  ingenui,  similiter. 


2  5.   Cristemia  ancilla,  similiter. 

VVandreherus  et  Amalbadus  et  Gos- 
mundus,  ingenui,  similiter. 

Trutboldus  ingenuus,  et  Haimericus 
servus,  similiter. 

Vuandrehardus  et  Heirboldus,  servi, 
similiter. 

Fermenoldus  et  Inguisus,  servi,  si- 
militer. 

26.  Baldradus  ingenuus,  et  Hildemi- 
rus  et  Hunricus ,  servi ,  similiter. 

Antveus  et  Cristorgius,  ingenui,  si- 
militer. 

Luinus  etRothardus,  ingenui, similiter. 

Geroldus  ingenuus,  Geila,  similiter. 

Altegaudus  et  Guntio,  ingenui,  Hil- 
dierus  et  Gunsoldus  et  Hardierus,  in- 
genui, Isembrandus  et  Aglemarus,  si- 
militer. 

2  7 .  Gislehardus  et  Amalhagdis ,  inge- 
nui; Gerhardus,  Gunbardus  et  Hildra- 
dus,  ingenui,  et  Walefridus  forasticus, 
similiter. 

Item  Gislehardus  et  Plictrudis,  inge- 
nui, similiter. 

28.  Amalhadus  et  Godoinus,  Angle- 
boldus  et  Hairoinus,  ingenui;  Ursoldus 
et  Adroinus  et  Ursiaudus ,  ingenui ,  tenent 
accolam  1.  Donant  exinde  annis  singu- 
lis multonem  1. 

Hrodraus ,  Madelvinnus ,  Fainulfus , 
ingenui,  similiter. 

Godefridus  tenet  accolam  1.  Solvit 
dinarios  xn. 


III. 


46  POLYPTYCHUM 

Teutbertus   et   Hrodoerus,  ingenui, 

tenent  accolam   i.   Arant  mensuras   et 

corrogatas   ut  ingenuiles  mansi;  et  do- 

nant  unusquisque ,   pro  suo  capite,  de 

p  30.  ordeo  modium  i. 

Est  ibi  aspiciens  accola  i,  et  est  in 
Conciaco  villare,  quam  tenent  Hairoal- 
dus,  Buroaldus  et  Hrotfridus,  germani 
fratres,  ingenui.  Habet  ipsa  accola  cam- 
pos  ii,  babentes  mappas  vi,  recipientes 
de  semente  sigili  modios  vim.  Habent 
quoque  communia  de  silva  minuta  map- 
pas m,  ad  clausuram  faciendam.  Exboc 
solvunt  annis  singulis  solidum  i. 

29.  Haecnomina  feminarum  et  quo- 
rumdam  virorum ,  in  praefata  curte  mansa 
tenentium  : 

Anglehildis  ingenua,  cum  infantibus 
in. 

Brannoaidis  ingenua. 

Ermentrudis  ingenua,  cum  infanti- 
bus mi. 

Angeitrudis  ingenua,  cum  infantibus 
mi. 

Euresia  ingenua,  cum  infantibus  11.  un. 


Wandregerdis  ingenua,  cum  infanti- 
bus mi. 

Odelwidis  ingenua,  cum  infantibus 
ni. 

32.  Nortierdis  ingenua. 
Teudeiina  ingenua,  cum  infante  1. 
Hildegildis  ingenua,  cum  infantibus 


m. 


Andréa  ingenua,  cum  infantibus  ni. 
Gisla  ingenua  ,  cum  infantibus  m. 

33.  Memia  ingenua. 
Lazara  ingenua,  cum  infantibus  11. 
Osanna  ingenua,  cum  infante  1. 
Electa  ingenua,  cum  infantibus  mi. 
Dodila  ingenua,  cum  infante  1. 

34.  Aintisma  ingenua. 
Monvindis  ingenua,  1. 
Constantia  ingenua,  cum  infantibus 

Alpaia  ingenua,  cum  infantibus  11. 
Brannoinus  ingenuus,  cum  infantibus 


3o.   Guncelindis  ingenua,  cum  infan- 
tibus VI. 

Geroagdis  ingenua,  cum  infantibus  nu. 
Agentisis  ingenua,  cum  infantibus  11. 
Alitrudis  ingenua ,  cum  infantibus  mi. 
Amalsinna  ingenua,  cum  infantibus  11. 

3  1 .  Ansiildis  ingenua ,  cum  infante  1. 
Gisoma  ingenua  ,  cum  infantibus  ira. 
Gislehildis  ingenua,   cum  infantibus 
un. 


35.  Ragemfrida  ingenua,  cum  in- 
fante 1. 

Sadregerdis  accola ,  ingenua ,  cum  in- 
fantibus m. 

Ailarada  ingenua,  cum  infante  1. 

Teudoaidis ,  accola ,  ingenua ,  cum  in- 
fante 1. 

Membrada  ingenua,  cum  infantibus  11. 

36.  Sadreberga  ingenua,  cum  infan- 
tibus m. 


SANCTI  REMIGJ1. 


47 


Osanna  ingenua,  cum  infante  i. 
Bernevalia  ingenua,  cum  infantibus 

nu. 

Fulhada  ingenua,  cum  infantibus  m. 
Ermenaidis  ingenua. 


3 y.  Remigerdis  ingenua,  cum  in- 
fante i. 

Leutburgia,  ingenua,  accola. 

Warentrudis  ingenua,  cum  infanti- 
bus n. 

Bakla  ingenua,  cum  infantibus  m. 

Perpétua  ingenua,  cum  infantibus  v5G. 

38.   Hardierdis,  accola,  ingenua. 
Anglehaidis  ingenua,  cum  infante  i. 
Flothildis,  accola,  ingenua,  cum  in- 
fantibus m. 

Gautsildis  ingenua,  cum  infantibus  n. 
Brandelina  ingenua,  cum  infantibus  m . 

3g.  Aria,  similiter. 

Gisentrudis,  similiter. 

Elisabeth  ingenua,  cum  infantibus  vi. 

Dotgerdis  ingenua. 

Deodardus    ingenuus,    cum    infanti- 


bus 


m. 


ko.  Imeltrudis  franca,  cum  infanti- 
bus m. 

Spaniis  ingenua  a,  cum  infantibus  m. 
p.4o.        Gelitbis  accola,  cum  infantibus  m. 
Lenda  ingenua ,  cum  infantibus  n. 
Electa  ingenua ,  cum  infantibus  un. 

k i .  Oda  ingenua,  cum  infantibus  ni. 

Ing.,  in  apographo. 


Agnes  ingenua,  cum  infantibus  n. 
Dulcierdis  ingenua,  cum  infantibus  u. 
Hunesta  ingenua,  cum  infante  i. 
Evanzelia  ingenua,  cum  infantibus  n. 

&2.  Ragenildis  ingenua. 

Geila  ingenua. 

Godildis  ingenua,  cum  infantibus  un. 

Ailoara  ingenua. 

Balda  ingenua ,  cum  infantibus  nu. 

43.  Cristiana  ingenua,  cum  infanti- 
bus un. 

Angloidis  ingenua,  cum  infantibus  u. 

Baldelindis  ingenua. 

Ailcdrudis  ingenua. 

Rigberga  ingenua,  cum  infantibus  ni. 

h  h-  Alpaidis  ingenua,  cum  infanti- 
bus ni. 

Hrotmus  ingenuilis57,  cum  infanti- 
bus m. 

Witlindis  ingenua,  cum  infante  i. 

Hrotbildis  ingenua. 

Baldierdis  ingenua,  cum  infante  i. 

Zi5.  Benemia  ingenua,  cum  infante  i. 
Ionis  ingenua,  cum  infante  i. 
Geroaidis  ingenua,  cum  infantibus  m. 
Balda  ingenua  ,   cum  infantibus  u. 
Menia  ingenua. 

46.  Belectrudis  ingenua. 
Amalbaidis  ingenua,  cum  infantibus 


m. 


Dina  ingenua,  cum  infantibus  mi. 


48 


POLYPTYCHUM 


Arowildis,  accola,  ingenua. 
Authildis,  accola,  ingenua. 


à  7 .  Anastasia ,  accola ,  ingenua ,  cum 
infantibus  v. 

Badila  ingenua,  cum  infantibus  n. 
Maria  ingenua ,  cum  infante  i. 
Hroda  ingenua,  cum  infantibus  m. 
Daniildis  ingenua,  cum  infante  i. 

48.   Antoerna  ingenua. 

Osanna  ingenua,  cum  infantibus  mi. 

Everrada  ingenua ,  cum  infantibus  ni. 

Hrotberga  ingenua. 

Wilierdis  ingenua,  cum  infantibus  n. 

kg.   Badila  ingenua,  cum  infante  i. 
Eusepia  ingenua,  cum  infantibus  n. 
Autlindis  ingenua,  cum  infantibus  m. 
Authildis  ingenua. 
Hildegerdis  ingenua,  cum  infantibus 


m. 


5o.  Hardrada  ingenua,  cum  infanti- 
bus n. 

Hiltrudis  ingenua,  cum  infantibus  m. 

Romoinus  ingenuus,  cum  infantibus 
un. 

Oda  ingenua ,  cum  infantibus  v. 

Hrotlaus  ingenuus. 

5i.  Rihildis  ingenua,  cum  infante  i. 
Ilisdatis  ingenua. 

Wendreundis  ingenua,  cum  infanti- 
bus m. 

Ainois  ingenua,  cum  infantibus  un. 
Angofridus  ingenuus,  cum  infantibus  v. 


un. 


52.  Ilierdis,  accola,  ingenua. 
Ilisomma  ingenua ,  cum  infantibus  m. 
Ursiaudus  ingenuus,  cum  infantibus  n. 
Hildelindis  ingenua,  cum  infantibus 

i. 
Madelbergaingenua,  cum  infantibus  n. 

53.  Gisla  ingenua. 

Spiaidis  ingenua ,  cum  infantibus  u. 
Auda  ingenua,  cum  infantibus  un. 
Ada  ingenua,  cum  infante  i. 
Avinildis  ingenua,  cum  infantibus  m. 


54.  Odelindis  ingenua,  cum  infante  i. 
Geila  ingenua,  cum  infantibus  u. 
Hairlindis  ingenua ,  Deo  sacrata ,  cum 

infantibus  n. 

Erlierdis  ingenua ,  cum  infantibus  mi. 
Ilisonna  ingenua,  cum  infantibus  nu. 

55.  Belhudis  ingenua,  cum  infanti- 
bus n. 

Deodemia  ingenua. 

Hardelindis  ingenua. 

Bertrada  ingenua,  cum  infantibus  n. 

Geraidis  ingenua,  cum  infantibus  u. 

5  6 .  Halda  ingenua ,  cum  infantibus  n . 
Andela  ingenua,  cum  infantibus  m. 
Rosa  ingenua,  cum  infante  i. 
Rosiannoing.,  cum  infantibus  u. 
Bertrada  ingenua. 

57.  Donemia  ingenua,  cum  infanti- 
bus un. 

Anastasia  ingenua ,  cum  infantibus  11. 
Diorisma  ingenua ,  cum  infantibus  un. 


SANCTI  REMIGII. 


49 


P.  4) 


Adelsina  ingenua,  cum  infantibus  m. 
Masilidis  ingenua,  cum  infantibus  ni. 

58.  Hunrada  ingenua,  cum  infanti- 
bus n. 

Autlindis  ingenua. 

Ermengundis  ingenua,  cum  infanti- 
bus il. 

Balsemia  ingenua,  cum  infantibus  il. 

>g€ 


Riberga  ingenua,  cum  infantibus  m. 


5o,.  Hildierdis  ingenua ,  cum  infanti- 
bus n. 

Baldemia  ingenua. 

Hildioma ingenua,  cum  infantibus  in. 

Ermenricus  ingenuus,  cum  infanti- 
bus ii. 

Hrodila  ingenua. 

Isaia  ingenua ,  cum  infantibus  il. 

Veragia  ingenua,  cum  infantibus  n. 

6o.  Haec  sunt  nomina  virorum  ac 
feminarum  forensium  de  jam  dicta  villa; 
et  débet  unus  quisque  eorum  annuatim , 
in  vigilia  sancti  Remigii ,  de  argento  de- 
narios  un  : 

Hilpradus  ingenuus. 

Erlindis  ingenua.  Adelulfus  filius  : 
Odelindis  filia. 

Hrotgerdis  ingenua.  Elarius  filius. 

Blitbarius  ingenuus. 

Blitga  ingenua.  Ailharius  filius. 

6  i .   Gislierdis  ingenua. 

Hrotsinna  ingenua.  Hrodoardus  filius. 


Hildierus  ingenuus. 
Lampaia  ingenua. 

Denno  ,  Haslannus ,  Bernoinus  ,  inge- 
nui. 

62.  Radelindis,  Madregerdis,  inge- 
nuae. 

Papia  ingenua.  Wido  filius.  Harierus 
filius.  Milo,  Dahilo,  Electeus,  fîlii- 

Winefia  ingenua.  Ermenildis  et  Jo- 
lida,  filiç. 

Nantildis  ingenua.  Elisma  et  Elena  , 
filiç. 

Elitomo  ingenuus. 

63.  Godelhagdis  ingenua. 
Autbildis  ingenua. 
Lanhard  card.0 

Sitioma  card.  Guntbertus  filius.  Hel- 
merada  filia.  Hrotgarius  filius. 
Ivesomus  card. 

6 à.  Winierdis  card. 
Geila  ingenua.  Hrotgerdis  filia. 
Nortfridus  ingenuus. 
Dominia  ingenua. 
Hrothardus  ingenuus. 

65.  Alia  ingenua.  Beraldus  filius. 
Hartmarus  filius. 

Hairoaldus  ingenuus.  Hairboldus  fi- 
bus. 

Hrotbarius  et  Godebertus  filius. 

Eugenia  ingenua.  Angelwaiis  filia. 

Riliardus  ingenuus. 


Pro  cartularius  vet  cartnlaria,  ut  mihi  videtur. 


50 


66.  Riherus  ingenuus. 
Odeloldus  ingenuus. 
Warentrudis  ingenua. 
Rincuinus  ingenuus. 
Benedicta  ingenua. 


POLYPTYCHUM 

Ambla.  Trudina  filia. 
Authildis   ingenua.   Trutmarus,   fra- 
ter,  ingenuus. 

Baldisma  ingenua. 


6 y.  Framnildis,  Saidra,  Haiberga, 
ingenuç. 

Bernoinus  ingenuus. 

Sanctevia  ingenua.  Leutmarus  filius. 

Gosla. 

Osanna  card. 

68.  Baldingus  card. 
Gislemundus  ingenuus. 
Adela  ingenua. 
Baldradus  ingenuus. 

Emita  ingenua.  Albina,  filia,  ingenua. 

69.  Winiardis  ingenua.  Hruthardus 
filius. 

Bernorid.  ing. 

Bova  ingenua.  Widegaudus,  filius,  in- 
genuus. Wiherus  et  Wipertus,  filii,  in- 
genui. 

Teudericus  ingenuus.  Hildricus,  fi- 
lius, ingenuus. 

Oda,  Bovila,  ingenuç. 

70.  Huningus  ingenuus. 
Ermengardis  ingenua. 
Bernico  ingenuus. 
Haudingus  et  Alboinus. 
Mareia  ingenua. 

7 1 .  Hrotbertus  ingenuus. 
Truda  ingenua. 


72.  Gaudius  ingenuus.  Huniildis 
uxor.  Hunerildis  filia.  Hairoldus  filius. 

Withaidis  card. 
Albrada  ingenua. 
Hoiroildis  ingenua. 
Wineboldus  ingenuus. 

73.  Gislerus  ingenuus. 
Adalfia  ingenua.  Anna  filia. 
Riberga  ingenua,  cum  infantibus  n. 
Osa  ingenua.  p.  42. 
Angelrannus,  Angelricus,  ingenui. 

7/1..  Hardoinus  et  Hardiardis,  ingenui. 

Griherus  et  Guntrada,  ingenui. 

Bernoidis.  Josep  filius. 

Wanla  ingenua.  Aitla,  filia,  inge- 
nua. 

Ingrata  ingenua.  Doda,  filia,  inge- 
nua. 

75.  Eufrasia  ingenua. 

Harlindis  ingenua.  Godila,  soror,  in- 
genua. Ilisorgia,  soror,  ingenua.  Grimo- 
ara,  soror,  ingenua.  Custabulus,  frater, 
ingenuus. 

Doda  ingenua.  Bertricus  filius.  Adel- 
boldus  filius.  Hildisma  filia. 

Hildemia  ingenua.  Berhaidis  filia. 

Elitoma  ingenua. 

76.  Ragenteus  ingenuus.  Dalia  filia. 


SAINCTI  REMIGII. 


51 


Gerrada  ingenua.  Gauzbertus  filius. 
Gauzmarus  filius.  Deomadus  filius. 

Eurildis  ingenua.  Barnildis  filia.  Hro- 
dois  filia.  Bernierus  filius. 

Anglehildis  ingenua.  Baldelindis  filia. 

Florisinna  ingenua.  Hildeaudis  filia. 


77.  Seihildis  ingenua. Belimarus  filius. 

Gauzselinus  ingenuus. 

Altisma  ingenua.  Giltfrid.  fil.  Vulfrid. 


fil. 


Teutlindis  ingenua.  Gildiildis,   filia, 
ingenua. 

Remédia  ingenua,  Ingrannus  filius. 

78.  Julia  ingenua.  Daintrudis  filia. 
Adelindis  ingenua. 

Achilo  ingenuus. 
Ebroinus  ingenuus. 
Hairmannus  ingenuus. 

79.  Dalfia  ingenua. 

Bergerdis  et  Dada,   ingenuç.  Dainla 
filia.  Daiwinus  filius. 
Fonoildis  ingenua. 
Guntio  ingenuus. 
Boroaldus  ingenuus. 

80.  Rotfridus  ingenuus. 
Hairoaldus  ingenuus. 
Haidulfus  ingenuus. 
Erlulfus  ingenuus. 

Amalhagdis  et  Warechildis,  ingenuç. 

8 1 .  Genitia  ingenua.  Warnerus  filius. 
Leudrada  ingenua. 

Adelmund.  ingen. 


Baldiardis  ingenua.  Bavilo,  filius  ejus, 
ingenuus;  uxor  ejus  Hrothagdis  ingenua. 

Warmasia  ingenua.  Notalis,  filius  ejus, 
cum  infantibus  11. 

82.  Dalia  ingenua.  Darila  filia. 
Sanctevia  ingenua.  Domengerdis  filia. 
Agedis  ingenua. 

Remédia  ingenua.  Guntio  filius. 
Finiildis  ingenua.  Ermenildis  filia. 

83.  Waltfiïdus  ingenuus. 
Erlesinna  ingenua. 
Baldo  ingenuus. 
Godelbagdis  ingenua. 
Walthildis  ingenua. 

8/1.  Erlesinna  ingenua.  Rannoinus 
filius. 

Hrotsinna  ingenua.  Hrothildis  filia. 
Aitrada  ingenua. 
Daihildis  ingenua. 
Gildoinus  ingenuus. 

85.  Anseria  ingenua.  Leudoardus, 
filius,  ingenuus.  Lantrannus,  filius,  in- 
genuus. Genesia,  filia,  ingenua. 

Celsina  ingenua.  Anserada  filia. 
Berharrius  ingenuus,  aquisitus. 
Godoinus  ingenuus. 
Agidana  ancilla.  Eremberga  filia.  An- 
gunila  filia.  Vulfaldus  filius. 

86.  Fulhadus  ingenuus. 
Wandrulfus  et  Amalhadus,  ingenui. 
Riulfus  ingenuus.  Angelisma  ingenua. 

Hildegrimmus  filius. 

7- 


52 


POLYPTYCHUM 


P.  43. 


Dominia  ingenua. 
Airsinna  ingenua. 

87.  Hairoildis  ingenua.  Bernaidis  fi- 
lia.  Gunthiidis,  filia,  ingenua. 

Brandulfus  ingenuus. 
Haldelinis  ingenua. 
Gentio  ingenuus. 

Ermenricus  ingenuus,   et   uxor  ejus 
Erleverga  ingenua. 

88.  Leudericus  ingenuus,  et  uxor  sua 
Warmenhagdis.  Berthardus  filius. 

Hairois  ingenua. 
Martinianus  ingenuus. 
Filimarus  ingenuus. 
Merigenta  ingenua. 

89.  Lanboldus  ingenuus. 
Haslandus  ingenuus. 
Jomannus  ingenuus. 
Elidonia  ingenua. 
Hartmannus  ingenuus. 


90.   Wala  ingen.    Hairoaldus   filius. 
Waldinus  filius. 


Odelgisus  ingenuus. 
Grivienta  ingenua. 
Flodebertus  ingenuus. 
Godefridus  ingenuus. 


9 1 .   Hildohagdis  ingenua.    Umfridus 
filius.  Olivanus  filius. 
Giroaldus  ingenuus. 
Elia  ingenua. 

Gunnoardus,  Bertaldus,  ingenui. 
Eufemia  ingenua. 


92.  Adam,  Juncherannus,  Airlandus, 
Deodonatus,  ingenui. 

Erurois  ingenua.  Hildemannus,  Wine- 
mannus ,  Deomadus ,  filii. 

Alsevia  ingenua.  Gildoaidis  filia. 
Osanna  ingenua. 
Hrothagdis  ingenua. 

93.  Baldiardis  ingenua.  Altmannus 
filius.  Nortildis  filia. 

Huniildis  ingenua.  Hildradus  filius. 
Dotla  ingenua. 

Item  Osanna  ingenua.  Gainlildis  filia. 
Bernerus  ingenuus. 

9/1.  Blitgardis  ingenua.  Vulfaldus  fi- 
lius. 

Avidoria  ingenua. 

Hrotmarus  ingenuus.  Gisa  filia.  Gis- 
loldus,  filius,  ingenuus.  Eliseus  filius. 
Dafila  filia. 

Sadregildus  ingenuus.  Uxor  ejus  Alia 
ingenua.  Bernico  filius. 

Sadregarius  ingenuus. 

g5.  Flodoinus,  Haindingus ,  Rimbol- 
dus,  ingenui. 

Saderhaidis  ingenua.  Raubertus  filius. 

Hrotgardis  ingenua. 

Grimherus  ingenuus. 

Ansigildis  ingenua.  Rauberga  filia. 

96.  Gisla  ingenua. 
Menovera  ingenua.  Antevia  filia. 
Lowrannus  et  Betto,  ingenui. 
Barnoidis  ingenua.  Altbarius  filius. 
Salomon  ingenuus. 


g  y.  Gunhadus  et  Haindingus,  ingenui. 
Hairoildis  ingenua. 
Harigerus  et  Hardierus  et  Arnulfus, 
ingenui. 

Talfia  ingenua.  Dalfia  fdia. 
Watlindis  ingenua. 

98.  Gisomo  ingenuus.  Gisla  fdia. 
Hildemarus  et  Otbertus,  ingenui. 
Lampaia  ingenua. 

Deodatus  ingenuus. 
Antevia  ingenua. 

99.  Odilo  ingenuus. 
Hardohagdis    ingenua.    Erchennildis 

fdia.  Hrotgis  fdia. 
Altilianus  ingenuus. 
Hieremia  ingenua. 
Wilhada  ingenua. 

100.  Ragharius,  WaJfridus,  Girulfus, 
Gislemarus ,  Girfridus  et  Hincfridus ,  in- 
genui. 

Remigildis  ingenua.  Rem  Gerfridus 
fdius.  Remigius  fdius.  Erloldus  fdius. 

Gislehagdis  ingenua.  Hugo  fdius. 
Goidsberga  fdia.  Berentis  fdia.  Haime- 
ricus  fdius.  Regulus  et  Placitus,  fdii. 

Hardingus,  Arnulfus  et  Godulfus,  in- 
genui. 

Adelhagdis  ingenua.  Flodoinus  fdius. 


101.  Branveus  ingenuus. 
p.  44.       Baldingus  ingenuus. 

Teutberga   ingenua.   Flothildis  filia. 
Adelulfus  fdius. 

Blitia  ingenua.  Remigius  fdius. 


SANCTI  REMIGII.  53 

Aglisma  ingenua.  Adelradus  fdius.  An- 
delinus,  frater,  ingenuus. 


102.  Ragentrudis  ingenua.  VVine- 
burgus  fdius.  Mivo  fdius.  Hildebertus 
fdius. 

Teutbardus  ingenuus. 

Beroldus  ingenuus. 

Balsimia  ingenua. 

Vulfradus  ingenuus. 

> 
1  o3.  Ragenildis  ingenua. 

Janam  ingenuus. 

Hrotgerdis  ingenua.  Odelgerus  filius. 

Landrada  fdia. 

Hildoanus  ingenuus. 

Acjuitania  ingenua.  Geila  fdia. 

îoi  Isoldus,  Bernoldus  et  Fuicau- 
dus,  ingenui. 

Mivildis  ingenua.  Mivo  filius. 

Sivrianus  ingenuus.  Odelbardus  fi- 
lius. Teutbertus  fdius.  Gisleardis  fdia. 

Ermena  ingenua.  Susanna  fdia.  Ma- 
gentia  fdia.  Odelricus  fdius. 

Teutharius  ingenuus. 


io5.  Angelbertus  et  Altharius,  inge- 


nui. 


Bauldis  ingenua.  Hildeboldus  fdius. 
Wilerada  filia.  Hrodulfus  filius. 

Lanhildis  ingenua.  Ermengrada  fdia. 

Odelbertus  ingenuus. 

Grimma  ingenua.  Givo  filius.  Odel- 
bertus fdius.  Fainildis  fdia. 

106.  Ermenoldus  ingenuus. 


54 


POLYPTYCHUM 


Vulfridus  ingenuus. 
Winehaidis  ingenua.  Disoalis  fiiia. 
Erloinus  ingenuus. 
Benemia  ingenua.  Adam  filius.  Teut- 
lindis  filia. 


Domiiena  ingenua.  Bernerus  films. 
Alpaidis  filia. 

Aintildis  ingenua.  Haido  filius.  Ger- 
manus  filius.  Daintrudis ,  Osanna  et 
Dodila,  filiç. 


107.  Elisma  ingenua.  Alericus  filius. 
Godenia  filia. 

Guntrannus  ingenuus. 
Hildierdis  ingenua.    Sadelbertus    fi- 
lius. 

Ermhardus  ingenuus. 
Gautserus  ingenuus. 

108.  Rainharius  ingenuus. 
Hildeberga  ingenua. 
Orulfus  ingenuus. 

Flotgildis  ingenua.  Nortildis  filia. 
Anserannus  ingenuus. 

109.  Warembertus,  Magenarius,  Got- 
holdus,  ingenui. 

Ailo  ingenuus. 

Wandelberga  ingenua.  Wandelbertus 
filius.  Ermenbertus,  Norbertus  et  Gis- 
lardus,  filii.  Anselindis  filia.  Item,  Er- 
menbertus filius. 

Ragenulfus,  Gifiaidis  et  Altissinna, 
ingenui. 

Ragenharius  ingenuus.  Teutla  filia. 

110.  Raubertus  ingenuus.  Laifinus  fi- 
lius. Maimbrunus ,  Grivus  et  Harduinus , 
filii. 

Hubertus,  Nortvinus,  Adelmarus,  in- 
genui. 

Aldiers  ing. 


111.  Nomina  feminarum  ingenuita- 
tem  habentium  per  cartam  de  jam  dicta 
Curte  Augutiore;  et  debent  annis  sin- 
gulis  dies  un  : 

Ailtrudis. 

Berhaidis. 

Aintis. 

Arnoildis. 

Mauremia. 
hardus  filius. 


Teutharius    filius.    Gun- 


112.  Teutsinna. 
Ingedrudis. 

Leudoaidis.  Ercambertus  filius. 
Ilienta. 

Ermemberga.  Haimolindis  filia.  Gauts- 
marus  et  Teudericus ,  filii. 

1  i3.  Nodalia.  Osterlindis  filia.  Aghil- 
dis  filia. 

Gislindis.  Teutgerdis  filia. 

Witlindis.  Lindis  filia.  p.  45. 

Amalrada.  Haimerada  filia. 

Teutlindis. 

11 4.  Nomina  omnium  servorum  vel 
ancillarum,  interius  et  exterius,  de  ea- 
dem  villa,  debentium  unusquisque  ser- 
vorum, scilicet  perfecte,  aetatis,  dinarios 
xii,  ancillarum  vero  dinarios  xn  ;  sin  au- 
tem  aliquam  partem  mansi  ancillae  ha- 


SANCTI 

buerint,  donant  pastas  in,pascentes  eas 
de  dominico ,  et  ova  xv  : 

Warherus  servus.  Waiferus,  filius  ejus, 
servais.  Waldemia,  filia,  ancilla. 

Baldor  servus.  Haimlindis ,  filia  ejus, 
ancilla.  Plictrudis,  filia,  ancilla.  Wal- 
trudis,  filia,  ancilla.  Teudolina,  filia,  an- 
cilla. 

Merulfus  servus.  Aldo,  filius  ejus, 
servus  -,  uxor  ejus  Salia  ancilla.  Gotselin- 
dis,  filia  ejus,  ancilla.  Gozserada,  filia 
ejus,  ancilla.  Hugboldus,  filius,  servus, 
de  duobus  annis. 

Hildegrimmus  servus. 


REMIGII. 


55 


Eulalia,  filia  ejus,  ancilla.  Fulbertus,  fi- 
lius, servus.  Asculfus  et  Riculfus  filius, 
servi.  Cristildis,  filia,  ancilla. 

Hildemirus  et  Hunricus,  servi.  Gerla, 
soror,  ancilla. 

Fermenoldus ,  faber,  servus.  Geroi- 
nus,  filius  ejus,  servus.  Grimoldus,  fi- 
lius, servus.  Doneficus,  filius,  servus. 
Fermenoldus ,  filius ,  servus.  Brannoi- 
nus,  filius,  servus. 

Cristemia,  berbiaria,  ancilla.  Hilde- 
•    fridus,  filius  ejus,  servus. 

Baldulfus ,  similiter.  Hrodoldus ,  filius 
ejus.  Artaldus,  filius,  servus. 


11 5.  Hagmehildis  ancilla.  Signeras, 
frater  ejus, servus. Nodalia,  soror,  ancilla. 

Amalgerus ,  puer,  servus. 

Daniildis  ancilla.  Fredeboldus,  filius 
ejus,  servus.  Baldricus,  filius,  servus. 
Fulradus,  filius,  servus.  Sunehildis,  filia, 
ancilla.  Ledisma,  filia,  ancilla. 

Ermengardis  ancilla.  Sintiardis,  filia 
ejus,  ancilla.  Teudo,  filius,  servus. 

Otherus  servus. 

1 1  6.  Nodalia  ancilla. 

Inguisus,  faber,  servus.  Flodoldus, 
filius  ejus,  servus. 

Waldricus  servus. 

Hardoinus  servus. 

Romenus  servus.  Warnigardis,  soror, 
ancilla. 

117.    Otulfus,    berbiarius",    servus. 


118.  Wandrehardus ,  berbiarius,  ser- 
vus. 

Adelgudis  ancilla.  Haimericus,  filius 
ejus,  servus.  Otaldus,  filius,  servus.  Ber- 
nildis,  filia,  ancilla.  Ostraldus,  filius,  ser- 
vus. 

Hairboldus,  berbiarius,  servus.  Lai-  p ■*<>• 
diaudus,  filius,  servus.  Haimla,  filia, 
ancilla.  Nortbertus,  filius,  servus.  An- 
gelbertus,  filius,  servus.  Leutgarius  et 
Erlehardus  filius,  servi.  Northaidis,  filia, 
ancilla.  Adelmodus,  filius,  servus.  Sighil- 
dis,  filia,  ancilla. 

Euremannus  servus.  Savientis,  soror, 
ancilla.  Odelmannus,  frater,  servus.  Hil- 
dierdis,  soror,  ancilla.  Hadegisus,  filius, 
servus. 

Altisma  ancilla.  Wandrevertus ,  filius , 
servus.  Haimericus  et  Gozpertus  filius, 
servi. 


Pro  bcrbicarius ,  i.  e.  pastor  ovium. 


56  POLYPTYCHUM 

119.  Servi  et  anciilç  noviter  repressi  : 

Ostroldus  servus.Faulfus  servus ,  filius. 
Teudoldus  et  Ragnoardus,  fiiii,  servi. 
Hardiardis  et  Olefia,  filiç,  ancillç. 

Bertelinus  et  Adelardus ,  servi. 

Manifia  ancilla.  Ermenteus,  filius, 
servus.  Erchenildis,  filia,  ancilla. 

Grimoldus  servus.  Ivoia,  soror,  an- 
cilla. Eonoldus,  filius,  servus.  Hildiardis, 
soror,  ancilla.  Adelgardis,  filia,  ancilla. 

Heirmarus  servus. 


120.  Leuthadus  servus.  Hartfridus, 
filius,  servus.  Geila,  filia,  ancilla. 

Leudrada  ancilla.  Ermhagdis,  filia, 
ancilla.  Adelhildis,  filia,  ancilla.  Eonol- 
dus, filius,  servus. 

Hrodina  ancilla.  Hrodradus,  filius, 
servus. 

Eleia  ancilla.  Odelfridus,  filius,  ser- 
vus. Altadus,  filius,  servus.  Andilegia, 
filia,  ancilla. 

Merienta  et  Adelegia,  similiter. 


121. 


Rangherus  servus. 


Branniardis  ancilla.  Ermenoldus,  fi- 
lius, servus. 

Teutbertus  servus.  Ratfridus,  filius, 
servus.  Berthelmus ,  filius ,  servus.  Teut- 
hadus,  filius,  servus.  Adelgundis,  filia, 
ancilla. 

Blithelmus  servus. 

Hardidus,  berbiarius,  servus. 

122.  Major  ejusdem  villae,  si  am- 
plius  non  habet  nisi  unum  mansum  in- 
genuile,  ex  antiqua  consuetudine,  débet, 


nativitate  Domini  et  Pascha,  venerari 
seniores  in  monasterio,  ex  his  oblatio- 
nibus  :  de  melle  buticulas  11 ,  de  vino  11  ; 
sin  autem  de  melle  1  et  de  vino  altéra  ; 
fogatias  un,  pullos  vi,  auga  1.  Presbyter, 
similiter;  decanus,  similiter.  Cellerarius, 
si  mansum  habet  servile  1,  fogatias  un, 
pullos  mi,  buticulas  vino  plenas. 


12  3.  Est  in  perscripta  villa  ecclesia  in 
honore  sancti  Martini  sacrata,  habens  ve- 
lamina  altaris  11,  paliium  1,  corporales  de  P". 
glidsa  n;  capsam  argenteam  1,  calicem 
argenteum  1 ,  cum  patena  argentea,  pen- 
santes simul  solidos  x;  casulam  de  cen- 
dato  viridi  1,  nastolam  cum  margaretis  1 , 
mapulam  1 ,  coronam  stagneam  supra 
altare  1 ,  lampadem  de  stagno  1  -,  missalem 
Gregorii,  cum  evangeliis  et  lectionibus, 
et  breviarium  antiphonarii ,  volumen  1  ; 
alterum  missalem  Gelasii,  volumen  1; 
libri  Evangeliorum  voumen  1,  Episto- 
larum  volumen  1 ,  de  Evangeliis  et  Epis- 
tolis  volumen  1 ,  quaterniones  glosarum 
nu,  psalterium  1;  canones,  volumina  11; 
cloccas  m,  de  métallo  1,  de  ferro  11. 

Habet  ipsa  ecclesia  mansum  domini- 
catum  ingenuilem  1. 

12/1.  Baldigisus  ingenuus  tenet  man- 
sum ingenuilem  1,  debentem  et  facien- 
tem  similiter  ut  ceteri  de  eadem  villa. 

Est  ibi  mansus  servilis  1  et  dimidius, 
ad  eundem  censum  ut  ceteri  de  eadem 
villa. 

Sunt  ibi  accole.  11.  Una  solvit  solidos 
11 ,  pullos  11 ,  ova  x  ;  altéra  dinarios  xn. 


SANCTI  REMIGII. 


57 


Presbyter  solvit  exinde  annis  singulis 


de  argento  libram  i. 


126.  Testes  prçscriptae  rei  :  Adroinus 
major,  Hagroinus  decanus,  Geimfridus 
scabinus,  Ursoldus,  Fredericus,  Ursiau- 
dus,  Hroderaus,  Erleherus,  Betto. 

126.  Summa  praescriptae  Augutiorc 
Curte  :  Excepto  dominicato  manso ,  sunt 
mansa  ingenuilia  xcn  et  dimidium ,  ser- 
vilia  xxxv,  accolae  vi;  ancille,  xx,  servi 
vi  ;  ecclesia  1.  Hinc  exeunt  argenti  iibras 
vu ,  solidos  vin ,  ordei  modios  ccvn ,  mul- 
tones  iiii.pullos  ccclxxxii  et  dimidium, 
pastas  xxxvim,  ova  iicvii  et  dimidium, 
ligui  carros  xcn  et  dimidium,  scindulas 
viiu  ccl,  axilos  un  dcxxv,  de  clausura  car- 
ros xxxv. 

Omnia  mansa  douant  araticum  et 
decimam  de  vervecibus;  omnes  simuJ 
pro  bove  aquensi  solidos  x ,  denarios  vu 
et  dimidium ,  et  a  nono  ad  nonum  men- 
sem  operarios  xxx,  diebus  xxx. 

Homines  forenses  debentes  singuli 
denarios  mi,  sunt  cccvi.  Hinc  debent 
p.  48.  recipi,  vigilia  sancti  Remigii,  librœ  v, 
uncia  1 ,  denarii  ira. 

127.  Ordinante  Ingmaro  archiepi- 
scopo ,  venerunt  ejus  missi  in  Curte  Acu- 
tiori,  Sigioardus  scilicet,  presbyter  et 
caput  scolae  sancte  Remensis  ecclesiae, 
et  Dodilo,  vir  nobilis,  vassalus  ejusdem 
episcopi.  Résidentes  ipsi  in  placito  pu- 
blico,  investigantesque  justitiam  sancti 
Remigii  et  senioris  jam  dicti,  audierunt 


sonum  de  istis ,  et  bis  mancipiis  quorum 
subter  continentur  nomina,  et  de  eo- 
rum  genealogia,  quod  servi  et  ancillae 
merito  debuerunt  esse,  eo  cpiod  Berta 
et  Avila,  eorum  aviae,  de  precio  domi- 
nico  fuissent  comparatae.  Missi  enim  su- 
pradicti ,  ut  hoc  audierunt ,  requisierunt 
diligenter  eandem  rationem.  Et  haec 
nomina  eorum  qui  présentes  interrogati 
fuerunt:  Grimoldus ,  Warmherus ,  Leut- 
badus,  Ostroldus,  Adelardus,  Ivoia, 
Hildiardis  filia.  Ipsi  enim  respondentes 
dixerunt  :  «  Non  est  ita ,  quoniam  ex  na- 
tivitate  ingenui  esse  debemus.  »  Prçfati 
vero  missi  interrogaverunt ,  si  abquis  ibi 
fuisset,  qui  ex  hac  ratione  veritatem 
sciret,  et  abprobare  voluissent.  Tune 
accesserunt  testes  senissimi,  quorum  haec 
sunt  nomina  :  Hardierus,  Tedicus,  Odel- 
marus,  Sorulfus,  Gisinbrandus,  Gifar- 
dus,  Teudericus;  et  testificaverunt  quod 
de  pretio  dominico  eorum  origo  com- 
parata  fuit,  et  magis,  per  justitiam  et 
legem,  servi  vel  ancillae  deberent  esse, 
quam  ingenui  et  ingenuae.  Missi  autem 
interrogaverunt ,  si  testes  contra  eos  ve- 
rum  dicebant.  Ipsi  enim  videntes  co- 
gnoscentesque  rei  veritatem  atque  con- 
probationem,  statim  se  recrediderunt , 
et  per  judicium  scabiniorum,  quorum 
haec  sunt  nomina  :  Geimfridus,  Ursol- 
dus, Fredericus,  Ursiaudus,  Hroderaus, 
Herleherus,  Ratbertus,  Gislehardus,  re-  p-*9- 
wadiaverunt  servicium,  multis  diebus 
injuste  retentum  et  neglectum. 

Actum  in   Curte   Acutiori,  ni0   idus 
maias,  in  placito  publico,  anno  vi  re- 


58 


POLYPTYCHUM 


gnante  Karolo,  rege  glorioso;  régente 
autem  Ingmaro  archiepiscopo  sanctam 
sedem  Remensem  anno  ni0. 

Signum.  Ego  Sigloardus,  presbyter, 
omnibus  his  veris  indiciis  regiius \  intér- 
im, et  manu  propria  subscripsi.  Ego  He- 
ronodus,  cancellarius,  scripsi.  Ego  Dodilo 
propria  manu  subscripsi.  Sign.  Leidradi 
monachi.  Sign.  Adroini  majoris.  Sign. 
Gozfredi  vocati.Sign.  Flotgili.  Sign.  Gun- 
tionis. Sign. Bettonis.  Sign.  Rigfredi.  Sign. 
Ursini.  Sign.  Alacramni,  Altiaudi,  Balsmi, 


Balthardi,  Fredemari,  Teutharii,  Au- 
tharii,  Geroardi,  Widonis,  Righardi, 
Amalhadi ,  Rafoldi  ,  Altheri ,  Amal- 
berti. 

Ego  Hairoaldus ,  cancellarius b,  reco- 
gnovi  et  subscripsi. 

Testes  suprascripti  comprobaverunt 
etiam  Teutbertum  et  Blithelmum  ori- 
ginaliter  esse  servos  et  per  judicium 
scabiniorum ,  quorum  nomina  supra  vi- 
dentur  scripta,  revvadigaverunt  servi- 
tium  in  eodem  placito. 


"  Sic.  —  b  Idem ,  ut  videtur,  cancellarius  qui  paulum  superius  nominatur  Heronodus. 


SANCTI  REMIGII. 


59 


XVIII.   [BAINA.] 


i .  In  Baina  habetur  mansus  domini- 
catus  cum  aedificiis  et  viridiario  seu 
adiacentiis  convenientibus  sibi.  Sunt  ibi 
avergariae  mi,  nbi  possunt  seminari  sigili 
modii  xx.  Sunt  et  cul  turc  vi,  quç  se- 
mjnanlur  speltç  modiis  îccini.  Est  ibi 
aspiciens  farinarius  i ,  de  ponte  Varensi , 
habens  de  avergaria  mappam  i  et  di- 
inidiam,  de  terra  forensi  jornalem  i  ; 
pasquales  n 5S,  continentes  mappas  H. 
Donat  de  mixta  annona  modios  lxxx; 
pascit  porcum  i.  Nativitate  Domini  et 
Pascha  et  missa  sancti  Remigii ,  venera- 
tur  seniores  in  monastario ,  prout  mebus 
potest. 


scuriarum,  ubi  de  materiamine  quantum 
necesse  sit  mittit  et  parti  suç  contigit. 
Facit  caroperas  et  manoperas.  Dat  an- 
nis  singulis  pro  bove  aquensi  denarium 
i,  altero  pro  ferro  denarium  dimidium. 

3.  Hairoisus  ingenuus  mansum  inge- 
nuilem  i,  similiter  ut  supra. 

Hunardus  ingenuus  mansum  i ,  simi- 
liter. 

Giroldus,  similiter. 

Odelwinus,  similiter  ingenuus,  et 
uxor  ejus  Ada  ingenua,  et  Andrada  in- 
genua ,  mansum  i ,  simibter. 

Harierus  ingenuus,  similiter. 


2.  Teudoanus  ingenuus  tenet  man- 
sum ingenuilem  i.  Arat  annis  singulis , 
ad  hibernaticam  sationem,  mappam  i, 
habentem  perticas  longitudine  c,  latitu- 
dine  mi,  et  facit  corrogatas  ipsa  satione 
p. se  m,  componendo  ipsas;  aestiva  vero,  si- 
militer. Donat  annis  singulis  spelte  mo- 
dios xii  ,  in  salneritia  denarios  ni ,  in  pra- 
taritia  denarios  n;  pullos  m,  ova  xx;  de 
ligno  carros  m  ;  facit  et  bannum  i.  Dat 
ascilos  c ,  scindulas  l  -,  uno  anno  fêtas  n , 
cum  agnis  duobus,  altero  anno  foetami, 
cum  agno  i-,  anniculum  î.  Tempore  vin- 
demiae,  facit  dies  xv;  facit  et  pecturas 
ad  claudendam  cortem  et  ad  tegumen 


h.  Hildebertus  et  Winiaudus,  inge- 
nui,  similiter,  i. 

Winebildis  ingenua,  i,  similiter. 

Gerooldus  ingenuus ,  uxor  ejus  Wan- 
driardis  ingenua ,  et  filia  ipsius  Fusca 
ingenua,  i,  similiter. 

Agnoardus  ingenuus  et  Ansildis  et 
Ansaia ,  ancillae ,  i ,  similiter. 

Agfridus  et  Teudericus,  ingenui,  i, 
similiter. 

5.  Adam  ingenuus,  uxor  ejus  Bernoi- 
dis  ingenua,  i,  similiter. 

Hildoidis  ingenua,  similiter  i. 
Alboinus  ingenuus,  i,  similiter. 


60  POLYPTYCHUM 

Otbardus  et  Nodelandus,  ingenui, 
uxor  ejus  Goda  ingenua,  i,  similiter. 

Flotgrimmus  et  Madelricus,  ingenui, 
uxor  ejus  Wilidonnis  ingenua,  i,  simi- 
liter. 


6.  Grimoldus  et  Constantius  ingenui, 
similiter  i. 

Rainus  ingenuus,  uxor  ejus  Eleia  in- 
genua, et  Teuthardus  ingenuus,  uxor 
ejus  Odelwidis  ingenua,  et  Boso  inge- 
nuus ,  i ,  similiter. 

Witherus  extraneus,  i,  similiter. 

Item,  Teodoanus  ingenuus  tenet 
mansum  i.  Arat  similiter.  De  cetero  fa- 
cit  et  solvit  medietatem  census  ut  supra. 

Fusco  ingenuus,  i,  similiter. 


Gisloldus  ingenuus  et  Wiboldus  ser- 
vus  tenent  mansum  servilem  dimidium. 
Faciunt  medietatem  census,  similiter. 


10.  Haimericus  servais  tenet  acco- 
lam  î.  Solvit  pullos  n,  ova  x,  facitque 
omne  servitium  sibi  injunctum. 

i  i .  Accolae  praefatae  villae ,  comma- 
nentesin  ipsa villa,  debentes  omnes  dies 
viin  aut  denarios  mi  : 

Odelhagdis  ingenua,  cum  infantibus 
m. 

Albrada  ingenua,  cum  infante  i. 

Elisma  ingenua,  cum  infante  i. 

Gerhagdis  ingenua ,  cum  infantibus  ri; 

Idela  ingenua,  cum  infantibus  m. 


7.  Adelfrida  ingenua,  1,  similiter. 
Teudoardus  ingenuus ,  1 ,  similiter. 
Wenranna  ingenua,  1,  similiter. 
Ebroinus  ingenuus ,  1 ,  similiter. 
Madelwinus  et  Erloldus,  ingenui,  i, 
similiter. 


1  2 .  Maderwinus  ingenuus,  cum  uxore 
sua,  ingenua. 

Hildegardis  ingenua,  cum  infantibus  n. 
Daredus  ingenuus. 
Wigharius  ingenuus. 
Odelgarius  ingenuus. 


8.  Giroldus  extraneus,  1,  similiter. 
Hairoinus  ingenuus,  uxor  ejus  Isor- 

gia.  Tenet  mansum  1,  similiter. 

9 .  Adelhardus  servus ,  uxor  ejus  Lim- 
paia.  Tenet  mansum  servilem  1.  Arat 
similiter  ut  supra;  donat  pullos  ni,  ova 
xx;  facit  cooperturam  de  stramine  do- 

p.  51 .  minico  ad  scurias ,   quem    colligit  ipse  ; 
facitque  omne  servitium  sibi  injunctum. 
Hairoaldus    et    Hailedomus,    servi, 
mansum  1,  similiter. 


i  3 .  Raimarus  ingenuus 
Derlindis  ingenua,  cum  infantibus  11. 
Vulfrannus,  Ragnohardus,  Bertulfus 
et  Benedictus,  ingenui. 


Bernehildis  ingenua. 


Haimulendis  ingenua ,  cum  infantibus 


mi. 


i4.  Erlierdis  ingenua,  cum  infanti- 
bus ni. 

Ragenhildis  ingenua,  cum  infanti- 
bus n. 


Ratgerus  ingenuus. 
Hrodradus  ingenuus. 
Arnoldus  ingenuus. 


SANCTI  REMIGII.  61 

Witlindis  anciila,  cum  infantibus  u. 
Ansaia  anciila. 


i5.  Forenses  homines ,  debentes 
unusquisque  denarios  mi  : 

Hildelaius  et  Heinuundus,  ingenui. 

Waracco,  Haimoinus,  Hrodelus  et 
Heribertus,  ingenui. 

Andela  ingenua,  cum  infantibus  n. 

Berta  ingenua,  cum  infantibus  m. 

Bertiardis  ingenua ,  cum  infantibus 
mi. 

16.  Letmodo  ingenuus,  cum  infan- 
tibus 11. 

Ada  ingenua. 

Andreia  ingenua,  cum  infantibus  11. 
Andregardis  ingenua,  cum  infante  1. 
Ada  ingenua,  cum  infantibus  m. 

17.  Gerberga  ingenua,  cum  infanti- 
bus m. 

Hairlindis ingenua,  cum  infantibus  ni. 
Andrada  ingenua. 
Sagildis  ingenua. 

Waleramnus  ingenuus ,  Humbertus  et 
Willericus,  ingenui. 

Hildela  ingenua,  cum  infantibus  un. 
Ragenhelmus  ingenuus. 


19.   Ansildis  anciila,  cum  infante  1. 


Withagldis  anciila. 
Widradus  servus. 
Haimericus  servus. 
Gislebagdis  anciila. 
Adelberga  anciila. 


20.  Major  ejusdem  villae  :  in  nativi- 
tate  Domini  et  Pascba,  in  venerationibus 
seniorum,  fogatias  mi,  de  melle  buti- 
culam  1 ,  de  vino  1  ;  pullos  mi.  Si  mansum 
ingenuiiem  tenet,  presbyter  similiter. 

2 1 .  Summapraedictae  villae  :  Excepto 
dominicato,  sunt  mansi  ingenuiles  xxvin,  '  '<-■ 
serviles  11  et  dimidius,  accola  1.  Donant 

de  spelta  modios  cccxxiiii,  de  argento 
solidos  xi  et  denarios  ni,  pullos  cvi  et 
dimidium,  ova  dc,  de  ligno  carros  lxxxi, 
de  banno  xxvn ,  de  ascilis  11  dcc  ,  de  scin- 
dulis  î  cccl  ;  foetas  uno  anno  liiii  ,  cum 
totidem  agnis;  altero  anno,  foetas  xxvn. 
cum  tôt  agnis,  et  anniculos  xxvn;  de 
diurnariis  59  solidos  vu,  denarios  vin; 
pro  bove  aquensi  denarios  xxvn;  pro 
ferro  in  altero  anno  denarios  xm  et  di- 
midium. 


1 8.   Servi  vel  ancillae  intra  villam  : 

Wiboldus  servus,  Letmodis,  fdia, 
card.;  forensis. 

Adelbardus  servus  ;  Ragemveus ,  fdius 
ejus,  servus. 

Odelgisa  anciila ,  cum  infantibus  nu. 


22.  In  praescripta  villa  habetur  ec- 
clesia ,  in  honore  sancti  Medardi  sacrata. 
Suntque  ibi  velamina  altaris  vi,  pallio- 
lum  1,  corporales  n,  capsam  deaura- 
tam  1,  stagneam  1,  cruces  stagno  coo- 
perte  ni;  calix  stagneus   cum  patena. 


62 


POLYPTYCHUM 


signum  de  métallo  i ,  ferreum  i  ;  planète 
ii  ,  una  de  cendato  indiata ,  altéra  lanea 
rubea  ;  albç  n ,  stolç  n ,  nastolae  n ,  fa- 
nones  n  ;  missaiem  Gregorii ,  volumen  i  ; 
alterum  manualem  i ,  ex  diversis  causis  ; 
lectionarius  i,  collectaneus  i  a  Pascha 
usque  Domini  adventum,  psalterium  i, 
cornpotus  i ,  antiphonarium  i  ;  expositio 
in  baptisterio,  volumen  i;  Jeronimi  su- 
per Matheum  volumen  i. 


2  3.  Et  habet  ipsa  ecclesia  mansum 
ingenuilem  i ,  mancipia  im ,  quorum  hçc 
sunt  nomina  :  Madelwinus  cartularius00; 
Adelwidis,  soror,  cartularia-,  Agloinus 
cartularius  ;  Danius  servus. 

2 1\.-  Habetur  quoque  in  Nuerido  ora- 
torium,  in  honore  sancti  Remigii  titu- 
latum ,  cum  atrio  ac  terra  arabili ,  diur- 
nale  i,  ad  praefatam  aspiciens  ecclesiam\ 


*  Post    hune   paragraphum   scriptus   est    numerus  XVII. 


SANCTI  REMIGII. 


63 


XIX.    [BECONIS  VILLA.] 


i .  In  Beconis  villa  est  mansus  do- 
minicatus ,  cum  aedificiis ,  horto  et  viri- 
diario  seu  aliis  adjacentiis.  Sunt  ibi  terrae 
arabilis  campi  xxn,  continentes  mappas 
cim.  Potest  ibi  seminari  de  sigilo  modii 
cvii;  prata  imor,  ubi  colliguntur  feni 
carri  xx;  vineae  xvmi,  cum  totidem  vi- 
nitoribus,  ubi  possunt  colligi  de  vino 
modii  clxxvii;  silva  minuta  mappae  xi; 
pastura  cum  spinoris  \  mappae  xxx.  Est 
ibi  molendinus  hibernaticus ,  unde  reci- 
piuntur  annonae  modii  v. 

2.  Haldoinus  et  Waremboldus,  in- 
genui,  tenent  mansum  ingenuilem  i. 
p.  53.  Arant,  hibernatica  satione,  mappam  i, 
longam  perticas  xL,latam  v,  aestiva  vero, 
similiter.  Faciunt  in  anno  corrogatas  viiu, 
prout  melius  possunt.  Donant  annis  sin- 
gubs  pullos  m ,  ova  xv,  in  censo  vini 
modios  viiii,  pro  duabus  pastionibus 
modios  H;  scindulas  c;  ad  lignum  ban- 
num  i ,  ad  scuriam  bannum  i  -,  ad  circu- 
los,  cum  socio,  vice  sua,  quandovenerit, 
carrum  i;  caroperas  et  manoperas;  pro 
bove  aquensi  denarium  i. 


Geremia  ingenua  et  très  infantes  sui, 
mansum  i,  similiter. 

Madelherus  servus,  cum  infantibus 
m,  et  Haimericus,  frater,  servus,  man- 
sum i,  similiter. 

l\.  In  Villare,  appendice  superius. 
Erleveus  ingenuus  et  Ambianus ,  frater, 
ingenuus ,  cum  infante  i ,  et  Berhardus , 
frater,  ingenuus ,  mansum  i ,  similiter. 

Righardus  ingenuus,  uxor  ejus  Dat- 
berga  ingenua ,  cum  infantibus  un ,  simi- 
liter. 

Madelulfus  mansum  i ,  similiter. 

Giroinus  ingenuus,  et  Ermenoldus 
ingenuus,  uxor  ejus  Belois  ingenua, 
cum  infantibus  ira,  mansum  i,  simi- 
liter. 

Authadus  ingenuus,  uxor  ejus  Teut- 
lindis  ingenua  ,  cum  infantibus  un  ;  Bert- 
laius  ingenuus,  uxor  ejus  Magenis  in- 
genua, cum  infantibus  v;  Adelhardus 
ingenuus ,  et  Adelhardus ,  frater,  inge- 
nuus, mansum  i,  similiter. 

Gerardus  ingenuus,  cum  infantibus  v. 
tenet  similiter. 


3.  Magenarius  ingenuus  tenet  man- 


sum ingenuilem  i ,  similiter. 


5.  In  Dursinicas,  appendice  superius. 
Hardulfus  ingenuus ,  cum  infante  i ,  et 


An  pro  spinosis?  De  spinis  et  spinulis,  v.  i,  î  ;  xvn,  22. 


64 


POLYPTYCHUM 


Ermengaudus ,  frater,  ingenuus,  man- 
sum  i,  similiter. 

Grimoldus  ingenuus,  mansum  i,  si- 
militer. 

Bernierus  ingenuus  et  Angalerus  in- 
genuus ,  mansum  i ,  similiter. 

Ragemboldus  ingenuus  et  Ailus  filius, 
similiter  mansum  i. 

Hedenoldus  ingenuus,  uxor  ejusOsu- 
va ,  cum  infantibus  mi ,  similiter. 

6.  Angilla  ingenua,  cum  infantibus 
mi,  similiter. 

Hagono  ingenuus,  uxor  ejus  Wal- 
drada ingenua,  cum  infantibus  un,  man- 
sum i,  similiter. 

Hrotfridus  mansum  i,  similiter. 

Translindis  ingenua  et  Bernoinus  in- 
genuus ,  mansum  i ,  similiter. 

Agenerus  ingenuus ,  cum  infantibus  n, 
mansum  i,  similiter. 

7.  Odelricus  ingenuus  tenet  mansum 
ingenuilem  1.  Donat  annis  singulis  de 
vino,  in  censo,  modios  vi  ;  in  pastionibus, 
de  vino  modios  11.  Cetera  donat  et  facit 
similiter. 

Dodina  ingenua ,  cum  infante  1 ,  te- 
net mansum  1 ,  similiter. 

Adelwinus  ingenuus,  cum  infantibus 
v,  et  Susuhagdis  ingenua,  cum  infanti- 
bus un ,  mansum  1 ,  similiter. 

Angloinus  ingenuus ,  mansum  1 ,  simi- 
liter. 

Wiboldus  ingenuus,  uxor  ejus  Otlin- 


dis  ingenua,  cum  infantibus  nu,  mansum 
1,  similiter. 

8.  Ratbertus  servais  tenet  mansum  r. 
servilem  1.  Facit  mappam  1;  in  anno 
corrogatas  vim.  Donat,  in  censo,  de 
vino  modios  v,  in  pastionibus,  de  vino 
modios  11;  pullos  m,  ova  xv.  Cetera  do- 
nat medietatem ,  similiter,  et  facit  omne 
servi tium  sibi  injunctum. 

Gislerus  servus,  mansum  1,  similiter. 
Gerla  ingenua ,    cum   infantibus    v , 
mansum  1,  similiter. 

9.  In  colonia  Cirsinniaca.  Hrotveus 
servus\  uxor  ejus  Odelindis  ingenua, 
cum  infantibus  nu,  etRothardus  servus, 
mansum  servilem  1.  Arat,  ad  hiberna- 
ticam  sationem,  mappas  11,  in  longum 
perticas  xl,  in  latum  vu;  aestivaticam 
sationem,  mappam  1.  Facit  in  anno  cor- 
rogatas viiii.  Donat  annis  singulis,  in 
censo,  de  vino  modios  mi  ;  pro  pastio- 
nibus, modios  11  ;  pullos  m ,  ova  xv ,  scin- 
dulas  cl,  humolone  modium  1.  Faciunt 
bannos  11,  unum  ad  lignum ,  alterum  ad 
scuriam ,  unumquemque  dimidium  car- 
rum.  Faciunt  caroperas  et  manoperas; 
propter  servicium  pro  bove  aquensi,  de- 
narium  1. 

10.  Ermenoldus  ingenuus,  uxor  ejus 
Ransoidis ,  cum  infante  1 ,  et  Madelveus 
ingenuus,  uxor  ejus  Uniardis  ingenua, 
tenent  mansum  1,  similiter. 


*  S.  in  Cod. 


SANCTI  REMIGII. 


65 


i  i .  llandoinus  servus a,  uxor  ejus 
Adeltruclis  ingenua,  cum  infantibus  mi,  et 
Odoinus  filius,  mansum  servilem  i.  Do- 
nant  de  vino  modios  ni;  cetera  similiter. 

Dominica  ingenua ,  mansum  servilem 
i.  Arat,  hibernatica  satione,  mappam  i, 
longam  perticas  XL,  in  latum  v,  ad  esti- 
vaticam  sationem,  similiter.  Facit  in  anno 
corrogatas  vim.  Cetera  facit  similiter. 

i  2 .  Girardus  tenet  in  Villare  acco- 
lam  i.  Facit  in  anno  mappam  i,  in  lon- 
gum  perticas  xl  ,  in  latum  v  -,  corrogatas 
vnii  -,  pullos  u ,  ova  x  ;  et  facit  servitium 
sibi  injunctum. 

î  3.  Agenerus  major  tenet  accolam  i. 
Facit  in  anno  mappam  i ,  corrogatam  i  ; 
pullos  ii  ,  ova  x  ;  ligni  carrum  i ,  stramine 
carrum  i. 

î  l\ .   Forastici  : 

Hartlindis  ingenua. 

Herlindis  ingenua. 

Dodila,  Widelhagdis ,  ingenuae. 

Agenoldus  et  Ailivus,  ingenui. 

Agenildis,  Gerenga,  Ainoidis,  Le- 
dila,  Madelbildis ,  Hrotbagdis,  Magna  et 
Bertemia,  ingenuae. 

Tainboldus  ingenuus. 


i5.  Amalgauda  ingenua. 
Hairboldus  ingenuus. 
Nodelevius ,  Hailwinus ,  Angelrannus 
et  Angelricus ,  ingenui. 


Angellrudis  ingenua. 
Ansoinus  ingenuus. 


16.  Intra  villam,  servi  vel  ancillae  : 
Gislerus  servus. 

Gislebildisancilla,  cum  infantibus  un. 
Madelherus  servus.  p.: 

Warebildis  ancilla,  cum  infantibus  v. 

i  y.   Forastici  : 

Bertrudis  ancilla,  cum  infantibus  III. 

Walterus  servus. 

Jsingardis   ancilla. 

Dominicus  servus. 

Gisloldus  servus. 

Gerinus  et  Nodelherus,  similiter. 

18.  Est  ecclesia  in  apendice  Dursini- 
cas,  in  honore  sancti  Victoris,  babens 
mansum  ingenuilem  dimidium ,  ad  eun- 
dem  censum  ut  ceteri  in  ipsa  villa.  Major 
ejusdem  villae ,  natale  Domini  et  Pascha, 
venerationi  seniorum  defert  fogatias  mi, 
pullos  mi ,  buticulas  plenas  unam  vini. 
alteram  mellis.  Presbyter,  similiter. 

19.  Summa  :  Excepto  dominicato, 
sunt  mansi  ingenui! es  xxv,  serviles  vu, 
accolae  11.  Inter  collectionem61  etcensus 
vini  modii  ccxcvini ,  pulli  cxvi ,  ova  d  , 
ligni  carri  xxvm  et  dimidius,  scindu- 
lae  ïïïccl,  de  materiamine  carri  xxvm  et 
dimidius ,  humolonis  modii  mi ,  pro 
bove  acruensi  solidi  n,  denariivi  et  dimi- 
dius1". 


"  S.Cod. 


Post  paragrapbum  scriptus  est  numerus  XVIII. 


66 


POLYPTYCHUM 


XX.   [VICUS.] 


î .  In  Vico  habetur  mansus  domini- 
catus,  cum  aedificiis  et  viridiario  seuad- 
jacentiis  convenientibus  sibi.  Est  ibi  aver- 
garia ,  ubi  possunt  seminari  ordei  modii 
vi.  Sunt  et  culturae  vi ,  que.  seminantur 
speltç  modiis  dc;  ubia  colliguntur  feni 
carri  l;  vinea  i,  ubi  colliguntur  vini 
modii  xx.  Sunt  silvç  duc,  ubi  possunt 
saginari  porci  millae.  Et  ecce  nomina 
tenentium  ibi  mansa  ingenuiiia  : 

i .  Rainherus  ingenuus  tenet  niansum 
ingenuile.  Arat  annis  singulis,  ad  hiber- 
naticam  sationem,  mappam  i,  habentem 
perticas  longitudine  l,  latitudine  v,  et 
facit  corrogatas ,  ipsa  satione ,  ni;  aestiva 
vero  ,  similiter.  Donat  annis  singulis 
speltse  modios  xii,  soalaeb  porcum  ad 
saginandum  ;  hostelitia  ,  denarios  x  ;  pul- 
lum  i  ;  censum  ad  monasterium ,  de  li- 
gno  carros  n;  de  banno,  pro  pastione,  i 
intra  villam  ;  scindulas  c ,  lignarium  i , 
habente  circumquaque  pedes  v  ad  ma- 
num.  Facit  et  pecturam  ad  claudendam 
cortem;  caroperas  et  manoperas,  quan- 
documque  et  ubicumque  necesse  fue- 
rit. 

3.  Waldierus  ingenuus  tenet  mansum 
ingenuilem  i,  similiter. 


Amalhardus  epistolarius G2,  similiter. 
Gundoinus    et   Flotbertus,  ingenui, 
similiter. 

Winiaudus  servus,  similiter. 
Grimmulfus  epistolarius,  similiter. 

à.   Leutherus  epistolarius,   similiter. 
Guntramnus  et  Flotherus,   ingenui, 
similiter. 

Remigius  epistolarius,  similiter. 
Givaldus  epistolarius,  similiter. 
Geraldus  epistolarius ,  similiter. 

5.  Bertherus  epistolarius,  similiter. 
Fulbertus  epistolarius,  similiter. 
Sunthardus  ingenuus,  similiter. 
Teuthardus  epistolarius,  similiter. 
Hiltrannus  ingenuus ,  similiter. 

6.  Hagenulfus  epistolarius,  similiter. 
Remegaudus  ingenuus ,  similiter. 
Hainricus  ingenuus ,  similiter. 
Laidulfus  epistolarius,  similiter. 
Leutherus  epistolarius,  similiter. 

7.  Lanbertus  epistolarius,  similiter. 
Geroardus  ingenuus ,  similiter. 
Madelgerus  epistolarius ,  similiter. 
Leuthardus  epistolarius,  similiter. 
Ragnoardus  epistolarius,  similiter. 


P.  50. 


a  Leg.  pratum  vel  prata  ubi  colliguntur,  etc. 


h  Corrigendum ,  ut  videtur,  soalem. 


SANCTI  REMIGII. 


67 


8.  Wandremarus  ingenuus,  similiter. 
Gifardus  epistolarius,  similiter. 
Raintramnus  epistolarius,  similiter. 
Angelbertus  ingenuus,  similiter. 
Maurintinus    epistolarius,    similiter, 

prœter  speltam  cpiam  non  donat. 

9.  Givaldus  ingenuus  tenet  mansum 
dimidium.  Facit  medietatem  census,  si- 
militer ut  superiores. 

10.  Et  isti  tenent  mansa  servilia  : 
Hidelandus   ingenuus,    mansum  ser- 

vile  1.  Facit  et  donat  medietatem  census 
ut  supra,  prœter  speltam  et  soalem. 

Bertveus  epistolarius,  similiter. 

Leutfridus  epistolarius,  similiter. 

Riulfus  epistolarius,  similiter. 

Vulsinna  epistolaria,  similiter. 

1  1 .  Vulfrannus  epistolarius,  similiter. 
Amelgerus  epistolarius,  similiter. 
Geroardus  ingenuus,  similiter. 
Mainhardus  ingenuus,  similiter. 
Fulhardus  epistolarius,  similiter. 

12.  Giso  ingenuus,  similiter. 
Bernoanus  epistolarius,  similiter. 
Angelbertus  ingenuus,  similiter. 
Bertierus,  David  et  Hrothardus,  in- 

genui ,  similiter. 

Teudericus  epistolarius,  similiter. 

1 3 .  Amelgerus  ingenuus ,  similiter. 
Bernoldus  epistolarius ,  similiter. 
Item,  Bernoanus  epistolarius,  similiter. 
Remharius    servus   facit  mappam  i, 


in  anno  corrogatas  vi.  Donat  faculas  l  ; 
vebit  fimum,  et  facit  omne  servitium 
quod  ei  injungitur. 

Adalbarius  servus,  similiter;  uxor  ejus 
Radiia  ancilla,  cum  infantibus  v,  solvit 
annis  singulis  denarios  vin ,  pullos  x ,  pas- 
tas  n,  ova  l. 

il\-   Grimhardus  servus,  similiter. 

Item,  Hremharius  servus,  similiter. 

Bernoanus ,  Vulframnus ,  Evrehar- 
dus,  Gunnierus,  Suntherus,  servi,  simi- 
liter. 

Hagenulfus  servus, similiter;  uxor  ejus 
Leudoidis  ancilla,  cum  infantibus  ira.  Sol- 
vit denarios  vm ,  pullos  x ,  pastas  11,  ova  l. 

Ailbardus  servus ,  similiter. 

Item  ,  Suntherus  servus ,  similiter. 

Wandreherus  servus,  similiter. 

Teutbadus  cartularius ,  similiter. 

1  5.  In  Yillare  ,  ad  Vicum  aspiciente, 
est  mansus  dominicatus,  cum  aedificio 
et  viridiario.  Sunt  de  terra  arabili  map- 
pœ  xxiiii,  ubi  potest  seminari  avenae  p.  57. 
modii  xlviii;  pratum,  ubi  potest  colligi 
de  foeno  carri  xv  ;  silva ,  ubi  possunt  sa- 
ginari  porci  ccc. 

1 6.  Teutboldus  ingenuus  tenet  man- 
sum servile  1.  Arat ,  hibernatica  sa- 
tione ,  mappam  1 ,  habens  longum  perti- 
cas  xl  ,  latum  v  ;  aestiva  vero ,  similiter, 
et  facit  in  anno  corrogatas  vi.  Donat 
pullos  m,  ova  xv;  in  hostelitia  denarios 
vi  ;  pro  caropera  denarios  vi,  facitque 
servitium  sibi  injunctum. 

9. 


68 


POLYPTYCHUM 


Hagmocdis  ingenua,  similiter. 
Alboinus   extraneus  tenet  mansa  n. 
Ex  unoquoque  facit  similiter. 

i  7 .  Summa  :  Exceptis  duobus  domi- 
nicatis,  sunt  mansa  ingermilia  xxxm  et 
dimidium ,  servilia  autem  xxxvn a. 

18.  Hic  continentur  nomina  totius 
familiae  prsefatae  villae,  interius  com- 
manentis  scilicet  et  exterius  : 

Angelbertus,  major,  ingenuus,  cum 
infantibus  n. 

Beringildis,  ingenua,  forensis.  Hilde- 
bertus,  fdius  ejus,  forensis. 

Warechildis,  ingenua,  forensis,  cum 
infantibus  v. 

Sunthardus,  decanus,  ingenuus.  Fra- 
cherus,  filius  ejus,  ingenuus,  cum  in- 
fante i.  Wipertus,  fdius,  ingenuus;  uxor 
ejus  Gundrada  epistolaria,  cum  infante  i. 
Gelisma,  fdia,  ingenua,  cum  infantibus 
n.  Wanlindis,  fdia,  ingenua,  cum  in- 
fante i.  Bertierus,  filius,  ingenuus. 

Firminus,  forensis,  ingenuus,  cum  so- 
roribus  tribus. 

19.  Haldulfus  ingenuus.  Hildelan- 
dus,  frater,  ingenuus;  uxor  ejus  Hiltru- 
dis  epistolaria ,  cum  infantibus  vi. 

Guntherus  ingenuus.  Hrodraus,  fi- 
lius, ingenuus.  Hunraus,  fdius,  inge- 
nuus; uxor  ejus  Arthildis  epistolaria, 
cum  infantibus  ni.  Erchanraus,  filius,  in- 
genuus. Leudrada,  fdia,  ingenua,  cum       bus  11. 


infantibus  un.  Gunduidis ,  fdia ,  ingenua, 
cum  infantibus  v. 

Giso  ingenuus,  cum  infantibus  11. 

Guntrannus  ingenuus. 

David  ingenuus.  Andelinus,  filius,  epi- 
stolarius.  Winricus,  frater,  epistolarius. 
Remigius,  frater,  epistolarius.  Avidus, 
frater,   epistolarius.   Suntberus ,   frater, 


20.  Witbardus  ingenuus.  Rainhar- 
dus,  filius,  ingenuus.  Lamalbertus,  frater, 
ingenuus.  Rigbardus,  frater,  ingenuus. 
Erleboldus,  frater,  ingenuus.  Sancta, 
soror,  ingenua,  cum  infante  1. 

Leudrada,  Auda,  soror,  ingenuae. 

Lanbodus,  ingenuus,  forensis. 

Landaldus ,  accola ,  ingenuus  ;  uxor 
ejus  Hildegardis  ingenua,  cum  infanti- 
bus mi. 

Eurildis  ingenua,  cum  infantibus  un. 

2  1 .  Sunthagdis,  accola,  ingenua,  cum 
infantibus  vi.  Gunthardus,  filius,  accola, 
ingenuus;  uxor  ejus  Dada  ingenua. 

Lanbertus    epistolarius ,   cum    infan- 
tibus  nu;    uxor   ejus   Helira    ingenua,  P, 5g< 
cum  infantibus  m,  de  alio  viro,   inge- 
nuis. 

Haldoidis,  accola,  ingenua,  cum  in- 
fantibus v. 

Hiltrannus  ingenuus.  Hildegerus,  fi- 
lius, epistolarius. 

Hagroaldus   ingenuus,    cum   inf'anti- 


*  Vid.  summam  ejusdem  villae  ampliorem ,  inferius ,  S  76. 


SANCTI  REMIGIJ. 


69 


22.  Heiroardus  ingenuus;  uxor  ejus 
Teuthagdis  epistolaria ,  cum  infanti- 
bus  m. 

Geilo  ingenuus;  uxor  ejus  Agnoidis 
epistolaria,  cum  infantibus  m. 

Givaldus  ingenuus.  Otgisus,  frater, 
ingenuus.  Ermengisus,  frater,  forensis, 
ingenuus,  cum  infante  i. 

Ailbardus  serras  ;  uxor  ejus  Gisentru- 
dis  ingenua,  cum  infantibus  v. 

Waldradus  ingenuus;  uxor  ejus  Rat- 
sinda  ingenua,  cum  infantibus  un. 

•2  3 .  Teudaldus  ingenuus.  Teudoinus, 
iilius,  epistolarius. 

Deodatus  ingenuus,  cum  infanti- 
bus m. 

Girherus  ingenuus,  cum  infantibus  u. 

Warnerus  ingenuus;  uxor  ejus  Ar- 
chenbagdis  ingenua ,  cum  infantibus  v. 

Ernerus,  forensis,  ingenuus.  Waldra- 
da ,  soror,  forensis ,  ingenua ,  cum  infan- 
tibus vi.  Bernildis,  soror,  forensis,  cum 
infantibus  v. 

•zlx-  Bertveus  epistolarius;  uxor  ejus 
Ernildis  ingenua,  cum  infantibus  un. 

Radulfus  ingenuus.  Gisoidis,  soror, 
forensis,  ingenua,  cum  infante  i. 

Amalgardis,  soror,  ingenua,  cum  in- 
fantibus n. 

Waldierus  ingenuus;  uxor  ejus  Haim- 
sinda  epistolaria.  Teuthardus,  filius, 
epistolarius.  Uxor  ejus  Flodoidis  inge- 
nua. 

Waldina ,  epistolaria ,  forensis ,  cum 
infantibus  vi. 


2  5.  Gifardus  epistolarius;  uxor  ejus 
Gisa  ingenua,  cum  infantibus  n. 

Alchildis  ingenua.  Fcroindis,  filia, 
forensis,  ingenua,  cum  infantibus  mi. 
Raimberga,  soror,  forensis,  ingenua. 
Alcbisus,  frater,  ingenuus. 

Rainhardus  ingenuus;  uxor  ejus  Cris- 
tina  ingenua,  cum  infantibus  un. 

Ragnoidis  epistolaria. 

Gunnoinus  ingenuus;  uxor  ejus  Hil- 
doidis  ingenua,  cum  infantibus  v. 

26.  Gunnoaldus  ingenuus;  uxor  ejus 
Adelgardis  ingenua  ,  cum  infantibus  un. 

Germundus  ingenuus;  uxor  ejus  Leut- 
hagdis  epistolaria ,  cum  infante  t. 

Hildradus  ingenuus;  uxor  ejus  Ger- 
berga  epistolaria,  cum  infantibus  11. 

Waldelinus,  accola,  ingenuus.  Hilde- 
bertus,  accola,  frater,  ingenuus. Noltsan- 
dra,  soror,  forensis,  ingenua,  cum  in- 
fantibus nu. 

Hainricus  ingenuus.  Godeigaudus, 
frater,  ingenuus.  Andedrudis,  soror,  fo- 
rensis, ingenua,  cum  infantibus  u. 

1 7.  Flodulfus  forensis,  epistolarius; 
uxor  ejus  Petronilla  ingenua,  cum  in- 
fante 1.  Ermena,  soror,  ingenua. 

Andelinus,  ingenuus,  forensis.  Madel- 
sinda,  soror,  ingenua.  Starcherus ,  frater, 
ingenuus.  Floderlindis ,  soror,  ingenua. 
Omnes  hii  quinque  forenses. 

Teudradus  ingenuus.  Ailsinda ,  soror, 
forensis,  ingenua,  cum  infantibus  n. 
Haimsinda,  soror,  forensis,  ingenua, 
cum  infante  1. 


70 


POLYPTYGHUM 


p.  59.       Raimlindis    forensis,    ingenua,    cum 
infantibus  rai. 

Otgerus  ingenuus;  uxor  ejus  Beroi- 
dis  epistolaria. 

28.  Rainherus  ingenuus;  uxor  ejus 
Angeltrudis  ingenua.  Isengarius,  films, 
ingenuus.  Isengisus,  frater,  ingenuus. 
Rainhadus,  frater,  ingenuus;  uxor  ejus 
Fiothagdis  ingenua,  cum  infante  1. 

Gislehagdis  ingenua,  cum  infantibus 
mi.  Cistrudis,  soror,  forensis,  ingenua, 
cum  infantibus  vi.  Angedrudis,  filia,  fo- 
rensis, ingenua,  cum  infantibus  11. 

Hairulfus  ingenuus.  Angeltrudis,  so- 
ror, accola,  ingenua.  Hairoida,  nepta, 
ingenua.  Evrada  ,  nepta  ,  forensis ,  in- 
genua. Teudrada,  soror,  forensis,  inge- 
nua. Teutherus ,  frater,  forensis,  in- 
genuus. 

Hrotlus  ingenuus,  cum  infantibus  11. 

Flotbertus  ingenuus,  cum  infantibus 
n;  uxor  ejus  Bernoaidis  ingenua,  cum 
infantibus  nu. 

29.  Hrotgerus  ingenuus,  cum  infan- 
tibus nu.  Flotherus,  frater,  ingenuus; 
uxor  ejus  Flodoidis  ingenua,  cum  in- 
fantibus mi. 

Gundelindis,  accola,  ingenua,  cum  in- 
fante 1. 

Goderaus  ingenuus;  uxor  ejus  Geren- 
tisma  ingenua,  cum  infante  1. 

Planulfus  ingenuus.  Hrodraus ,  frater, 
ingenuus. 

Magenfridus  ingenuus  ;  uxor  ejus 
Odelgidis  ingenua ,  cum  infante  1. 


3o.   Ragnoardus,  forensis,  ingenuus. 

Constantius,  forensis,  ingenuus. 

Gerricus  ingenuus  ;  uxor  ejus  Erchan- 
hagdis  epistolaria ,  cum  infantibus  v. 
Odelherus,  frater,  ingenuus.  Hrotbertus, 
frater,  ingenuus. 

Gerhardus  ingenuus;  uxor  ejus  Gau- 
dina  ingenua,  cum  infantibus  vi.  Rag- 
lindis,  soror,  forensis,  ingenua,  cum 
infantibus  v. 

Bernoinus,  ingenuus,  forensis. 

3i.  Ernerus,  forensis,  ingenuus. 

Walefridus ,  frater,  forensis,  ingenuus. 
Teuthagdis ,  soror,  forensis ,  ingenua , 
cum  infantibus  v.  Aglihardis,  soror,  fo- 
rensis, ingenua,  cum  infantibus  11. 

Flodoinus  ingenuus  ;  uxor  ejus  Hag- 
merada  ingenua ,  cum  infantibus  n.  Ber- 
herus,  frater,  forensis,  ingenuus.  Adel- 
sinda,  soror,  forensis,  ingenua,  cum 
infantibus  11.  Flotsinda,  soror,  forensis, 
ingenua,  cum  infante  1. 

Winiaudus  ingenuus  ;  uxor  ejus  Gil- 
doidis  ingenua,  cum  infantibus  m. 

Bernoinus  ingenuus;  uxor  ejus  Agliar- 
dis  ingenua,  cum  infantibus  11. 

Rotbertus  ingenuus  ;  uxor  ejus  Gi- 
glindis  epistolaria  ,  cum  infantibus  11. 

32.  Wandremarus  ingenuus;  uxor 
ejus  Radoidis  cartularia,  cum  infante  1. 

Teudelinus,  ingenuus,  accola;  uxor 
ejus  Eliardis  ingenua,  cum  infantibus 
vira. 

Teutfridus  accola,  ingenuus;  uxor 
ejusWandelindis  ingenua,  cum  infante  1. 


SANCTI  REMIGI1. 


71 


Anselmus  ingéniais,  cum  infantibus  ni. 
Hildradus  ingéniais;  uxor  ejus  Mar- 
tina  epistolaria,  cum  infantibus  m. 

33.  Nodelina"  ingenua,  cum  infanti- 
bus v. 
p.  oo.        Waltchisus  ingéniais,  accoia  ;  axorejus 
Teudoidis  ingenua,  cum  infantibus  n. 

Haimericus  ingenuus;  uxor  ejus  Er- 
mengisa  epistolaria,  cum  infantibus  mi. 

Eutharus,  accola,  ingéniais.  Walteras, 
frater,  accola,  ingéniais.  Waltberga,  so- 
ror,  forastica ,  ingenua ,  cum  infantibus 
in.  Afïlindis,  soror,  ingenua,  cum  infan- 
tibus n. 

Agenulfus  epistolarius;  uxor  ejus 
Odelvindis  ingenua,  cum  infantibus  vi. 

3/».  Hildrada  epistolaria,  forensis, 
cum  infantibus  v. 

Nodeltrudis  ingenua,  cum  infantibus 
m.  Gisleberga ,  soror,  forensis,  ingenua, 
cum  infantibus  v.  Godreboldus,  frater, 
ingenuus. 

Geroardus  ingenuus;  uxor  ejus  Alec- 
trudis  epistolaria,  cum  infantibus  n. 

Agroidis  ingenua,  cum  infantibus  nu. 

Ercbensinda  ingenua.  Remegaudus, 
filias,  ingenuus.  Teutboldus,  frater,  in- 
genuus; uxor  ejus  Eremberga  epistola- 
ria, cum  infantibus  ira. 

35.  Remigius  ingenuus.  Rafaldus, 
frater,  ingenuus.  Hrodaldus,  frater,  in- 


Lecdrada ,  forensis ,  ingenua ,  cum  in- 
fantibus n.  Bera,  soror,  forensis,  inge- 
nua. Rasinda,  filia,  forensis,  ingenua. 
cum  infantibus  n.  Placidina,  soror,  fo- 
rensis, ingenua,  cum  infantibus  m. 

Beneherus,  forensis,  ingenuus.  Da- 
cbelmns,  frater,  forensis,  ingéniais.  Ge- 
roidis ,  soror,  forensis ,  ingenua ,  cum 
infanlibus  ni. 

Leateramnas,  forensis,  ingéniais. Teut- 
liadis,  soror,  forensis,  ingenaa,  cam 
infantibus  un.  Erleira,  filia,  forensis, 
ingenaa,  cam  infantibus  n. 

Ratherus,  accola,  ingéniais.  Hildoinas, 
filias,  epistolarius. 

36.  Madelbertas  ingenuus,  cum  in- 
fantibus m.  Adelgardis,  soror,  forensis, 
ingenua,  cum  infantibus  rai. 

Teutbildis,  forensis,  ingenua,  cum  in- 
fantibus ira. 

Anselmus ,  forensis ,  ingenuus ,  cum 
infantibus  v.  Hisengerus,  frater,  foren- 
sis, ingenuus.  Anseardis,  soror,  forensis, 
ingenua,  cum  infantibus  ira.  Ratberga, 
accola,  soror,  ingenua,  cum  infantibus 
n.  Widelindis ,  soror,  forensis ,  ingenaa, 
cam  infantibas  n.  Widalfus,  frater,  fo- 
rensis ,  ingenuus. 

Gisliardis,  forensis,  ingenaa,  cum  in- 
fantibus ira. 

Veraila,  accola,  ingenua.  Hrotbertus, 
accola,  films ,  ingenuus;  uxor  ejus  epis- 
tolaria. Hainricus,  frater,  accola,  inge- 
nuus. Gerardus,  filius,  servus. 


'  Fort.  les.  Nodelvia. 


72 


POLYPTYCHUM 


3 y.  Suntharius,  accola,  servus;  uxor 
ejus  Ciligna  ingenua,  cum  infantibus  ira, 
servis. 

Martina  ingenua,  cum  infantibus  nu. 
Rainveus,  filius,  epistolarius  ;  uxor  ejus 
Gozfreda  ingenua,  cum  infantibus  n. 

Remigius  epistolarius;  uxor  ejus  Bai- 
hildis  epistolaria,  cum  infante  i.  Hildo- 
ardus,  frater,  epistolarius.  Rainhardus, 
frater,  epistolarius. 

Haimericus  epistolarius. 

Leutbarius  epistolarius;  uxor  ejus 
Flodoidis  ingenua,  cum  infantibus  n. 


genherus,  frater,  forensis ,  epistolarius. 
Hairveus,  frater,  forensis,  epistolarius. 
Hardegaudus,  frater,  epistolarius.  Aitla, 
soror,  epistolaria,  cum  infantibus  v. 

Bernoanus  epistolarius,  cum  infanti- 
bus vi.  Bernaldus,  frater,  epistolarius, 
cum  infantibus  vi.  Ermenoldus,  frater, 
epistolarius;  uxor  ejus  Osanna  ingenua, 
cum  infantibus  v.  Haimoinus,  frater, 
epistolarius;  uxor  ejus  Gaudemia  inge- 
nua, cum  infante  i.  Withardus,  nepos, 
epistolarius.  Wiboldus,  frater,  epistola- 


rius. 


38.  Leuthadus  epistolarius.  Grimul- 
fus,  nepos,  epistolarius,  cum  infantibus 
un.  Fulcherus,  frater,  epistolarius,  cum 
infantibus  n. 

Anglebertus    epistolarius;   uxor   ejus 
Isemilis. 
p.  6i .       Leutherus ,  frater,  epistolarius  ;  uxor 
ejus  Godedrudis  epistolaria,  cum  infan- 
tibus un. 

Madergerus  epistolarius;  uxor  ejus 
Euda  epistolaria,  cum  infantibus  ni. 

Adelgisus  epistolarius;  uxor  ejus  Er- 
mentrudis  epistolaria,  cum  infantibus  ni. 

Hisembardus  epistolarius;  uxor  ejus 
Notalia  epistolaria ,  cum  infantibus  n. 


ko.  Teudebertus  epistolarius;  uxor 
ejus  Constantina  epistolaria,  cum  infan- 
tibus m  i 

Teutboldus  epistolarius. 

Haindulfus  epistolarius,  cum  infanti- 
bus ni.  Nivulfus,  frater,  forensis,  epis- 
tolarius, cum  infantibus  m.  Ainis,  soror, 
forensis,  epistolaria.  Ailtrudis,  fîlia,  fo- 
rensis, epistolaria,  cum  nfantibus  m. 
Gisberga ,  soror,  forensis ,  epistolaria , 
cum  infantibus  m.  Item,  Ainis,  filia, 
epistolaria. 

Adelveus  forensis,  epistolarius.  Amal- 
veus ,  frater,  forensis ,  epistolarius. 

Mainardus  epistolarius. 


3 9.  Berherus  epistolarius;  uxor  ejus 
Hildohagdis  ingenua ,  cum  infantibus  ni. 

Teutharius  epistolarius;  uxor  ejus 
Haimlindis  epistolaria,  cum  infante  1. 

Waltgrimmus  epistolarius.  Teutberus, 
frater,  epistolarius. 

Inguisus,    forensis,  epistolarius.  Ra- 


k  1 .  Walterus  epistolarius.  Hrotgerus, 
frater,  forensis,  epistolarius. 

Remigius  epistolarius;  uxor  ejusFloc- 
trudis  ingenua,  cum  infante  1.  Bernoi- 
nus,  frater,  forensis,  epistolarius. 

Gislehildis ,  forensis ,  epistolaria ,  cum 
infantibus  un. 


SANCTI  REMIGII. 


73 


Beritiidis,  forensis,  epistolaria,  cum 
infantibus  un.  Disoidis,  filia,  forensis, 
epistolaria,  cum  infantibus  h. 

Hagenidfus,  forensis,  epistoiarius. 

l\i.   Bernoinus,  similiter. 

Sunehildis,  accola,  epistolaria.  Santo- 
nius,  filius,  epistoiarius.  Givulfus,  frater, 
epistoiarius. 

Raintrannus  epistoiarius;  uxor  ejus 
Hiltrudis  epistolaria,  cum  infantibus  m. 

Hrothardus  ingenuus;  uxor  ejus  Ag- 
lindis  epistolaria,  cum  infantibus  m. 

Beritiidis  epistolaria,  cum  infantibus 
m. 

43.   Leutulfus,  forensis,  epistoiarius. 

Laiwardus  epistoiarius,  cum  infante  i. 
Berherus,  frater,  epistoiarius.  Sunthil- 
dis,  soror,  accola,  epistolaria,  cum  in- 
fantibus ii.  Walthildis,  forensis,  soror, 
epistolaria,  cum  infantibus  v.  Martrudis, 
soror,  epistolaria,  cum  infantibus  v.  Gis- 
trudis,  soror,  epistolaria. 

Guntboldus  epistoiarius;  uxor  ejus 
Gildoaidis  ingenua,  cum  infantibus  mi. 
Gunthildis,  soror,  epistolaria,  cum  in- 
fantibus vu.  Guntherus,  frater,  episto- 
iarius, cum  infantibus  vi. 
p.  62.  Vulframnus  epistoiarius;  uxor  ejus 
Starcbildis  epistolaria,  cum  infantibus 
un.  Vulfaidis,  soror,  forensis,  epistola- 
ria, cum  infante  i.  Dedela,  soror,  fo- 
rensis, epistolaria,  cum  infantibus  mi. 
Vulsinna ,  soror,  epistolaria ,  cum  infan- 
tibus m. 

a  In/.,  Cod. 


Amelgerus  epistoiarius,  cum  infanti- 
bus nu. 

kk-  Hildegaudus  epistoiarius;  uxor 
ejus  Hauthagdis  ingenua,  cum  infante  î. 

Maurilio,  forensis,  epistoiarius,  cum 
infante  i.  Teutbardus,  frater,  forensis, 
epistoiarius,  cum  infante  i.  Hairmarus, 
frater,  forensis,  epistoiarius.  Wandila, 
soror,  forensis,  epistolaria,  cum  infanti- 
bus in.  Vincelindis,  soror,  forensis,  epis- 
tolaria, cum  infantibus  n. 

Givraus,  forensis,  cartularius03. 

Leutfridus  epistoiarius;  uxor  ejus  Hil- 
degardis  epistolaria,  cum  infantibus  n. 

Ebroinus,  accola,  ingenuus;  uxor  ejus 
Gertrudis  epistolaria ,  cum  infantibus  u. 

Zi5.  Gisledrudis,  forensis,  epistolaria, 
cum  infantibus  ni. 

Fulbertus  epistoiarius  ;  uxor  ej us  Haim- 
trada  ingenua ,  cum  infante  i.  Har- 
trudis,  soror,  forensis,  epistolaria.  Ra- 
thaidis ,  filia ,  forensis ,  epistolaria  ,  cum 
infante3.  Hunrada,  nepta,  forensis,  epi- 
stolaria, cum  infantibus  m.  Giswa ,  soror, 
forensis,  epistolaria,  cum  infantibus  mi. 
Germenildis ,  soror ,  forensis ,  episto- 
laria. 

Gislulfus  epistoiarius.  Isengardis,  ne- 
pta, epistolaria,  cum  infantibus  u. 

Wimaudus  servais;  uxor  ejus  Fludoi- 
dis  epistolaria,  cum  infantibus  u. 

Alpaidis  epistolaria,  cum  infantibus  n. 

/j6.   Celsoinus,  accola,  epistoiarius. 


74 


POLYPTYCHUM 


Amalhardus  epistolarius. 
Gifardus,  forensis,  epistolarius. 
Teuthardus,  forensis,  epistolarius. 
Wihardus,  forensis,  epistolarius. 

kn.   Grimmo ,  forensis ,  epistolarius. 

Wihagdis,  forensis,  epistolaria. 

Amalhagdis, forensis,  epistolaria,  cum 
infantibus  v. 

Leudoinus  epistolarius;  uxor  ejus  Si- 
ghildis  epistolaria,  cum  infantibus  vi. 

Amelgerus  epistolarius.  Erminus,  fra- 
ter,  epistolarius. 

68.  Bernoidis,  accola,  epistolaria. 
Altgrimmus,  filius,  accola,  epistolarius. 
Leudoherus,  frater,  forensis,  epistola- 
rius. Ermbagdis,  soror,  forensis,  episto- 
laria, cum  infantibus  n. 

Rainbodus  epistolarius,  cum  infanti- 
bus il.  Marbodus,  frater,  epistolarius, 
cum  infantibus  m. 

Leuthardus  epistolarius.  Agenerus, 
frater,  forensis,  epistolarius.  Flotbertus, 
frater,  forensis,  epistolarius. 

Gonstabulus  epistolarius.  Teuthardus, 
fdius,  epistolarius.  Ermenrada,  soror, 
forensis,  epistolaria,  cum  infantibus  m. 

Ratboldus  epistolarius;  uxor  ejus  Ber- 
noidis epistolaria. 

kg.   Adelherus,  forensis,  epistolarius. 

Amalbertus,  forensis,  epistolarius.  Ma- 
genfridus,  frater,  forensis,  epistolarius. 

Leudesius  epistolarius.  Teudericus, 
fdius,  epistolarius,  cum  infantibus  v. 

Droitmundus,  forensis,  epistolarius. 


Givoldus  epistolarius.  Godila,  soror, 
accola,  epistolaria.  Lozdana,  nlia,  fo- 
rensis, epistolaria,  cum  infantibus  un. 

5o.  Nitfalia,  accola,  epistolaria.  Riul- 
fus,  frlius,  epistolarius;  uxor  ejus  Alde- 
drudis   epistolaria.   Teuthardus,    frater,  P. , 
epistolarius. 

Geroldus  epistolarius,  cum  infanti- 
bus un. 

Fulhardus  epistolarius;  uxor  ejus 
Odelgildis  epistolaria,  cum  infantibus  v. 
Seibertus,  frater,  accola,  epistolarius. 
Hiltrudis,  nepta,  accola,  epistolaria. 
Wipertus,  frater,  forensis,  epistolarius. 
Waremboldus,  frater,  accola,  epistola- 
rius. 

Grimherus ,  forensis,  epistolarius. 
Amalhagdis,  soror,  forensis,  epistolaria, 
cum  infantibus  ni.  Ansoindis ,  soror,  epi- 
stolaria, cum  infantibus  un.  Grimhardus, 
frater,  epistolarius ,  cum  infante  i.  Angle- 
bertus ,  frater,  epistolarius ,  cum  infanti- 
bus ni.  Amalhardus,  nepos,  forensis, 
epistolarius.  Teuthardus,  frater, forensis, 
epistolarius.  Teuthildis,  soror,  forensis, 
epistolaria. 

Odelhardus,  accola,  epistolarius. 

5  î .  Geroinus ,  forensis ,  epistolarius. 
Radoaldus ,  frater,  forensis,  epistolarius. 

Grimhagdis,  forensis,  epistolaria ,  cum 
infantibus  m. 

Gisloinus,  accola,  epistolarius. 

Remeia,  accola,  epistolaria,  cum  in- 
fantibus un. 

Firmatus,  accola,  epistolarius.  Agene- 


SANCTI  REMIGII 


75 


rus,  frater,  accola,  epistolarius.  Haimfri- 
dus,  nepos,  forensis,  epistolarius.  Germa- 
nus,  frater,  forensis,  epistolarius.  Agenil- 
dis,  soror,  forensis,  epistolaria,  cum 
infantibus  m.  Adelulfus ,  accola ,  epistola- 
rius. Gerharius,  frater,  accola,  epistola- 
rius. 

02.   Heribertus,  accola,  epistolarius. 

Erledrudis  epistolaria,  cum  infanti- 
bus ii.  Gislehagdis,  soror,  epistolaria,  et 
Osoldus,  frater,  epistolarius. 

Reinherus  servus;  uxor  ejus  Hartru- 
dis  ingenua,  cum  infantibus  ni,  ser- 
vis. 

Bernoanus  servus. 

Hageno  servus,  cum  infante  i. 

53.  Vulframnus  servus ,  cum  infanti- 
bus v. 

Gundierus  servus. 

Evreb ardus  servus. 

Agenulfus  servus;  uxor  ejus  Leudoi- 
dis  ancilla,  cum  infantibus  mi. 

Suntberus  servus;  uxor  ejus  Elena 
ingenua ,  cum  infantibus  m. 

54.  Hildierus  servus. 
Berengerus  servus;   uxor    ejus  Flot- 

bagdis  ancilla ,  cum  infantibus  nu. 
Remigius  servus,  cum  infante  i. 
Wandreberus  servus. 
Ratherus,  accola,  servus. 

55.  Ameltrudis  ancilla,  cum  infanti- 
bus ii. 

Flodobagdis  accola,  ancilla,  cum  in- 


fante i.  Adelhagdis,  soror,  accola,  an- 
cilla ,  cum  infante  i. 

Ginlindis  ancilla.  Grimbardus,  filius, 
servus;  uxor  ejus  Agbildis  ingenua,  cum 
infantibus  u. 

Adelherus  servus;  uxor  ejus  Raitla 
ancilla ,  cum  infantibus  mi.  Anglebagdis. 
filia,  ancilla,  cum  infante  i.  Gifagdis, 
soror,  forensis,  ancilla. 

Hildoidis  ancilla.  Hgeroidis ,  filia ,  an- 
cilla, cum  infantibus  m.  Hildedrudis, 
soror,  forensis,  ancilla,  cum  infantibus 
nu .  Leuthaidis,  soror,  forensis,  ancilla, 
cum  infantibus  un.  Beringildis,  soror, 
forensis,  ancilla,   cum  infantibus  m. 

56.  Dominicus,  forensis,  servus,  cum 
infantibus  il. 

Anstinus,  forensis,  servus. 

Amalveus,   accola,    servus.   Teudoli-  i' -m. 
nus,  frater,  accola,  servus. 

Leudoidis,  ancilla,  accola. 

Flotbagdis,  ancilla,  accola. 

bj.   Flodobagdis,  ancilla,  accola. 

Amaltrudis,  ancilla,  accola. 

Angelhagdis,  ancilla,  accola. 

Anglebildis  ancilla. 

Adelgardis,  forensis,  ingenua.  Hro- 
dingus  filius.  Ursulfus  frater.  Otbardus 
frater.  Ausoldus  frater.  Hartvehus  fra- 
ter. Madelfridus  frater.  Auhagdis  so- 
ror, cum  infante  i.  Otlindis,  soror,  inge- 
nua. 

58.  Hairoardus,  forensis,  ingenuus. 
Hildoardus,  frater,   forensis,  ingenuus. 


76 


POLYPTYCHUM 


Hartdradus ,  frater,  forensis ,  ingenuus. 
Haglina,  soror,  accola,  ingenua. 

Notharia,  accola,  ingenua.  Gistrudis, 
soror,  accola,  ingenua.  Item  Aglina\ 
soror,  accola,  ingenua. 

Haimoidis ,  forensis ,  ingenua ,  cum  in- 
fantibus  ni. 

Tecla,  forensis,  ingenua,  cum  infan- 
tibus  h. 

Faroindis,  forensis,  ingenua,  cum  in- 
fantibus  ni.  Gislehagdis,  nepta,  forensis, 
ingenua,  cum  infantibus  m. 

5g.  Teutbardus,  forensis,  ingenuus; 
uxor  ejus  Teutrudis  ingenua,  cum  in- 
fantibus n.  Gozfridus,  frater,  forensis, 
ingenuus.  Hrothildis,  soror,  forensis, 
ingenua,  cum  infantibus  mi.  Radoidis, 
soror,  forensis,  ingenua,  cum  infante  1. 
Angeltrudis,  soror,  forensis ,  ingenua , 
cum  infante  1. 

Saroinus ,  ingenuus ,  forensis  ,  cum 
infantibus  v.  Ragenfridus,  frater,  in- 
genuus, accola.  Amalfridus,  frater,  in- 
genuus, accola. 

Hardierus  cartularius.  Teutgerus ,  fra- 
ter, cartularius. 

Waldierus,  ingenuus,  forensis,  cum 
infantibus  un.  Constantius,  frater,  fo- 
rensis, ingenuus. 

Godo,  ingenuus,  forensis. 

60.   Albus,  ingenuus,  forensis. 
Grimfridus,  ingenuus,  forensis. 
Erlulfus,  ingenuus,  forensis. 
Jordanus. 


Teudoerus ,  ingenuus ,  forensis.  Teut- 
gerus, frater,  ingenuus,  forensis. 

6 1 .  Berengerus ,  ingenuus  ,  forensis. 
Hrotrudis,  soror,  ingenua,  forensis,  cum 
infantibus  m.  Hiltrudis,  soror,  ingenua, 
forensis,  cum  infantibus  ni. 

Rihardus,  ingenuus,  forensis. 

Hrotbertus,  ingenuus,  forensis. 

Constantius,  ingenuus,  forensis. 

Authardus,  cartularius,  forensis. 


sis. 


62.    Bernoinus,   epistolarius ,    foren- 

Agenulfus,  epistolarius,  forensis. 
Angelricus,  ingenuus,  forensis. 
Maurondus ,  ingenuus ,  forensis. 
Hrodericus,  ingenuus,  forensis. 


63.  Berengarius,  ingenuus,  forensis. 
Mainhardus    et  Stanculfus ,  ingenui , 

forenses. 

Sigburgis,  epistolaria,  forensis,  cum 
infantibus  ni. 

Widrada,  epistolaria,  forensis,  cum 
infantibus  n. 

Hadeburgis,  ingenua,  forensis. 

64.  Gouwidis,  cartularia,  forensis. 
Angelricus,  infans\  forensis.  Hrodeli- 

nus,  frater,  forensis,  ingenuus.  Hilde- 
grimmus,  frater,  forensis,  ingenuus. 

Adelhagdis,  ingenua ,  forensis,  cum  in- 
fantibus nu. 

Beringardis  an  cilla. 

Gislehildis  ancilla. 


Haylina  superius. 


Inf.  Cod. 


P.  65. 


SANCTI   REMIGI1. 


77 


65.   Nortsindis  ancilla. 
Anglehagdis  ancilla. 
Hildedrudis  ancilla. 
Beringildis  ancilla. 
Vulsinda  ancilla. 


Teudelingus\  ingenuus.  accola;  uxor 
ejus  Eliardis,  accola,  ingenua. 

Teutfridus ,  accola  ,  ingenuus  ;  uxor 
ejus  Waldelindis,  accola,  ingenua. 

Eubarius,  accola,  ingenuus. 


66.  Adelsinda  ancilla. 
Odelhagdis  ancilla. 
Dominicus,  servus,  forensis. 
Aiherus,  servus,  forensis. 
Wiherus,  servus,  forensis. 

67.  Rainherus,  servus,  forensis. 
Erlin dis,  forensis,  ancilla. 
Iliandus",  filia,  forensis,  ancilla. 
Gislulfus,  forensis,  servus. 

Gisla,  forensis,  ancilla,  cum  infanli- 
bus  v. 

Fulcarius,  forensis,  servus. 

Hrodericus,  filius,  forensis,  servus. 

Warneherus,  frater,  servus,  foren- 
sis. 

Hildricus,  frater,  forensis,  servus. 

Wido,  frater,  forensis,  servus.  Ful- 
sinda,  soror,  forensis,  ancilla,  cum  in- 
fantibus  m. 

Fulcoinus,  forensis,  servus. 


69.  Ragenfridus,  accola,  ingenuus. 
Adelarius  accola,  ingenuus. 
Walcbisc,  accola,  ingenua. 
Landoldusd,  accola,    ingenuus:    uxor 

ejus  Hildiardis  ingenua. 

Hrothadus,  accola,  ingenuus. 

70.  Ebroinus1,  accola,  ingenuus;  uxor 
ejus  Girtrudisf  epistolaria. 

Ursbertus,  accola,  ingenuus. 
Suntbildisg,  accola,  epistolaria.  Ade- 
boldus  filius. 

Waldelingus1',  accola,  ingenuus. 
Theutadus,  accola,  ingenuus. 

7  1 .   Trutboldus ,    accola  ,   ingenuus  ; 
uxor  ejus  Bruna  epistolaria. 
Ratherus1,  accola,  ingenuus. 
Amalfridus,  accola,  ingenuus. 
Goerboldus,  accola,  ingenuus. 
Gislulfus,  accola,  epistolarius. 


68.   Accolae  intra  villam  : 
Hildoardus,  accola,  epistolarius. 
Anselmus,  accola,  ingenuus. 

s  Fort,  corrigend.  Iliandis. 

b  De  Teudelingo  et  Teutfrido ,  qui  mox  sequitur, 
vide  supra  ,§32. 

c  Waltchisus,  supra,  §33. 
''  Landaldus,  supra,  §  20. 
e  Supra,  §  A4. 
Gistrudis,  supra,  §43. 


72.  Suntberusj,  accola,  ingenuus. 
01tgrimmusk,  accola,  epistolarius. 
Gisloinus1,  accola,  epistolarius. 

6  Supra,  §  43. 

h  Waldelinus,  supra,  §  26. 

1  Supra,  S  35. 

1  Suntbarius,  supra,  §  37. 

1  Altgrimmus,  supra.  §  48. 

!  Supra,  S  5 1 . 


78 


Wibardus,  accola,  epistolarius. 
Wiileboldus,  accola,  epistolarius. 


POLYPTYCHUM 

volumen  i  ;   lectionarii  vetusti  i 
pbonarii  vetusti  i. 


anti- 


73.   Haimoinus,  accola,  epistolarius. 
Hrotbertus",  accola;  uxor  ejus  Albi- 
gardis  epistolaria. 

Adelmundus,  accola,  ingenuus. 
Hrotveus,  accola,  ingenuus. 
Edila,  accola,  epistolaria. 
Wibagdis,  accola,  epistolaria. 

-jl\.  De  cetero  in  ipsa  praefata  villa 
Vico  habetur  aecclesia  in  honore  sancti 
Remigii  dicata,  cui  insunt  velamina  al- 
taris  tria ,  coopertorium  sericum  1,  capsa 
aerea  deaurata  cum  gemmis  vitreisi,  crux 
argentea  1,  calix  stagneus  cum  patena, 
corporale  1 ,  planeta  de  sargincob  rubea  1, 
albae  11,  nastolç  n,  stolae  11,  fanones  11  ; 
missale,  cum  evangeliis  et  lectionibus 
seu  antiphonario ,  volumen  1;  epistolae 
p.  66.  Pauli  et  vu  canonice,  et  Apocalipsis 
cum  explanatione,  volumen  1;  Hieronimi 
in  Matheo  volumen  1;  poenitentialis  ca- 
nonici  volumen  1  ;  psalterium  1 ,  quater- 
nionem  de  compoto,  quaterniones  ca- 
nonum  vu;   missalis    Gelasii   vetustum 

a  Supra,  §  36. 
h  Apud  Cangium ,  sargineo. 

c  Summam  ejusdem  viHœ  breviorem  jam  vidimus 
supra  ,§17. 


75.  Est  ad  ipsam  ecclesiam  mansus 
ingenuilis  1.  Habet  presbyter  ipsius  ec- 
clesiç  in   beneficio  mansum  1  servilem. 

76.  Summa  prescriptae  villaec:  Ex- 
ceptis  duobus  dominicatis ,  sunt  mansa 
ingenuilia  xxxm  et  dimidium,  servilia 
xxxvn.  Douant  annis  singulis  spelte  mo- 
dios  cccxc,  porcos  suales  xxxm  et  dimi- 
dium; argenti,  pro  hostelitia,  libras  n 
denarios  m;  pullos  lxxxv  et  dimidium, 
pastas  un ,  ova  clx  ;  ligni ,  ad  monas- 
terium  ,  carros  cxxx  et  dimidium  ;  intra 
villam  lignaria  xliii  et  dimidium11  ;  scin- 
dulas  îîïïcccl,  faculas  dccl.  Accolaeinge- 
nuiles  lu,  debentes  dies  clvi;  forenses 
clxv,  debentes  libram  1  denarios  vu  et 
dimidium;  ancillae  mansa  tenentes,  xv, 
debentes  solidos  x,  pullos  cl  ,  pastas  xxx, 
ova  dccl  ;  servi  xi  et  ancillae  xm ,  foren- 
ses scilicet  sive  accolae ,  debentes  libram 
1  solidos  nu.  Viri  mansa  tenentes ,  et  ac- 
cole, et  forenses ,  sunt  cclxxxviii  ,  deben- 
tes anno  tertio  pro  pasto  tôt  porculos6. 

d  Cod.  liynar.  xliii  et  dimid. 
c  Numerus  xvim  scriptus  est  hune  inter  paragra- 
phum  ac  sequentem. 


SANCTI   REMIGII. 


79 


XXI.   [GERSO.] 


i .  In  Gersone  est  mansus  dominica- 
tus  cum  aedificiis  suisque  adjacentiis. 
Sunt  ibi  campi  xvn,  ubi  seminantur  fru- 
menti  modii  xxx ,  sigili  xxx  ;  pratum ,  ibi 
colliguntur  foeni  carri  vi;  vinea,  ubi 
coiliguntur  vini  modii  VI. 

2.  Angelerus  ingenuus,  cum  infanti- 
busv,  tenet  mansum  ingenuilem  i.  Arat 
hibernatica  satione  mappam  i,  perticas 
in  iongum  lx,  latum  vi;  corrogatas  ni; 
aestiva  satione ,  similiter.  Dat  annis  singu- 
lis  in  bostelicia  foetam  i  cum  agno,  pullos 
m,  ova  xv;  ligni ,  ad  monasterium,  car- 
rum  i;  in  villa  carros  11;  ad  substratum 
carrum  dimidium;  ad  vineam  de  mate- 
riamine  carrum  dimidium;  ad  cortem  vel 

p.  67.  vineam  claudendam  facit  mensuram;  in 
vineritia  dimidium  carrum  aut  denarios 
xn  ;  capplim  diebus  xv ,  ipsumque  dedu- 
cens  ;  scindulas  c ,  caroperas  et  manope- 
ras. 

3.  Grimhildis  ingenua,  cum  infanti- 
bus  vu ,  mansum  ingenuilem  i ,  similiter 
ut  supra. 

Maintrannus  ingenuus,  cum  infanti- 
bus  vu ,  similiter. 


Leutherus  extraneus,  mansum  î,  si- 
militer. 

Genesius  extraneus,  similiter. 

Flotgrimmus,  major,  liber,  simili- 
ter. 

k.  Hiidulfus  ingenuus  et  Rotbildis, 
soror,  ingenua,  cum  infantibus  n,  simi- 
liter. 

Angelbertus  et  Teutbildis,  extranei  \ 
similiter. 

Laidulfus  et  Agroinus,  extranei,  si- 
militer. 

Teutgrimmus  ingenuus  et  Tanculfus 
extraneus ,  similiter. 

Gerinus,  mansum  dimidium.  Facit 
medietatem ,  similiter. 

5.  Hunoaldus  habet  sessum  i.  Facit 
in  anno  corrogatas  n ,  et  in  messe  dies 
ira. 

Hartveus  extraneus,  sessum  i,  simi- 
liter. 

Joseph  ingenuus,  similiter. 
Grimmoldus  ingenuus,  similiter. 

6.  Forensesb  homines  facientes  unus- 
quisque  dies  ni  : 


Extran.  Cod. 


Sub  hoc  titulo  accolse  quoque  duo  recensentur. 


80 


POLYPTYCHUM 


Mauringus  ingenuus,  forensis.  Erle- 
boldus,  nepos,  accola,  ingenuus.  Hai- 
moara,  soror,  ingenua,  accola. 

Adelhagdis ,  forensis,  ingenua,  cum 
infantibus  un. 

7 .  Summa  :  Excepto  manso  domini- 
cato,  sunt  mansi  ingenuiles  x  et  dimi- 


dius,  et  solvunt  foetas  x  cum  agnis  x, 
anniculum  i,  pullos  xxxi  et  dimidium, 
ova  clvii  et  dimidium,  ligni  ad  monas- 
terium  carros  x  et  dimidium,  in  ipsa 
villa  xxi,  ad  substratum  et  materiamen 
carros  x  et  dimidium,  de  vineritia  aut 
carros  v  et  dimidium  aut  solidos  x  et  di- 
midium, scindu'las  il  a. 


Numerus  xx  post  paragraphum  scriptus  est. 


SANCTI  REMIGII 


81 


XXII.   [SALIX  SANCTI  REMIGII.] 


i .  Ad  Salicem  Sancti  Remigii. 

In  Atriciaca  Curtae  est  mansus  domi- 
nicatus,  cum  aediiîciis,  horto  et  viri- 
diario  seu  aliis  adjacentiis.  Suntibi  campi 
xviiii  ,  ubi  possunt  seminari  sigili  modii 
cxl,  speltae  modii  iccclxxxv;  prata  un, 
ubi  colliguntur  foeni  carri  xxx.  Sunt  ibi 
farinarii  u  :  ex  utris  recipiuntur  de  fru- 
mento  modii  xl  ,  de  mixta  annona  modii 
lx,  de  legumine  modii  u  et  dimidius, 
de  melle  librae  xn  et  dimidia. 

p.  es.  2.  Adelgudis  ingenua,  cum  infanti- 
bus  v ,  quorum  hœc  sunt  nomina  :  Hil- 
doardus,  Ansteus,  Hildoinus,  Hrothagdis, 
Agnoidis.  Tenet  mansum  ingenuilem  i. 
Arat  hibernatica  satione  mappam  i  et 
dimidiam,  id  est  longum  C4  perticas  c, 
iatum  v,  aestiva  vero,  similiter.  Super  to- 
tum  annum  corrogatas  vira,  et  omnia 
colligens  deducit  ubicumque  imperatur. 
Donat  annis  singulis  spelte  modios  xn , 
foetam  i ,  cum  agno ,  pullos  m  -,  in  hoste- 
litia  denarios  x,  in  salneritia  m;  ligni  car- 
ros  u  ;  in  banno,  pro  pastione,  cum  sotio , 
,  de  bobus  ira  capitanea ,  carrum  i a  -,  ad 
scuriam,  de  materiamine  carrum  dimi- 
dium  duobus  annis.  Donat  unoquoque 

a  Huic  interpunctioni  favent  paragraphi  8  et  9, 
qui  sequuntur.  Aliter  vero  apud  Ducangium,  ubi 
capitanea    vel  capilaneum   idem    habetur   quod    ca- 


scinduias  c  ,  in  tertio  anno  ascillos  c,  aut 
facit  capplim  diebus  xv,  ipsumque  ve- 
hit.  Donat  annis  singulis  de  ordeo  mo- 
dium  dimidiiihi  sine  pasto-,  si  vero  pas- 
tus  fuerit,  integrum.  Facit  caroperas  et 
manoperas,  et  pecturam  ad  scuriam  et 
horlum.  Pro  bove  aquensi  denarium  i. 

3.  Madelwinus  ingenuus  et  Flode- 
bertus  ingenuus,  uxor  ejus  Solimia  vi- 
carata  tenent  mansum  ingenuilem  i. 
Similiter. 

Heribertus  et  Odelricus,  ingenui,  te- 
nent mansum  ingenuilem  i.  Similiter. 

Gelboldus  servais ,  uxor  ejus  Altiardis 
ingenua,  et  Adelgaudus  ingenuus,  uxor 
ejus  Hostia  ingenua  tenent  mansum  i. 
Similiter. 

Remierus  vicaratus,  uxor  ejus  Hil- 
wildis  b  ancilla,  et  Gundrada  ingenua  et 
Aldedrudis  ingenua  tenent  mansum  i. 
Similiter. 

Madelbertus  vicaratus  et  Hildefridus 
ingenuus,  uxor  ejus  Adelfrida  vicarata, 
mansum  1.  Similiter. 

à.  Teudoinus  ingenuus,  uxor  ejus 
Harttrudis,  ingenua,  cartularia.  Similiter. 

pitum,  palea.  Vid.  Glossar,  voce  Capitaneum.  Forl. 
leg.  capitaneis. 

h   Hilmïddis ,  in  apographo. 


82 


Adelbertus  et  Amalbertus.  Similiter. 
Ansiardis  ingenua.  Similiter. 
Abbo  ingenuus.  Similiter. 
Hardierus  ingenuus  et  Northagdis  in- 
genua. Similiter. 

5.  Odelmannus  cartularius,  uxor  ejus 
Arechildis  ingenua,  et  Otlindis  ingenua. 
Similiter. 

Vulferus  ingenuus,  uxor  ejus  Adela 
ingenua,  et  Gundulfus  ingenuus,  uxor 
ejus  Nodelhagdis  epistolaria  tenent  man- 
sum  i.  Similiter. 

Hrodoinus  ingenuus  et  Bero  episto- 
larius  tenent  mansum  i.  Similiter. 

Hairbrandus  vicaratus ,  uxor  ejus  Be- 
p.69.  tla,  et  Bertoinus  vicaratus,  uxor  ejus 
Adeltrudis  cartularia  tenent  mansum  i. 
Similiter. 

Adelradus  vicaratus  et  Framericus  in- 
genuus, uxor  ejus  Hrothagdis  ingenua 
tenent  mansum  ingenuilem  i.  Similiter. 

6.  Hrothardus  ingenuus  et  Aglinus 
ingenuus,  uxor  ejus  Gislindis  ingenua, 
mansum  i.  Similiter. 

Aglinus  ingenuus ,  Nodelherus  episto- 
larius ,  uxor  ejus  Geldrada  vicarata , 
mansum  i.  Similiter. 

Hardricus  ingenuus,  uxor  ejus  Berte- 
drudis  ingenua  tenent  mansum  i.  Si- 
militer. 

Odelerus  ingenuus  tenet  mansum  i. 
Similiter. 

Goderberus  ingenuus,  uxor  ejus  Gis- 
lindis ingenua.  Tenet  mansum  dimi- 
dium,  et  facit  medietatem  similiter. 


POLYPTYCHUM 

7.   In  Aventione,  Ursculfus  ingenuus 


tenet  mansum  ingenuilem  1.  Facit  corro- 
gatas  viiii,  et  facit  medietatem  similiter. 

Wiboldus  ingenuus,  uxor  ejus  Ber- 
trada  ingenua.  Tenet  mansum  ingenui- 
lem dimidium.  Similiter. 

Hardraus  ingenuus  tenet  mansum  di- 
midium. Similiter. 

Hrotbertus  ingenuus  tenet  mansum 
ingenuilem  1,  qui  habet  censum  simili- 
ter. Facit  pro  eo  caballeritia. 

Nodelhardus  ingenuus,  cum  infanti- 
bus  m,  tenet  mansum  1.  Similiter. 


8. 


Anglebertus  vicaratus  et  Bero   et 


Guntveus  epistolarius  tenent  mansum 
ingenuilem  1.  Arant  ad  hibernaticam  sa- 
tionem  mappas  m,  ad  aestivaticam ,  si- 
militer. Conrogatas  unusquisque  viiii. 
Donant  annis  singulis  de  spelta  modios 
xii  ,  pullos  vi ,  ova  xxx ,  in  hostelitia  de- 
narios  x  ;  ligni  carros  nu  ;  in  banno  pro 
pasto  carrum  1;  ad  scuriam  de  materia- 
mine  carrum  dimidium.  Uno  anno  do- 
nant foetam  1,  cum  agno  1;  in  altero 
anno  scindulas  ccc.  Garopera  et  mano- 
pera.  Pro  bove  aquensi  denarium  1. 

g.  Haginulfus  et  Trutboldus,  inge- 
nui,  tenent  mansum  servilem  1.  Arant 
similiter  ut  supra  ingenuiles  mansi.  Do- 
nant annis  singulis  pullos  111,  in  hosteli- 
tia denarios  v  duobus  annis ,  unoquoque 
anno  scindulas  l,  in  tertio  anno  ascilos65 
c ,!  aut  facit  capplim  diebus  xv ,  ipsumque 
vehunt.  Donant  annis  singulis  ligni  car- 
rum 1 ,  et  in  banno  dimidium  carrum  | 


SANCTI  REMIGII. 


83 


pro  pasto  ;  ad  scuriam  vero  de  materia- 
minc  carrum  dimidium.  Caropera  et 
manopcra.  Pro bove  aquensi  denarium i. 

10.   Hardingus  ingcnuus,  uxor  ejus 
Ebila  ingenua,  cum  infantibus  v. 
p.  70.       Lotmarus  vicaratus  tenet  mansum  1. 
Similiter. 

Anstasius.  Similiter. 

Gendradus  vicaratus  tenet  mansum 
servilem  i.  Similiter. 

Remlindis  vicarata,  cum  infantibus 
vin,  tenet  mansum  i.  Similiter. 

ii.  Vulferus,  mulnarius  ,  vicaratus , 
et  Gustoinus  ingenuustenent  mansum  i. 
Similiter. 

Waltramnus  ingenuus  tenet  man- 
sum i.  Similiter. 

Hildulfus  ingenuus,  cum  infantibus n, 
et  Custulfus  ingenuus,  uxor  ejus  Gel- 
drada  epistolaria,  cum  infantibus  m ,  te- 
nent  mansum  i.  Similiter. 

Haldigaudus  vicaratus ,  uxor  ejus 
Bertfrida  ingenua,  cum  infantibus  m , 
tenent  mansum  i.  Similiter. 

Hildoerus  ingenuus ,  uxor  ejus  Odel- 
gardis  libéra,  cum  infantibus  v,  et  Ot- 
bertus  vicaratus ,  cum  infante  i ,  tenent 
mansum  i.  Similiter. 

i2.  Gerrannus  tenet  mansum  i.  Si- 
militer. 

Bernardus  ingenuus  et  Odelfridus, 
uxor  ejus  Hildohagdis  epistolaria,  cum 
infantibus  vi,  tenent  mansum  i.  Simili- 
ter. 


Teudoinus  ingenuus  tenet  mansum  i. 
Similiter. 

Cristinus  ingenuus  et  Ermberus  epis- 
tolarius,  uxor  ejus  Hildrada  ingenua,  cum 
infante  i,  tenent  mansum  i.  Similiter. 

Godo  vicaratus,  cum  sororibus  n.  Te- 
nent mansum  i.  Similiter. 

î  3 .  Hrotbertus  ingenuus  tenet  man- 
sum i.  Similiter. 

Ratbertus  ingenuus  tenet,  similiter. 

Fulcoinus  ingenuus  tenet  mansum  i. 
Similiter. 

Bernerus  ingenuus,  uxor  ejus  Aglindis 
ancilla,  cum  infante  i,  et  Hilpradus  inge- 
nuus, uxor  ejus  Waltsinda  ancilla,  cum 
infantibus  n,  tenent  mansum  i. Similiter. 

Teutmarus  et  Hildefridus,  ingenui, 
tenent  mansum  i.  Similiter. 

ik.  Trutgerus  ingenuus  tenet  man- 
sum i.  Similiter. 

Madelgrimnus  ingenuus,  uxor  ejus 
Hrodobagdis  ingenua,  et  Bernoldus  et 
Harduinus,  servi,  tenent  mansum  i.  Si- 
militer. 

Hrotbardus  tenet  dimidium  mansum. 
Facit  census  medietatem  similiter. 

i5.  Dodo  servus  tenet  mansum  ser- 
vilem i.  Arat  similiter.  Donat  pullos  v, 
ova  xxv,  faculas  v,  ligni  carrum  i,  et  in 
banno  carrum  dimidium  pro  pasto;  ad 
scuriam  operiendam,  de  stramine  do- 
minico  colligit,  et  cooperit  portionem 
suam.  Scindulas  lx.  Facit  brazium  et 
omne  servitium  sibi  injunctum. 


84  POLYPTYCHUM 

Petronilla    ancilla  tenet  medietatem 

de  eodem  manso.  Donat  denarios  vm, 

de  vermiculo  uncias  n ,  pullos  vin ,  pa- 

stas  n,  ova  l.  Donant  simul  pro  bove 

p  7i  ■  aquensi  denarium  i. 


16.  Gelboldus  et  Grimmo,  servi,  te- 
nent  mansum  servilem  1.  Donant  pul- 
los v,  ova  xxv  ;  cetera  faciunt  simili- 
ter. 

1  7.  Bernoldus  servus,  similiter;  uxor 
ejus  Gifagdis  ancilla  solvit  denarios  vin , 
vermiculo  uncias  n ,  pullos  vin ,  pas- 
tas  u,  ova  l. 

18.  Et  Dagredus  servus,  uxor  ejus 
Dailindis  ingenua,  cum  infantibus  m, 
tenent  mansum  1.  Arant  et  donant  et 
faciunt  similiter. 


servus,  cum  infante  1,  tenent  mansum  1. 
Similiter. 


2  2 .  Nortierus  et  Fulbertus ,  ingenui , 
tenent  mansum  1.  Donant  pullos  111, 
ova  xv  ;  cetera  faciunt  similiter. 


2  3.  Domingaudus et  Teutfridus,  servi, 
cum  infantibus  m,  tenent  mansum  1. 
Donant  pullos  v,  ova  xxv,  cetera  fa- 
ciunt similiter. 

il\.  Ansigisus  servus,  uxor  ejus  Do- 
dila  ancilla ,  cum  infantibus  un ,  et  Do- 
minicus  ingenuus,  uxor  ejus  Evrasia 
ancilla ,  cum  infantibus  n ,  tenent  man- 
sum 1.  Ex  istis  duobus  ancillis  donat 
unaquçque  denarios  vm,  vermiculo  un- 
cias n ,  pullos  vin ,  pastas  n ,  ova  l  ;  ce- 
tera faciunt  similiter. 


19.  Adelgisus  ingenuus  et  Ingedru- 
dis  ingenua ,  cum  infantibus  ni ,  donant 
pullos  m,  ova  xv,  cetera  faciunt  simili- 
ter. 


2  5 .  Dodelberga  ancilla  habet  mansio- 
nem  1;  de  terra  arabili  jornale  1.  Donat 
denarios  vm ,  vermiculo  uncias  u ,  pullos 
vm ,  pastas  11 ,  ova  L. 


2  o .  Rigbertus  servus  ;  uxor  ejus  Onrada 
ancilla  donat  denarios  vm,  vermiculo 
uncias  u,  pullos  vm,  pastas  n,  ova  l.  Et 
Adelgaudus  ingenuus  tenet  mansum  1. 
Similiter. 

2  1 .  Grimoldus  servus,  cum  infantibus 
v,  et  Dominicus  tenent  mansum  1.  Do- 
nant pullos  v,  ova  xxv;  cetera  faciunt 
similiter. 

Teuthadus    servus    et    Ragenb ardus 


26.  In  Ranciaco,  appendice  ad  prae- 
fatam  villam,  Ragemboldus  ingenuus, 
uxor  ejus  Waltberga  vicarata,  cum  in- 
fantibus un.  Tenet  mansum  ingenuilem 
dimidium.  Arat  annis  singulis  biberna- 
tica  satione  mappam  1  et  dimidiam ,  lon- 
gitudine  perticas  lx,  latitudine  1111  et 
dimidiam;  aestivatica,  similiter,  et  facit 
corrogatas  vrai.  Donat  speltae  modios 
vi,  pullum  1  et  dimidium,  ova  11  et 
dimidium;  in  hostelitia  denarios   n   et 


SANCTI 

dimidium ,  ligni  carrum  i  ;  duobus  annis 
scindulas  l  ,  tertio  anno  ascillos  l  ,  aut 
capplim  diebus  vu.  Facit  caroperas  et 
manoperas  ut  supra;  annis  singulis  pro 
r.72.  bove  aquensi  denarium  i. 

27.  Hairoinus  et  Goderherus,  inge- 
nui ,  tenent  mansum  1.  Similiter. 

Adelgcrus  et  Harbertus,  ingenui,  te- 
nent mansum  1.  Similiter. 

Norlveus  et  Reinhardus",  epistolarii, 
cum  infantibusm,  tenent  mansum  1.  Si- 
militer. 

Allô  et  alter  Allô,  vicarati,  tenent 
mansum  1.  Simili  1er. 

Eliseus  vicaratus  et  Gundoinus  inge- 
nuus  tenent  mansum  1.  Similiter. 


REMIGI1.  85 

Haimbradus  ingenuus,  Elidomus  in- 
genuus  et  Hairicus  tenent  mansum  1.  Si- 
militer. 

Roingus  ingenuus,  uxor  ejus  Fraue- 
nildis  libéra ,  cum  infantibus  v ,  et  Adel- 
winus  cartularius,  uxor  ejus  Hroderudis 
ingenua,  cum  infantibus  vi.  Similiter. 

Haglinus  vicaratus,  uxor  ejus  Gelin- 
dis  ingenua,  cum  infantibus  vi .  tenent 
mansum  1.  Similiter. 

Witradus  et  Anserus,  mansum  1.  Simi- 
liter. 

Francricus  ingenuus,  uxor  ejus  Hrot- 
hagdis  ingenua,  cum  infantibus  ira,  te- 
nent mansum  1.  Similiter. 

Wilidomus  ingenuus  tenet  mansum  1. 
Similiter. 


28.  Flodericus  ingenuus  tenet  man- 
sum 1.  Similiter. 

Hortbertus  ingenuus,  uxor  ejus  Hil- 
prata  ingenua,  cum  infantibus  ira;  te- 
net mansum  1.  Similiter. 

Audulfus  ingenuus  tenet  mansum  1. 
Similiter. 

Custoinus  et  Custulfus  etSaroinus,  vi- 
carati, uxor  ejus  An dedrudis  ingenua  , 
tenent  mansum  1.  Similiter. 

Adelgrimus  vicaratus  tenet  mansum  1. 
Similiter. 


3o.  In  Airoht  est  mansus  ingenuilis 
dimidius,  quem  tenent  Hrothardus  et 
Helena. 


3  1 .  Accolae  omnes  praescriptae  vil- 
lae  debentes  dies  m  : 

Dodilus ,  Rainhardus ,  Adelbardus ,  in- 
genui. 

Hrotbildis ingenua,  cum  infantibusm. 

Waltgina  ingenua. 

Hrotbertus  ingenuus. 

Ermelindis  ingenua. 


29.  Haimbradus  ingenuus,  uxor  ejus 
Plictrudis  ingenua,  et  Hildulfus  inge- 
nuus ,  uxor  ejus  Agedrudis  ingenua,  cum 
infantibus  nu,  tenent  mansum  1.  Simi- 
liter. 

5  Remhardus,  in  apographo. 


32.  Sabcus. 

Hambrada  ingenua ,  cum  infantibus  v. 

Gisleb  ardus. 

Adeltrudis  ingenua,  cuminfantibus  m. 

Bernebardus  et  Petrus,  ingenui. 


86 


POLYPTYCHUM 


33.   Alghildis  ingenua,  cum  infanti-  3j.  Belsoidis  ingenua. 

bus  m.  Fercinta,  Sarvidis,  Hildrada  et  Ful- 

Ragentrudis  ingenua,  cum  infantibus      .coidis,  ingenuae. 

Ratgerus  ingenuus. 

Hadina  ingenua,  cum  infantibus  vi. 

Girtrudis  et  Ragnildis,  ingenuae. 


m. 


P.  73. 


Alabertus,  Tagenardus,  Ratbertus  et 
Leutherus ,  ingenui. 

Hostia,  cum  infante  i,  ingenua". 
Walericus  ingenuus. 

3  h .  Leutgisus  et  Audachrus ,  ingenui. 
Berhildis ingenua,  cum  infantibus  mi. 
Benedicta  ingenua,  cum  infantibus  m. 
Hiltrudis  ingenua,  cum  infante  i. 
Osanna  ingenua. 

Vulfedrudis  ingenua,  cum  infante  i. 
Waltrudis  ingenua. 


ii. 


38.  Rictrudis  ingenua,  cum  infanti- 
bus m. 

Oldierdis  ingenua,  cum  infantibus 
m. 

Flotrudis  et  Gundelindis,  ingenuae. 

Teutmundus  et  Harveus,  ingenui. 

Vulsindis  ingenua,  cum  infantibus  ni. 


35.  Forenses  de  jamdicta  villa,  de- 
bentes  unusquisque  dies  m  aut  dina- 
rium  i  et  dimidium  : 

Flotbertus,  Trutboldus,  Godelherus       ingenui. 
et  Godulfus,  ingenui. 

Odemia  ingenua. 

Odilus  et  Gislehardus,  ingenui. 

Vriandis,  Rictrudis  et  Hildisnodis,  in-       m. 
genuae. 

Teutgrimmus,  Vuldegimmus  et  Odel- 
gingus,  ingenui. 


3g.   Truthildis  ingenua,  cum  infanti- 
bus m. 

Anguilla  ingenua ,  cum  infantibus  v. 
Amada  ingenua ,  cum  infantibus  m. 
Gerardus,  Hilmeradus  et  Adelgisus, 


Maghildis  ingenua ,  cum  infantibus  m. 

ko.   Grima  ingenua,  cum  infantibus 

Arentrudis  ingenua,  cum  infantibus  v. 

Vulferus  ingenuus. 

Hrotsindisb  ingenua,  cum  infantibus 


m. 


36.   Godila  ingenua. 

Geroaldus  ingenuus. 

Wandrebergia  ingenua. 

Teudelindis  ingenua,  cum  infantibus       bus  ni. 


Hardigildis  ingenua. 

l\  î .  Isengerdis  ingenua ,  cum  infanti- 


Godeltrudis  ingenua,  cum  infantibus 


Aglina  ingenua,  cum  infantibus  m.  mi. 


Iikj.,  Cod. 


b  Hrotsuidis  in  apographo. 


SANCTI   REMIGI1. 


*7 


Vndrea  ingenua*,  cum  infantibus  vin. 
Andrisma  ingenua,  cum  infante  i. 
\ila  ingenua,  cum  infantibus  m. 

/|2.  Gerehildis  ingenua,  cum  infan- 
tibus ii. 

Bagbildis  ingenua,  cum  infantibus  m. 
Cuslindis  ingenua,  cum  infante  i. 
Hrotgrima  ingenua,  cum  infantibus n. 
Harihildis  ingenua,  cum  infante  i. 

43.  Grimoldus  ingenuus,  cum  infan- 
tibus n. 

Gustica  ingenua. 

Geldrea  ingenua. 

Sendrada  ingenua ,  cum  infante  i. 

Hrodoidis  ancilla,  cum  infantibus  ni. 

Dodobergia  ancilla,  cum  infantibus 
ni. 

Ansoindis  ancilla,  cum  infantibus  n. 

'hà.  Major  ejusdem  villae,  excepto 
manso  ingenuili,  babet  in  beneficio  de 
terra  arabili,  ubi  potest  seminari  sigili 
modii  vu  et  dimidius;  habet  etiam  ac- 
colas n,  unde  exeunt  in  toto  dinarii 
xim.  Idem  major,  natale  Domini  et  Pas- 
cha  et  Rogationibus ,  defert  venerationi 
seniorum  fogatias mi ,  pullos  mi,  augam 
i ,  butticulas  n ,  unam  mellis ,  alteram 
vini.  Similiter  et  presbyter;  decanus 
p.  14.  vero  econtra  medietatem;  molendini 
duo  unusquisque  similiter. 

45.  Summa  praescriptae  villae  :  Ex- 


cepto manso  dominicato,  sunt  mansi  in- 
senuiles  xlv  et  dimidius,  serviles  xxxn 
et  dimidius,  accole,  il.  Donant  annis  sm- 
gulis  speltç  modios  dxlv,  ordei  modios 
xl  etdimidium,  foetas  xxv  cum  tolidem 
agnis,  pullos  cccxxxin  et  dimidium, 
pastas  xn,  ova  dlxxxii  et  dimidium,  ar- 
genti  libras  n  et  dimidiam,  vermiculi 
uncias  xn,  ligni  de  censu  carros  cini  et 
dimidium ,  de  banno  lxxvi  ,  faculas  l  , 
de  materiamine  carros  xxxui,  scindu- 
las  vîcccclxxv,  ascilos  îïïîdclxii  et  dimi- 
dium. 

46.  Forenses  homines  lxui  faciunt 
unusquisque  dies  ni  aut  solvunt  dina- 
rium  i  et  dimidium ,  quod  sunt  solidi 
vu  denarii  x  et  dimidius  ;  pro  bove 
aquensi  solidos  vi  denarios  vi. 

4 7.  Est  quoque,  in  prçdicta  villa,  in 
honore  sancti  Remigii  ecclesia,  habens 
velamina  altaris  tria,  coopertorium  se- 
ricum  1 ,  pallium  vetustum  1 ,  corporales 
11,  calicem  stagneum  1  cum  patena,  ca- 
sulam  de  cendato  viridi  1,  alteram  li- 
neam ,  albas  11,  nastolas  u,  stolas  n, 
mapulas  n ,  missalem  Gregorii  cum  evan- 
geliis  et  lectionibus  volumen  1 ,  anti- 
pbonarium  1,  psalterium  1,  quadraginta 
omeliarum  Gregorii  volumen  1 ,  peni- 
tentiaiem  Bedœ  volumen  1 ,  simul  cum 
evangelio  Mathœi,  turibulum  aereum  1, 
signum  ferreum  1 ,  schillam  de  métallo  1. 

Mansum    ingenilem    1  ;    cerarios    x. 


[1:0.  Cod. 


88 


POLYPTYCHUM 


Donat    unusquisque    denarios    ira    aut 
ceram  econtra. 

Dédit  Cana  pro  loco  sepulturae  acco- 
iam  i.  Est  ibi  vinea,  ubi  possunt  colligi 
de  vino  modii  vi.  Est  et  de  terra  ara- 
bili,  unde  exeunt  in  censo  de  vino  mo- 
dii ii.  Dédit  etiam  Trutboldus  pro  loco 


sepulturae  de  terra  forastica  mappas  n, 
ubi  possunt  seminari  de  sigilo  modii  n. 

48.  Habet  idem  presbyter  oratorium 
i ,  de  ipsa  potestate ,  in  honore  sancte 
Mariae ,  habentem  avergariam  i ,  ubi  pos- 
sunt seminari  sigili  modii  n  \ 


Subsequitur  numerus  xxi. 


SANCTI  REMIGII. 


89 


XXIII.   [VITLINA.] 


P.  75. 


i .  In  Vitlina  est  mansus  dominica- 
tus,  cum  aedificiis  vel  adjacentiis  con- 
venientibus  sibi.  Sunt  ibi  campi  xvu , 
continentes  mappas  xly  ,  ubi  possunt  se- 
minari  frumenti  modii  vm,  sigiii  modii 
vin,  speitç  modii  lvi.  Sunt  et  vineae  n, 
ubi  possunt  colligi  vini  modii  xlii  ;  bus- 
calia  mappas  ira.  Dantur  ibi  annis  singu- 
lis  pro  prato  de  Cazeio  foeni  carri  n. 


tertium.  Donat  exinde  in  circadio  dimi- 
dium  modium  ;  facitque  manopera  in 
prato,  in  messe,  vel  ubicumque  néces- 
sitas fuerit. 

3.  Idem    Hilbertus a    tenet  accolam 
alteram,  similiter. 

Isembertus,  i,  similiter. 
Rifridus ,  i ,  similiter. 


2.  Hildebertus  tenet  accolam  i.  Arat  h.  Summa :  De  collectione  vini  modii 

annis  singulis  diurnale  i.   Donat  pullos       xlii,  de  circadio  modii  n  census,  pulli 
n,  ova  x.  Facit  vineam  dominicam  ad       vm,  ova  xl  b. 


'  Sic. 


Numerus  xxn  hic  subscriptus  est. 


90 


POLYPTYCHUM 


XXIV.   [SANCTUS  HILARIUS.j 


i .  Ad  Sanctum  Hilarium  est  ecciesia 
in  honore  ipsius.  Habetur  ibi  mansus 
dominicatus ,  quem  habet  presbyter. 
Sunt  ibi  dominica  prata  nu ,  continen- 
ts "  mappas  vm ,  ubi  possunt  colligi 
foeni  carri  xxx.  Habetur  ibi  silva  con- 
tinens  mappas  vi.  Sunt    et   accolç   vu, 


habentes  in  totum  in  terra  arabili  et 
prato  mappas  li  ;  et  solvunt  omnes  si- 
mul  solidos  un  et  denarios  un.  Faciunt 
manopera. 

2.  Amalhardus  servus.  Bertraus  ser- 
vus. 


Sic. 


SANCTI  REMIGI1. 


91 


XXV.   [SUMMA  GENERALIS.J 


i.  Summa  :  Mansi  dominicati  xviri, 
ingenuiles  cccxxim  et  dimidius,  serviles 
cxc  et  dimidius,  accolae  xvim.  Sunt  et 
ecclesiae  x  et  dimidia,  farinarii  vin.  Sunt 
simul,  exceptis  ecclesiis,  accole"  et  fari- 
nariis,  mansi  dxxvi.  Summa  totius  se- 
minis  cuntarumbsationum  :  frumenti  mo- 
dii  lxxx,  spelte  vïîdcxxvii,  sigili  dccxxxii 
et  dimidius.  Summa  census  frumenti  : 
modii  cvi  et  dimidius,  speltae  Tccccxvi 
et  dimidius,  ordei  ccxlvii  et  dimidius, 
mixturae  cccxxv,  leguminis  n  et  dimidius, 
humulonis  modii  nu ,  vermiculi  unciae 
xn.  Summa  collectionis  vini  simul  cum 
p.  76.  tertio  modio  Tcccclxxii  ;  summa  census 
vini  majoris  mensurae  modii  cccxx  et 
dimidius,  minoris  autem  ccccxxini  et  di- 
midius. Sunt  ergo  simul,  absque  tertio, 
mensura  majore,  modii  îdlxvii.  Summa 
foeni  carra  cxxxvm ,  silvae  porcorum  in- 
crassationis  îcccorui".  Summa  foetarum 
cmi,  agnorum  cxmi,  anniculorum  xxmi 
et  multonum  nu.  Sunt  enim  simul,  ex- 
ceptis decimis  quorumdain  locorum ,  ca- 
pita  ccxlvi.  Summa  porcorum  sualium 
\xxin  et  dimidius ,  bevralium  cxliiii. 
Sunt  simul  capita  clxxvii  et  dimidium. 
Summa  pullorum  îdccxlv  et  dimidius, 
pastarum  xcvn,  ovornm  vudcxlii  et  di- 

a   Sic. 
"  Sic. 


midium  ,  augarum  xvi,  mellis  sextariis0 
xvi,  lignorum  census  dclv,  de  bannis  pro 
pastione  carra  ccxi  et  dimidium.  Sunt 
simul,  exceptis  lignariis  et  carris  qu§  in 
ipsis  villis  fîunt,  dccclxvi  et  dimidium; 
facularum  dcccclxxvii  ,  perticarum  circu- 
lorum  clvii  ,  scindularum  xxviiimccccxcv, 
axilium  xidcccclxxxvii  et  dimidius;  ma- 
teriaminis  carra  xcv  et  dimidium,  clau- 
surae  l  et  dimidium ,  scaritionum  xlviii. 
Summa  denariorum  de  censu  mansuum 
librae  xv  solidi  vini ,  de  diurnariis  librae 
xiii  solidus  i  denarius  i  et  dimidius;  de 

prestariis d 

et  mercato  annuali  et  ponte  sive  molen- 
dino  census  incertus.  De  bove  aquensi 
libra  i  et  dimidia  denarii  xviii.  Pro  ferro 
et  canava  denarii  xv. 

2.  Summa  totius  seminis  :  frumenti 
modii  lxxx  ,  speltae  vïîdcxxvii,  sigili 
dccxxxii  et  dimidius.  Summa  census  fru- 
menti :  modii  evi  et  dimidius,  speltae 
ïccccxvi  et  dimidius,  ordei  ccxlvii  et  di- 
midius, mixturae  cccxxv,  leguminis  n  et 
dimidius,  humulonis  modii  nu,  vermi- 
culi unciae  xn,  vini  modii  îdlxvii,  foeni 
carra  cxxxvm,  capita  vervecum  ccxlvi, 
porcorum  clxxvii  et  dimidium,  pullorum 

c  Sic. 

a  Linea ,  in  apographo ,  punctis  compléta  est. 

1  2 


92 


POLYPTYCHUM 


ïdgcxlv  et  dimidius ,  pastarum  xcvn , 
ovorum  vhdcxlii  et  dimidium,  auga- 
rum  xvi ,  mellis  sextariis  a ,  lignorum 
carra  dccclxvi  et  dimidium,  facularum 
DccccLxxvn,perticarum  circulorum  clvii, 
p.  77.  scindularum     xxviiiidgcccxcv  ,     axilium 


carra  xcv  et  dimidium ,  clausurç  l  et  di- 
midium, scaritionum  xlviiii,  denariorum 
librae  xxvm  solidi  x  denarius  dimidius  ; 
de  prestariis  et  mercato  annuali  et  ponte 
sive  molendino  census  incertus  ;  de 
bove  aquensi  libra  i  et  dimidia  denarii 


xidcccclxxxvh  et  dimidius,  materiaminis       xvm.  Pro  ferro  et  caneva  denarii  xv. 


Numerus  abest. 


SANCTI  REMIGII. 


93 


XXVI.   [BENEFICIA.] 


DE   BENEFICIIS. 


i .  Hagano  advocatus  habet  de  bene- 
ficio  fratrum  in  Valle  Baugionis  mansos 
un. 


2.  Girulfus  tenet  mansum  ingenui- 
lem  i.  Arat  hibernatica  satione  de  ipso 
manso  mappam  i ,  longitudine  perticas 
lx,  latitudine  vx ,  conrogatas  ii;  aestiva- 
tica  satione ,  similiter.  Componit  hoc  et 
vehit.  Donat  annis  singulis  foetam  i  cum 
agno  ;  in  vineritia  denarios  vi  ;  pullos  m , 
ova  xv,  ligni  carra  n,  scindulas  c;  in 
prato  dies  n  aut  denarios  n.  Facit  et 
pecturas  ad  cortem  et  scurias  emendan- 
dum. 

3.  Adelgerus,  mansum  i,  similiter. 
Witramnus ,  similiter. 

Geroldus ,  similiter,  ad  pontem  facien- 
dum. 

lx.  Godo  et  Beroldus,  ingenui,  tenent 
mansum  i.  Arant  hibernatica  satione 
mappam  i,  longitudinis  perticas  lx,  la- 
titudinis  vi,  corrogatas  ïi;  aestivatica  sa- 
tione ,  similiter.  Componit  hoc  et  vehit. 
Donant    annis   singulis    foetam  i    cum 


agno,   aut  anniculos  n,  pullos  ni,  ova 
xv,  ligni  carra  n. 

5.  Inguisus,  mansum  i,  similiter.  In- 
super  donat     annis    singulis     denarios 

VI. 

6.  Solemia  ingenua,  accolam  i.  Arat 
hibernatica  satione  mappam  i  ;  facit 
corrogatas  n;  aestivatica,  similiter.  Com- 
ponit et  vehit.  Donat  annis  singulis  an- 
niculum  i,  pullos  ni,  ova  xv.  Clausuram 
carrum  i. 

7.  Leuthardus  ingenuus,  accolam  1. 
Arat  hibernatica  satione ,  simul  cum  aes- 
tivatica, mappam  1,  corrogatas  n.  Donat 
annis  singulis  anniculum  1,  pullum  1  et 
dimidium,  ova  vu  et  dimidium,  ligni 
carrum  1. 

8.  Givo  tenet  accolam  1.  Arat  simili- 
ter. Donat  pullos  m ,  ova  xv. 

Hairicus  ingenuus  ,  accolam  1.  Arat  si- 
militer. Donat  pullos  11 ,  ova  x  ;  clausu- 
ram carrum  1. 

Witgerus  ingenuus,  accolam  1.  Arat 
hibernatica  satione  mapjiiam  1,  corroga- 
tas n;  aestivatica,  similiter.  Donat  annis  p.  78. 


94 


POLYPTYCHUM 


singulis  anniculum  i,  pullos  m,  ovaxv, 
clausuram  carrum  i. 

9.  Summa  :  Mansi  ingenuiles  v,  ac- 
cole, 1111,  denariorum  solidi  ni  denariin, 
fête  v,  anniculi  m,  pulli  xxvii  et  dimi- 
dius,  ova  cxxxvn  et  dimidium,  ligni 
carra  xi ,  scindulae  ccc ,  clausuram  carra 
m. 

B. 

10.  Ebroinus  vasallus  habet  benefi- 
cium  in  Atriciaca  Curte  mansos  inge- 
nuiles m.  Unus  ex  his  arat  hibernatica 
satione  mappas  ni ,  aestivatica ,  similiter. 
Facit  corrogatas  vim.  Solvit  annis  singu- 
lis speltae  modios  xu ,  ordei  modium  1 , 
anniculum  1 ,  pullos  vi ,  ova  xxx  ;  in  hos- 
telicia  denarios  x,  ligni  carra  un,  in 
banno  pro  pasto  1,  ad  scuriam  de  ma- 
teriamine  carrum  dimidium ,  scindulas  c 
et  dimidiam.  Ad  hortum  claudendum 
mensurae  perticas  11;  caroperaset  mano- 
peras;  pro  bove  aquensi  denarium  1. 

1  1 .  Alius  vero  mansus  arat  hiberna- 
tica satione  mappam  1  et  dimidiam ,  aes- 
tivatica, similiter.  Facit  corrogatas  vmi. 
Donat  annis  singulis  speitç  modios  xn,' 
ordei  modium  1,  pullos  ni,  ova  xv;  in 
bostelicia  denarios  v,  ligni  carra  11;  duo- 
bus  annis  scindulas  c,  tertio  anno  axi- 
los  °6  c ,  ad  ortum  claudendum  mensu- 
rae perticam  1 ,  caroperas  et  manoperas  ; 
pro  bove  aquensi  denarium  1. 

1  2 ,   Tertius  namque  arat  hibernatica 


satione  mappas  n  et  dimidiam,  aestiva- 
tica, similiter.  Facit  corrogatas  vim.  Do- 
nat annis  singulis  ordei  modium  dimi- 
dium; in  hostelicia  denarios  xi,  pullos 
vi,  ova  xxx,  ligni  carra  n,  pro  pasto 
banni  carrum  1,  caroperas  et  manope- 
ras. 

i3.  In  Braito  mansi  in.  Unusquis- 
que  facit  in  anno  mappas  m,  diurnales 
11.  Donat  pro  soale  denarios  xn ,  pullos 
ni,  ova  xv.  Est  ibi  terra  dominicata, 
ubi  possunt  seminari  sigili  modii  vin, 
speltç,  modii  xvm. 

1  4.  In  villa  Pullionis  habet  mansos 
11.  Arat  unusquisque  mappas  n  in  anno, 
et  donat  de  argento  solidos  v.  Sunt  ibi 
de  terra  dominicata  campi  mi ,  recipien- 
tes  semine  sigili  modios  xv;  prata  ubi 
possunt  colligi  foeni  carra  n;  vinea  ubi 
possunt  colligi  vini  modii  xxx.  Habentur 
ibi  mancipia  1111. 

1 5.  Summa  :  De  terra  dominicata 
recipiente  sigili  modios  xxim,  speltae 
modios  xvm;  vinea  1,  ubi  colliguntur 
vini  modii  xxx.  Mansi  ingenuiles  vin; 
donant  speltae  modios  xxmi ,  ordei 
modios  n  et  dimidium,  anniculum  1,  p. 79. 
pullos  xvm,  ova  cxx;  de  denariis  soli- 
dos xv  denarios  n;  ligni  carra  vin,  in 
banno  pro  pasto  carra  11 ,  scindulas 
ccl  ,  axiles  l  ;  de  materiamine  carrum 
dimidium  ;  ad  ortum  claudendum  men- 
sure  perticas  m  ;  pro  bove  aquensi  dena- 
rios n. 


SANCTI  REMIGII.  95 

carra  xxx,   de   denariis  solidi  vin,  vini 
modii  xvin. 


16.  Gauzfridus  vasallus  habet  dve 
beneficio  super  fluvium  Callum ,  in  Ve- 
rcllo,  sessum  1,  et  pratum  1,  ubi  colii- 
guntur  focni  carra  xxx;  silvam  commu- 
nem ,  ubi  possunt  saginari  porci  xx. 

1  7.  Gunnoinus  servais  tenet  accoiam 
1.  Solvit  annis  singulis  denarios  xn,  pul- 
lum  1,  ova  v.  Secat  pratum,  et  compo- 
nens  deducit  ad  fenile. 

Anelus  cartularius,  accoiam  1,  simili- 
ter. 

Fulcoldus,  accoiam  1.  Solvit  denarios 
vi;  cetera  facit  similiter. 

Deodatus ,  similiter. 

Willericus ,  similiter. 

18.  In  Meltita  habetur  mansus  1 ,  ha- 
bens,  inter  sessum  et  avergariam,  map- 
pas  un,  de  terra  forastica  mappas  11. 
Hunoldus  tenet  ipsum.  Arat  in  anno 
mappas  ni  de  ipso  manso  ;  colligit  eas  et 
vebit.  Donat  solidos  11 ,  pullos  ni ,  ova  xv. 

19.  In  civitate  Gatalaunis  babetur 
sessus  1  a  vTia  publica  usque  in  acruam. 
Hrotberga  ingenua  donat  pro  mansione 
denarios  un,  pro  capite  suo  similiter. 
Aurulfus  ingenuus ,  similiter.  Marius  in- 
genuus ,  pro  capite  suo  denarios  un ,  pro 
mansione  m.  Otgildis  ingenua ,  similiter. 
Habet  et  vineam  1  in  Saciaco ,  ubi  colli- 
guntur  vini  modii  xvin. 

Summa  :  Mansus  inçenuilis  1 ,  acco- 
lae  v,  sessi  duo;  pulli  vin,  ova  xl,  foeni 


20.  Bavilo  habet  in  Virdiniaco  man- 
sum  1  in  beneficio.  Donat  annis  singulis 
vini  modios  v,  arat  mappas  11.  Habet  ibi 
vineam  dominicatam,  ubi  colliguntnr 
vini  modii  x. 

2  1 .  Habet  in  Buxido  de  terra  arabili 
mappas  xxxiui,  ubi  scminantur  spelte 
modii  cxxxvi. 

2  2 .  Lantbadus  ingenuus  tenet  man- 
sum  ingenuilem  1.  Arat  bibernatica  sa- 
tione  pcrticas  c  longitudinis,  latitudinis 
ira  ,  et  corrogatam  1  ;  aestivatica ,  simili- 
ter. Donat  araticum  de  terra  forastica. 
De  hibernatico  donat  uno  anno  ordei 
modium  1,  avenae  modium  1,  et  anni- 
culum  1 ,  altero  anno  anniculos  11  ;  annis 
singulis  denarios  xn,  pullos  ni,  ova  xv,  p. 
de  materiamine  carrum  1. 

2 3.  Seraphim  tenet  mansum  1  simi- 
liter. 

Witïnldis  ingenua,  similiter. 

Baldesadus  forasticus,  similiter. 

Bertoidis  forastica,  similiter. 

Nodeleus  tenet  mansum  dimidium. 
Facit  medietatem  similiter. 

ik.  Sunt  ibi  aspicientes  diurnarii  v. 
solvens  unusquisque  denarios  1111. 

2  5.  Habet  in  Comptiaco,  inter  aver- 
gariam et  pratum,  mappas  un. 


96 


POLYPTYGHUM 


26.  Summa a  :  De  terra  dominicata, 
mappas  xxxiiii,  ubi  seminantur  speltae 
modii  cxxxvi  ;  inter  avergariam  et  pra- 
tum  mappas  un  ;  vineam  dominicatam, 
ubi  colliguntur  vini  modii  x,  de  censu 
modios  v.Mansi  ingenuilesvet  dimidius, 
servilis  1  ;  ordei  modii  un  et  dimidius , 
quartellus  07  1  ;  avenae  similiter.  Dena- 
riorum  solidi  v  et  dimidius,  pulli  xvi  et 
dimidius,  ova  lxxxii  et  dimidium,  anni- 
culi  vu  et  dimidius  et  très  partesb  unius, 
materiaminis  carra  v  et  dimidium. 


D. 


27.  Gifardus  vasailus  habet  mansum 
1  in  Lientia ,  cum  vineola ,  ubi  coiligitur 
vini  modius  1  ;  de  terra  arabili  mappas 
xvii  ,  ubi  seminantur  sigili  modii  xvn  ; 
de  marisco  mappam  1. 

28.  In  Erdicio  mansos  11.  Unus  ex 
illis  habet  de  terra  arabili  mappas  x  ;  vi- 
nea  mappa  dimidia ,  ubi  coiligitur  mo- 
dius dimidius;  prati  mappa  1,  ubi  coili- 
gitur foeni  carrum  1;  de  marisco  mappa 
dimidia. 


mappam  1,  ubi  coiligitur  loeni  carrum  1. 
Tenet  ipsum  Berulfus  ingenuus. 

3 1 .  Super  fluvio  Imnie  habet  ses- 
sum  1 ,  de  terra  arabili  mappas  xi. 
Exeunt  inde  solidi  ni. 

32.  In  Rauciaco  mansus  1,  cum  vi- 
neolis  11  dominicatis ,  ubi  colliguntur  vini 
modii  vi.  Sunt  de  terra  arabili  mappae  xv. 
Exeunt  inde  solidi  11. 

33.  Summa  :  Mansos  11,  accolas  m, 
sessum  1 ,  mappas  xcni ,  foeni  carra  11  ; 
vineae,  ubi  possunt  colligi  vini  modii  xxx  ; 
de  denariis  solidi  v. 

E. 

3/i.  Gerlaius  vasailus  habet  in  Muta- 
tionibus  mansum  1,  cum  horto  et  çdi- 
ficiis  ;  de  terra  arabili  mappas  xvm  et 
dimidiam  ;  vineas  11 ,  ubi  colliguntur  vini 
modii  xn. 

35.  Hrotbertus  vasailus  habet  in  Sa- 
ciaco  vineam  1  de  beneficio ,  ubi  possunt 
colligi  vini  modii  xviiii. 


29.  Alter  vero  mansus  habet  vineo- 
las  11,  ubi  colliguntur  vini  modii  vu  et 
dimidius;  de  terra  arabili  mappas  xx. 


36.  Odelgisus  habet  pro  beneficio  in  p.  si. 
eadem  villa  vineam  1,  ubi  possunt  col- 
ligi modii  xn. 


3o.  In  Arentiaco  mansus  1,  cum  vi- 
neolisin,  ubi  colliguntur  vini  modii  xv. 
Habet  de  terra  arabili  mappas  xx  ;  prati 


3  7 .  Hilduinus  presbyter  habet  in  ipsa 
villa  beneficium  vineam  1  cum  pasquali, 
ubi  possunt  colligi  vini  modii  xx.       # 


Summa  inde  a  Banilone  (S  20)  conficitur. 


b  Partes  bis  scriptum  in  apographo. 


38.  Petrus  habet  in  ipsa  villa  dimi- 
dium  mansum  servilem ,  ubi  sunt  de 
terra  arabili  diurnales  vm;  vinca  i,  ubi 
possunt  colligi  vini  modii  xx  ;  solvit  de- 
narios  xvi. 

3y.  Hainricus  major  babet  vineam  i, 
ubi  possunt  colligi  vini  modii  v. 

ko.  YYithardiis  vasallus  habet  man- 
sum ingenuilem  i  pro  beneficio  in  Cadi- 
niaco. 

6  i .  Notalis  habet  in  Columna  pro 
benelicio  mansum  i.  Habet  censum  in 
anno  mappas  n  et  diurnale  i.  Vinum  ad 
minorem  mensuram  modios  v,  pullos 
rai,  ova  xx,  scaritiones  carra  mi,  caro- 
peras  et  manoperas. 

Habet  idem  in  eadem  villa  vineam  i , 

'  I.  e.  deducta  parte  tertia ,  quam  vinitor  sive 
colonus  accipit. 


SANCTI   REMIGII.  97 

ubi  possunt  colligi  vini  modii  xvm  abs- 
que  tertio  \ 


k  2 .  Adam  habet  pro  benelicio  in  Pru- 
nide  accolam  i  cum  aedificiis.  Tenet  ip- 
sam  Haimlindis  ingenua.  Exeunt  inde  in 
totum  denarii  xvi. 

63.  SummaL:  mansi  ingenuiles  xxxi 
et  dimidius,  servilis  i  et  dimidius,  accolae 
xvi,  vineae  vi.  Possunt  ibi  seminari  sigili 
modii  lxi,  spelte  modii  cxxxvm.  Colligun- 
turvini  modii  cxlii,  foeni carra  xxxmi.Sa- 
ginantur  porci  xx.  Hinc  exeunt  speltç  mo- 
dii xxim,ordei  vu,avenae  un  et  dimidius, 
foete  v,  agni  v,  anniculi  xi  et  dimidius. 
pulli  lxviiii  et  dimidius,  ova  ccclxxx,  dena- 
riorum  solidi  xxxvn  denarii  xi,  scindulae 
cccl,  axiles  L,clausurae  carra  iu,materia- 
minis  carra  vi,  pro  bove  aquensi  denarii  u. 

h  Ea  est  summa  generalis  beneficiorum. 


98 


POLYPTYCHUM 


XXVII.  [LONGA  VILLA.] 


î .  In  Longa  Villa  est  mansus  domi- 
nicatus,  cum  aedificiis  et  duobus  torcu- 
laribus ,  curte  et  scuriis  et  viridiario. 
Sunt  ibi  aspicientes  campi  xi,  ubi  pos- 
sunt  seminari  de  frumento  modii  lx  ; 
prata  ni ,  ubi  possunt  colligi  foeni  carra  v  ; 
vineas  vu,  cum  totidem  vinitoribus,  ubi 
possunt  colligi  vini  modii  cxx. 

2 .  Girardus  tenet  accolam  i.  Facit  in 
anno  mappam  i ,  in  longum  perticas  xl  , 
in  latum  ni.  Suivit  annis  singulis  de  vino 

p.  82.  modium  i,  pullum  i,  ova  v,  ligni  car- 
rum  i ,  et  facit  manoperas. 

3.  Adelus  tenet  accolam  i,  simili- 
ter. 

Vulfingus  tenet  accolam  i,  similiter. 

Tetgildis  ingenua,  cum  infantibus  n, 
tenet  accolam  i ,  similiter. 

Hrotsinda  ancilla,  cum  infantibus  m, 
tenet  accolam  i,  similiter. 

k-  Summa  :  Possunt  seminari  de  fru- 


mento modii  lx  ,  de  vino  colligi  modii 
cxx ,  de  fçno  carra  v,  de  censo  vini  mo- 
dii v,  pulli  v,  ova  xxv,  ligni  carra  v. 

5.  Summa  seminis  anno  praesenti 
hase  fuit  :  frumenti  modii  lxiii,  speltae 
modii  ïdccccxcviii  ,  sigili  ccxliii  et  dimi- 
dius,  ordei  dxiii,  avenae  dccclxxxiii,  le- 
guminis  modii  xxvin  et  dimidius. 

6.  Summa  pecudum  ibi  reperta  : 
boum  xxxi,  vaccarum  xlii,  vitulorum 
xxxiiii,  annicularum  un,  sterilium  xxv, 
taurorum  vin.  Sunt  simul  capita  cxm, 
exceptis  bobus.  Summa  de  vervecibus  : 
foetarumncvn,  agnorum  dlxi,  sterilium 
ccccxi,  multonum  cccxliii.  Sunt  simul 
capita  i  dcccxxii.  Hinc  debentur  pensa 
cxiiii  et  dimidium  C8.  Summa  porcorum: 
verri  x,  maiales  c,  scrofae  clxv,  genal.6J 
cxl.  Sunt  simul  capita  ccccxv.  Summa 
volatilium  :  augarum  lxxxvii  ,  augtiones3 
xliiii  ,  pullorum  clvii  ,  pulliculorum 
clxxxii,  vascula  apium  xxi. 


'  Cod.  auqtion.  anates,  ut  mihi  videtur. 


SANCTI  REMIGII. 


99 


XXVIII.  [colonic^:. 


A.  COLONICA  DE  CONDATO 
SUPER  MATERNA  J 

i .  Mansus  clominicatus  habet 70  ibi , 
iimi  casis  et  caminatis  et  ceteris  aedifi- 
ciis,  curte  cum  graneis,  de  terra  ara- 
bili  mappas  ccxvn.  Possunt  ibi  seminari , 
inter  utrasque  sationes,  annonae  modii 
ceci.  Prata,  ubi  possunt  colligi  foeni 
carra  c\x  ;  pasqualium  salcinorum71  map- 
pas m.  Est  in  ipso  mauso  cappella  in  bo- 
nore  sancti  Salvatoris  dedicata,  babens 
mansum  ingenuilem  i.  Habet  molendi- 
num  dimidium  super  fluviolo  Escia. 
Solvit  de  annona  mixta  modios  xvn. 

■2.  Mansum  dimidium b  ingenuilem 
tenet  Ragenulfus  colonus;  uxor  ejus  Ri- 
p.  83.  gbolda  ancilla  ;  infantes  eorum  Aginar- 
dus,  Gisla,  Bettola,  Hartgildis,  servi. 
Aliam  medietatem  tenet  Erlehardus 
colonus.  Arant  ad  hibernaticam  sa- 
tionem  mappam  i,  habentem  in  lon- 
gum  perticas  xl,  in  transversum  vi,  ad 
tremsaticamc  sationem,  similiter,  cor- 
vadas  un.  Donat  in  bostelitia  mense 
maio  dinarios  xxx ,  pro  vermiculo  dena- 


rios  mi;  ad  tertium  annum,  in  ipso 
mense,  pro  pastione  anniculum  i ,  et  de- 
cimam  de  vervecibus;  et  qui  non  habent 
verveces,  si  duo  sunt  qui  tenent  man- 
sum, solvit  unusquisque  multonem  tri- 
mum  J;  si  plures  sunt  qui  super  ipsuni 
mansum  manent,  solvunt  inter  omnes 
supradictum  multonem.  Unoquoque 
anno  solvunt  salis  ad  minorem  modium 
quartam  partem  et  quartalem  ic;  et  do- 
nant  decimam  de  omni  conlaboratu. 
praster  cancverillametpratum7-.  Ad  mis 
sain  sancti  Martini  solvunt  scindulas  c. 
ligni  carra  in,  in  bannum  carrum  î  ; 
pullos  m,  ova  xv,  et,  in  januario73,  in 
pastione  de  ordeo,  ad  minorem  modium. 
modium  i.  Inter  quattuor  mansos  fa- 
ciunt  vehituram  i  in  leugas  xxx;  in  ter- 
tio anno  faciunt  caplim  dies  xv,  ipsum 
carrucant  et  inopérant.  Vehunt  fimum 
quantum  necesse  est.  Faciunt  pedituram 
in  graneam  de  decem  palis71  et  decem 
capronibus,  et  cooperiunt.  Garoperas 
et  manoperas. 

3.    Mansum    dimidium f  ingenuilem 
tenet    Hildigincus  colonus  ;    uxor  ejus 


■  Vid.  infra,  F,  68  et  69. 

b  M.  D.  Cod. 

c  Cod.  frësaf if, iterumque  infra  S§  48  et  49;  voceau- 
tem  intégra,  iremsaticam,  §  69,  et  trensaticam,  §§  70  et 
73.Tremsaticasatioestfruinentidictitriummensiuni. 


J  Supra  syHabam  ultimam  scriptum  est  vel  num  1, 
quasi  legi  posset  trinum  1  pro  trimum. 

c  Fort,  corrigend.  :  Quartam  partent  id  est  quarta- 
lem 1.  Conf.  §  69. 

f  M.  D.  in  Cod. 

i3. 


100 


Sanctilendis  colona;  infantes  eorum 
Lantbertus  ,  Sicfridus ,  Gerlindis ,  Gerin- 
dis,  coloni. 

Aiiam  medietatem  tenet  Landoidus 
colonus;  uxor  ejus  extranea.  Debent  si- 
militer.     . 

k.  Mansuma  ingenuilem  tenent  Dai- 
lierus  colonus  et  Guntbertus  colonus  et 
Ansiardis ,  soror  eorum ,  colona ,  et  Vul- 
fiaudus  colonus-,  uxor  ejus  Teudehildis 
ancilla;  infantes  eorum  Ragenarius, 
Gerhardus,  servi.  Sal  non  donant,  ce- 
tera debent  ut  supra. 

5.  Mansum  dimidiumb  ingenuilem 
tenet  Guntgerharius  colonus-,  uxor  ejus 
Framtrudis  colona-,  de  alio  marito  sunt 
infantes  ejus  Simon ,  Erligarius.  Debent 
medietatem  census. 

6.  Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Framimgarius  colonus;  uxor  ejus 
Fulcrada  colona;  infantes  eorum  Gel- 
sinna,  Bainbildis,  Rantnimia,  Maderhil- 
dis,  coloni.  Debent  medietatem  census. 

Mansum  dimidium  ingenuilem  tenet 
Adelmarus  colonus.  Débet  medietatem 
census. 

7.  Mansum  1  ingenuilem  tenet  Teut- 
gisus    colonus  ;     uxor    ejus     Gerbergia 

p. 84.  colona;  infantes  eorum  Leutgardis, 
Raintrudis ,  Raintildis ,  coloni  ;  Geldoma 
soror  eorum,   ancilla  Sigeberti  de  Tre- 


POLYPTYCHUM 

pallo,  per  praeceptum  régis.  Debent  ut 
supra. 


8.  Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Hrotfridus  colonus.. 

Aliam  medietatem  tenet  Alius,  pisca- 
tor,  servus;uxor  ejus  Winebaidis  colo- 
na; infantes  eorum  Wineboldus,  Audi- 
ganus,  Otgingus,  Hildulfus,  Alius,  servi; 
Otgildis,  soror  eorum,  ancilla,  et  Wi- 
neda  ancilla.  Debent  ut  supra. 

9.  Mansum  dimidium  ingenuilem  te- 
net Ailhildis  colona,  filius  ejus  Wine- 
mannus  colonus.  Debent  medietatem 
censizs. 

Mansum  dimidium  ingenuilem  tenet 
Wanedus  colonus.  Débet  similiter. 


i  o. 


Mansum   dimidium   ingenuilem 


tenet  Alavia  colona  ;  infantes  ejus  Grim- 
boldus,  Raintrudis,  Hildemundus,  Ger- 
haidis,  Hildenoldus,  coloni.  Debent 
medietatem  census. 

1  1 .  Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Leutfridus  colonus.  Débet  medieta- 
tem .  census. 

Mansum  dimidium  ingenuilem  tenet 
Warfridus  colonus.  Débet  similiter. 


1  2. 


Mansum  dimidium   ingenuilem 


tenet  Simon  colonus.  Débet  similiter. 

Mansum  dimidium  ingenuilem  tene 
Hardelindis  colona;  infantes  ejus  Hrot 


Cod.  :  M.  sicque  infra,  §  7,  17,  18,  etc. 


M.  D.  et  sic  postca  in  Cod. 


lindis,  Brannoidis,  Bramigardis ,  coloni 
Debent  similiter. 


1 3 .  Mansum  dimidiuni  ingenuilem 
tenet  Gerboldus  colonus;  uxor  ejus  Da- 
nigildis  colona;  infantes eorum  Waliche- 
rus,  Framningus,  Daniel,  Halda.  co- 
loni. Debent  similiter. 

Mansum  dimidium  tenet  ingenuilem 
Walerannus  colonus.  Débet  medietatem 
census. 


SANCTI  REMIGIL  101 

Mansum  dimidium  ingenuilem  tenet 
Adeltrudis  colona  -,  infantes  ejus  Adria- 
nus,  Flothaidis,  coloni.  Debent  simili- 
ter. 


î  y .   Mansum  i  ingenuilem  tenet  Adel- 
fridus  extraneus.  Débet  ut  supra. 

18.   Mansi    ingenuilis   quartam   par-  r. se 
tem   tenet  Witgarius   extraneus.  Débet 
quartam  partem  census. 


i/i.  Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Stanigerus,  major,  colonus.  Débet 
similiter. 

Mansum  dimidium  ingenuilem  tenent 
Ërchenfridus  cartularius  75  et  Walgrim- 
mus  colonus;  uxor  ejus  Alpaidis  colona  ; 
infantes  eorum  Walhericus,  Waningus, 
Hildinodis,  Evroldus.  Debent  similiter. 

i5.  Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Elisabeth  colona  ;  infantes  ejus 
Odelindis,  Albricus,  coloni,  et  Stagina- 
rius ,  portionarius  eorum  ;  debentem  si- 
militer. 

Mansum  dimidium  ingenuilem  tenet 
Heirmodus  colonus;  uxor  ejus  Dominica 
colona  ;  infantes  eorum  Hildemarus , 
Hilpricus,  Heirmodus,  Laihildis;  deben- 
tem similiter. 

1 6.   Mansum    dimidium    ingenuilem 
tenet  Hairulfus  colonus  ;  uxor  ejus  Wi- 
domia  colona;   films  eorum  Leudincus 
colonus.  Debent  similiter. 
*  Vid.  inferius,  §  72. 


iy.  Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Adelindis  colona.  Débet  medieta- 
tem census. 

Mansum  dimidium  tenet  Audulliis  co- 
lonus; uxor  ejus  Gerisma  colona;  infan- 
tes eorum  Lamtuinus ,  Eurulfus ,  coloni. 
Debent  similiter. 

Mansum  dimidium  ingenuilem  tenet 
Ailhildis  colona;  infantes  ejus  Aiherus  , 
Wineboldus,  Ansigildis,  Teudrada,  co- 
loni ;  debentem  similiter. 

20.  Mansum  servilem  tenet  Ailebol- 
dus  servais  ;  uxor  ejus  Hrotbildis  colona  ; 
infantes  eorum  Gerbergia ,  Vulfemia , 
Rado,  servi.  Facit  in  unaquaque  septi- 
mana  dies  1111 ,  et  opère  servili  quicquid 
ei  injunctum  fuerit. 

2  1 .  Mansum  servilem  tenet  Frederi- 
cus  servais,  debentem  similiter. 

B.  COLON1CA  IN  CATELLIONE  \ 


22.   Accolam  ingenuilem  tenet  Godo 


102 


POLYPTYCHU] 


servais,  arat  mappam  dimidiam  et  cor- 
vadas  ut  supra.  Donat  in  tertio  anno  in 
pastionemanniculum  i  ;  unoquoque  anno 
de  ordeo  modium  i ,  in  bannum  de  ligno 
carrum  i.  Facit  caplim  dies  xv.  Donat  pul- 
los  m,  ova  xv.  Carroperas  et manoperas. 

2  3.  Accolam  ingenuiiem  tenet  An- 
gelrannus  servus  ;  uxor  ejus  Hrotbergia  ; 
infantes  eorum  Wineboldus,  Angelrada, 
servi  ;  debentem  similiter. 

26.  Accoiam  ingenuiiem  tenet  Wit- 
garius  colonus;  uxor  ejus  Flothildis  co- 
lona  ;  infantes  eorum  Walcherus,  Ma- 
delgarius,  Alcima;  debentem  similiter. 

2  5.  Accolam  ingenuiiem  tenet  Ren- 
harius  colonus  ;  uxor  ejus  Gerindis  co- 
lona;  infantes  eorum  Leutfridus,  Teu- 
dericus ,  Leutgardis ,  Wanimmia ,  coloni  ; 
debentem  similiter. 

26.  Accolam  ingenuiiem  tenet  Gis- 
lebaidis  colona  ;  infantes  ejus  Godel- 
sinda,  Gisliardis,  Rainardus  ;  debentem 
similiter. 

27.  Accolam  ingenuiiem  tenet  Rot- 
fridus  colonus  ;  uxor  ejus  Ferhildis  co- 
lona ;  infantes  eorum  Vulfoldus ,  Teut- 
gardis,  coloni;  debentem  similiter. 

C.  COLONICA  DE  ESCIA. 

28.  Mansum    dimidium    ingenuiiem 


tenet  Teutlindis  colona  ;  infantes  ejus 
Ermenricus  ,  Bavo  ,  Grimera  ;  deben- 
tem ut  mansum  Rainulfum a  in  Con- 
dato 76 . 

29.  Mansum  ingenuiiem  tenet  Si- 
chaudus  colonus.  Sal  non  donat-,  cetera 
débet  ut  supra. 

30.  Mansum  dimidium  ingenuiiem 
tenet  Andelindis  colona,  debentem  me- 
dietatem  census. 

Mansum  dimidium  ingenuiiem  tenet 
Gunthelmus  colonus  ;  uxor  ejus  Flothai-  p.  86. 
dis  colona;  debentem  similiter. 

3  1 .  Mansum  servilem  tenet  Haltdri- 
cus  servus.  Facit  brazium  et  Waitas 77,  et 
opère  servili  quicquid  sibi  injunctum 
fuerit. 

32.  Mansum  servilem  tenent  Hilca- 
rius  colonus  et  Hadricus  servus. 

D.   COLONICA  DE  MORIZELLO. 

33.  Mansum  dimidium  ingenuiiem 
tenet  Bero  colonus;  uxor  ejus  Amai- 
bergia  colona  ;  infantes  eorum  Rado , 
Hairildis,  coloni.  Sal  non  donant,  ce- 
tera debent 7S  medietatem  census. 

3Zi.  Mansum  dimidium  ingenuiiem 
tenet  Vulfarius  colonus.  Sal  non  donat , 
cetera  débet  ut  supra. 


Hic  Rainulfus  nominatur  Ragenulfus,  supra,  S  2  ,  infraque,  §§  3g  et  45, 


SANCTI   REMIGII. 


103 


Mansum  dimidium  ingenuilem  tenet 
Hairoinus  colonus;  débet  ut  mansus  Be- 
ronis. 

35.  Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Aruifus  colonus  ;  uxor  ejus  Berne- 
hildis  colona;  infantes  eorum  Walhildis, 
Stanigerus  ,  Hairowaldus  ,  Adelmarus , 
Geila,  Bcrnehardus,  coloni  ;  debentem 
medietatem  census. 

Mansum  dimidium  ingenuilem  tenet 
Alsedomus  colonus;  uxor  ejus  Ailsinda 
colona;  infantes  eorum  Teutsinda,  Ber- 
noldus  ;  debentem  similiter. 

36.  Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Lupus  colonus;  uxor  ejus °  in- 
fantes eorum  Osanna,  Geldoma;  deben- 
tem medietatem  census. 

3y.  Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Hairoldus  colonus;  uxor  ejus  Anna 
colona  ;  infantes  eorum  Givaldus ,  Wal- 
grimmus ,  Heirsindis ,  Mummia  ,  Osa  ; 
debentem  similiter. 

Mansum  dimidium  ingenuilem  tenet 
item  Hairoldus  colonus;  debentem  ut 
medietatem  census. 

38.  Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Flothardus  servus;  uxor  ejus  Mor- 
lindis  colona  ;  infantes  eorum  Otlindis  , 
Belsoidis,  Mancius,  servi;  debentem  si- 
militer. 

39.  Mansum  ingenuilem  tenet  Hil- 

Lacuna. 


degarius  colonus,  debentem  ut  mansum 
Ragenulfi  in  Condato. 


ko.  Mansum  ingenuilem  tenet  Vul- 
flendus  extraneus.  Sal  non  donat,  cete- 
ra débet  ut  supra. 

!\  1 .  Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Protasia  colona;  infantes  ejus 
Hrotgineus ,  Hildemannus ,  Hrotgarius  , 
Rainbergia ,  Vergoidis,  Hildoidis,  coloni. 
Marisma ,  soror  eorum ,  ancilla  Sigiberti 
de  Trepallo,  per  praeceptum  régis.  Dé- 
bet omnem  censum  ut  mansus  Beronis. 

Mansum  dimidium  ingenuilem  tenet 
v  ulfingus  colonus ,  debentem  similiter. 

Ui.  Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Odelbarius  colonus;  uxor  ejus 
Trutgardis  colona;  infantes  eorum  Ge- 
nildis,  Godeltrudis,Adeltrudis,  Gislehai- 
dis,  colonae;  debentem  ut  ceteri  mansi 
in  Condato. 

63.  Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Gerardus  colonus,  debentem  si- 
militer. 

Mansum  dimidium  ingenuilem  tenet 
Hunuanus  colonus ,  debentem  similiter. 

kk-    Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Odelbardus   colonus;    uxor    ejus  p. 87. 
Erlehaidis  colona;  infantes  eorum  Give- 
lindis,  W  adrehardis ,  Gentiardis;  deben- 
tem similiter. 

Mansum  dimidium  ingenuilem  tenet 


104 


POLYPTYCHUM 


Ain-ardus  colonus;  uxor  ejus  Hairildis;  fi- 
lms eorumWarfridus;debentemsimiliter. 

45.  Mansum  dimidium  ingenuilem 
tenet  Althardus  colonus;  uxor  ejus  Ar- 
hildis  colona;  debentem  ut  mansus  Rage- 
nulfi  in  Condato. 

Mansum  dimidium  ingenuilem  tenet 
Teudradus  colonus;  uxor  ejus  Liutgar- 
dis  colona;  infantes  eorum  Teutheran- 
nus ,  Stephanus,  Teutbertus,  Ansiga- 
rius,  Leutgildis,  Gerbergia;  debentem 
similiter. 

E.  COLONICA  DE  LUPERTIACO  \ 

h6.  Accolam  ingenuilem  tenet  Dodo 
colonus;  uxor  ejus  Flothaidis  colona; 
infans  eorum  Histoiïa.  Arant  ad  hiber- 
naticam  sationem  mappam  i ,  habentem 
in  longum  et  in  transversum  ut  supra. 
Donant  in  censum  dinarios  xn ,  et  deci- 
raam  de  omni  conlaboratu. 


Accolam  dimidiam  ingenuilem  tenet 
Ailitia  colona;  infantes  ejus  Geroldus, 
Gunthaidis ,  Gerradus,  Guntbelmus. 
Arat  ad  hibernaticam  sationem  mappam 
dimidiam,  et  facit  ambasciaturam  qua 
parte  sibi  injungitur. 

/19.  Accolam  ingenuilem  tenet  Wi- 
nerada  colona;  infantes  ejus  Nitulfus, 
Nitrannus,  Ratgerus,  Otgildis,  Taincra- 
dus ,  Adeltrudis  ,  Landrada ,  Winabildis , 
coloni.  Facit  ad  trensaticam  mappam  1 , 
habentem  in  longum  et  in  transversum 
ut  supra. 

5o.  Accolam  ingenuilem  tenet  Ostre- 
boldus  colonus.  Donat  dinarios  xn,  et 
araticum. 

5  1 .  Mansus  ingenuilis  absus  habetur 
in  Tascheriob.  Solvit  de  argento  solidos 
11  et  araticum. 


àj.  Accolam  ingenuilem  tenet  Adel- 
gardis  colona;  infantes  ejus  Godenia , 
Manifia,  Beledrudis,  Gislehardus,  Do- 
dinus,  coloni;  Vulfincus,  frater,  servus 
Sigiberti  de  Trepallo,  per  praeceptum 
régis.  Donat  in  censum  dinarios  xn,  et 
decimam  ut  supra. 

Z18.  Accolam  dimidiam  ingenuilem 
tenet  Hunulfus  colonus.  Arat  mappam  1 
ad  trensaticam  sationem,  et  vadit  in  am- 
basciaturam qua  parte  sibi  injungitur. 

'  Vid.  superius,  xiv,  2,  inferiusque,  S  73. 
b  Vid.  infra,  §  70,  et  supra  xin,  28. 


52.  Accola  habetur  ad  Crucem 
Sancti  Silvini,  quam  tenet  Witbrannus 
colonus.  Arat  ad  hibernaticam  sationem 
mappam  1 ,  habentem  in  longum  et  in 
transversum  ut  supra;  et  donat  araticum. 

53.  Nomina  foraneis0  : 
Atgisus  débet  dena-    Leitrudis,  nu. 

rios  mi.  Bernigarius,  vin. 

Gislehildis,  un.  Rannoidis   ancilla  , 
Adelsidis,  un.  xn. 

Hrotsinna,  nu.  Berelindis,  ira. 

c  Legend.  vel  de  foraneis  vel  foraneorum. 


P.  88. 


Alcima,  mi. 
Winegarius,  vnr. 

56.  Sadrigardis , 

mi. 
Rigeinbertus     ser- 

vus,  xi  j. 
VVarentrudis,  xn. 
Northildis,  un. 
Hunoldus,  xn. 
Ermengardis,  un. 
Tethildis,  denarios0 

XII. 

Vulfarius,  vin. 
Hrotboldus ,  vin. 
Uxor  sua,  nu. 

55.  Dodo,  vin. 
Genildis,  mi. 
Dahelindis,  un. 
Teutgisus,  vin. 


SANCTI 

Grimbertus,  xn. 
Vulfaldùs,  vin. 
Hunvaldus,  xn. 
Hildedrudis,  rai. 
Hairildis,  un. 
Anglehergia ,  un. 

56.Ansigisus,vui. 
Soror  sua,  mi. 
Gildoma,  nu. 
Ragentrudis,  mi. 
Gifadus,  vin. 
Odramnus,  vm. 
Osivia,  un. 
Anglewaidis,  nu. 
Altiganus,  xn. 
Gerbertus,  xn. 

57.Tilemirus,viu. 
Anselemus,  vin. 
Lannegildis,  un. 


REMIGII. 

Hadelbadus,  un. 
Hrotgincus,  nu. 
Hildisnodis,  nu. 
Framsida,  ira. 
Hildrada,  rai. 
Huninga,  rai. 
Gristofia,  ira. 
Waigrimmus,  rai. 
Gerbergia,  un. 

6  i .  Anselomus , 
ira. 
Winebertus,  un. 
Leutgerus,  uu. 
Teutlindis,  ira. 
Acobidus,  rai. 
Ragembertus,  vm. 
Ragentrudis,  uu. 
Perpetuus,  nu. 
Sanctivia,  ira. 
Pedromicus,  vm. 


105 

62.  Wibrannus, 

VIII. 

Hildowaldus,  ira. 
Lannoinus,  un. 
Hunulfus,  vm. 
Gislindis,  rai. 
Constrannus,  uu. 
Hainradus,  vm. 
Alectrudis. 
Gertrudis. 
Hadeberlus. 

63.  Laetica. 
Framsindis. 
Waltherus. 
Wandelinus. 
Ansoldus. 
Hildisnodis. 
Nonifia. 
Elisma. 
Rigtrudis. 


P.  89. 


58.  Isti  sunt  desuper  \itula  : 
Salaco,  vm.  Anglericus,  vm. 


Ragenoldus,  vm. 
Hunulfus,  vm. 
Agenardus,  vm. 
Dodo,  vm. 
Gundoldus,  vin. 
Produrius,  vm. 
Hilzeus,  vm. 
Waldricus,  vm. 


Hildr 


1CUS  , 


vm. 


Hrotbrudis,  ira. 
Aliéna ,   ira. 
Deuda,  nu. 
Adegardis,  mi. 
Aletiga,  ira. 
Humbergia,  uu. 
Albrada,  uu. 
Godemia,  uu. 

60.    Winerada 
uu. 


6 h.  Istijuraverunt: 
Flanigarius  major.    Heirmodus. 
Walerannus. 
Frammierus. 
Letfridus. 
Gerboldus. 
Vulferus. 
Marcherus. 
Johannes. 


Teutgisus. 

Hairoldus. 

Walgrimus. 

Witbrannus. 

Arulfus. 

Audulfus. 

Hunulfus. 


65.  Unusquisque  colonus  qui  ibi  est 
ex  nativitate  débet  denarios  vu,  et  femine 
denarios  nu.  Ceteri  coloni  qui  ibi  se  ad- 


Nisi  maiueris  légère  denarialis.  Cod.  autem  habet  clnr. 


i4 


106 


POLYPTYCHUÎ 


donaverunt  débet  unusquisque  denarios 
un,  et  femme,  denarios  n.  Servi  quoque 
debent  unusquisque  denarios  xu,  ancil- 
iae,  similiter. 

FINIT. 

p.  90.  66.  Anno  incarnationis  Domini 
dccclxi  ,  episcopatus  autem  domni  Hinc- 
mari  xvu,  veniens  missus  domni  régis 
Karoli,  nomine  Gautselmus  clericus  in 
villam  Condatum,  sitam  super  fluvium 
Matronam,  vin  kalendas  octobris,  ex 
praecepto  praefati  gloriosi  régis,  coram 
testibus  multis,  francis  videlicet  atque 
colonis,  et  consignans  tradidit  ipsam 
villam  missis  domni  Hincmari ,  Adalol- 
do  scilicet,  custodi  ecclesie  sancti  Remi- 
gii,  et  Heringaudo,  ipsius  advocatoa.  Hi 
testes  in  praesenti  fuerunt  :  Mainherus, 
Teodaldus ,  Erleboldus ,  Hagano ,  Ailo , 
Teodericus,  Herifridus ,  Ragnoardus , 
Hieronimus,  Emmo,  Laidiaudus  et  alii 
quamplures. 

6  7 .  Sunt  ibi  mansi  absi  ingenuiles  un 
et  accola  i.  Est  ibi  navis  una,  unde  exeunt 
solidi  xv,  de  altéra,  quç  est  a  Mariselb, 
exeunt  speltç  modii  xm  et  denarii  xx. 

F.  COLONICA  DE  CONDATO  '. 

68.  Mansus  i  dominicatus  habet79  in 
Condato  casam  cumcaminata  et  capella, 
curtem  cum  aliis  mansionibus  ;  terra  ara- 

"  Cod.  advolo. 

b  Amarisel ,  una  voce ,  in  Cod. 

5  Conf.  supra ,  A ,  §§  1-21. 

d  Vid.  supra,  xm,  28,  etxxvm,  5i. 


bili  mappas ,  ubi  possunt  siminari ,  inter 
utrasque  sationes ,  annonae ,  ad  minorem 
modium,  modii  ne;  prata,  ubi  possunt 
colligi  feni  carra  c;  farinarium  dimi- 
dium  ad  tertium.  Habentur  ibi  naves  n; 
una  solvit  de  argento  solidos  xv  ,  alia  so- 
lidos  vi. 

6g.  Mansi  ingenuiles  xxxim.  Arat 
unusquisque  ad  hibernaticam  sationem 
mappam  i,  habentem  in  longum  perti- 
cas  lx,  in  transversum  perticas  vi;  ad 
tremsaticam  sationem,  similiter.  Facit 
corvadas  un  ;  donat  de  hordeo  mo- 
dios  n,  in  hostelitia  solidos  n  denarios 
vi,  scindolas  c,  ligni  carra  ni,  in  ban- 
num  carrum  i  ;  donat  pullos  m  cum  ovis. 
Annuatim  donat  decimam  de  annona ,  et 
pullum  1;  salis  quartalem  i80;  pro  ver- 
miculo  dinarios  nu.  Ad  tertium  annum 
donat  anniculum  i  et  decimam  de  ver- 
vecibus;  et,  si  verveces  non  habent,  p. 91. 
donant  foetam  cum  agno,  aut  multo- 
nem  1  de  tribus  annis.  Ipso  anno  facit 
caplim  dies  xv;  facit  pedituram  in  cir- 
cuitu  horti  perticam  1 ,  carroperas  et  raa- 
noperas.  Unus  ex  illis  non  solvit  sal. 

70.  Mansus  ingenuilis  1  habetur  in 
Taschereio d.  Facit  mappam  1  ad  trensa- 
ticam  sationem,  et  donat  decimam  de 
annona  e,  et  pro  omni  censu  solvit  de 
argento  solidos  v.    - 

'Cod. ann.itemquemox,§§  72  et  73.  Cf. superiores 
§§  2  et  t\& ,  ubi  scriptum  est  :  decimam  de  omni  cotda- 
boratu. 


SANCTI  REMIGII.  107 

71.   Mansi  servilesvi.  Facit  unusquis-       cam  dimidiani.  Facit  carroperas  et  ma- 
que  opéras  serviles.  noperas. 


72.  Accolse  v  habentur  in  Castel- 
lone  a.  Facit  unaquçque  ad  hibernati- 
cam  sationem  mappam  1 ,  sicut  ingenui- 
les;  facit  corvadas.  Donat  in  censum 
pullos  ni  cum  ovis,  et  donat  decimam 
de  annona1',  et  pullum  1  ;  in  bannum  car- 
rum  dimidium.  Facit  caplim  ad  tertium 
annum,  dies  xv.  Ipso  anno  donat  anni- 
culum  1  et  decimam  de  vervecibus;  et, 
si  verveces  non  habet,  donat  foetam  cum 
agno,  aut  multonem  1  de  tribus  annis. 
Facit  pedituram  in  circuitu  horti  perti- 

a  Vid.  supra,  B,  §  22  ss. 
"  Ann.  Cod. 


73.  Accolae  vu  habentur  in  Luper- 
ciacoc.  Sex  ex  illis  faciunt  unaquçque 
ad  trensaticam  sationem  mappam  1.  Ad 
missam  sancti  Remigii  donat  vinusquis- 
que  de  argento  solidum  1;  unusquisque 
portionarius  pro  capite  suo  dinarios  ira. 
Septima  facit  mappam  dimidiam.  Unus- 
quisque portionarius  pro  capite  suo  dena- 
rios  1111.  Piscatores  tenent  accolami.  Ger- 
boldus  tenet  de  terra  dominicata,  unde 
solvit  anniculosn  et  decimam  de  annona. 
Foranei,  solvit  unusquisque  denariosim. 

c  Conf.  xiv,  2,  et  xxviii,  46. 


i4. 


J08 


POLYPTYCHUM 


XXIX.   [CENSUS.] 


p„  1.  i.  Item"  ii  solidos.  Medio  augusto  ni  so 
lidos  et  v  denarios.  In  festo  sancti  Martini  v 
solidos  et  dinarium  ;  de  sartis  vi  solidos  et 
nu  dinarios  ;  de  terra  indominicata  xxx  de- 
narios. In  festo  sancti  Remigii  x  solidos  de  ca- 
pitalilio  h;  de  oblationibus  xx  solidos.  Medio 
martio  xlv  solidos  de  capitalitio  ;  de  mappa- 
giis  c  xn  modios  et  dimidium  de  siligine ,  de 
avena  xx  et  vu  modios  ;  pullos  xxvn ,  ova  cclv. 

2.  Census  de  Conclus.  Uno  anno  xx  solidos 
et  viiii  denarios  et  obolum.  In  festo  sancti  Mar- 
tini mi  libras  et  in  solidos;  de  sartis  ni  soli- 
dos. Medio  martio  v  solidos  de  capitalicio.  Ad 
natale  Domini  x  solidos  ;  de  oblationibus  pul- 
los xxv,  cum  unoquoque  x  ova d;  de  map- 

pagiis  e  xxv  modios  et  dimidium  de  avena ,  de 
siligine  xn  modios  et  dimidium. 

3.  Census  de  Hengesbac.  Medio  maio  vi  so- 
lidos et  dimidium  ;  allero  anno  x  solidos  et  x 
denarios.  Medio  augusto  xxm  solidos  et  iv 
denarios  et  obolum.  In  festo  sancti  Martini  n 
libras  xn  denarios  minus;  v  solidos  de  capita- 
licio. In  festo  sancti  Remigii  n  solidos  et  iv 
denarios.  Ad  natale  Domini  vin  solidos  et  un 
denarios  de  oblationibus  ;  de  mappagiis  vi  mo- 
dios et  dimidium  de  siligine,  et  xm  modios  de 
avena;  et  xm  pullos,  cum  unoquoque  x  ova. 

a  Hujus  initio  paginas,  in  apographi  corpore, 
scriptum  est  monitum  quod  sequitur  :  Je  transcris 
icy  à  part  les  deux  premiers  feuillets  du  manuscrit, 
d'autant  que  l'écriture  est  d'une  main  bien  différente  de 
celle  du  corps  dumanuscrit  et  beaucoup  plus  moderne. 
La  première  page  en  suppose  des  autres  perdues,  puis- 
qu'elle commence  par  ces  mots  :  Item  il  sol. 

h  Cod.  de  capit.  itemque  mox  et  inferius,  §§  a, 
3,6. 


k-  De  Hostrennaio.  Medio  maio  xvnn  soli- 
dos et  m  denarios  et  obolum.  In  festo  sancti 
Remigii  xvn  solidos  et  in  denarios  et  obo- 
lum  f  et  vn  modios  avenae  de  mappagiis , 

et  ni  modios  de  siligine  et  dimidium.  Medio 
martio  n  solidos  de  Odenba  et  de  Warma- 
tia  n  solidos,  de  Heriscina  x  solidos. 

5.  Census  Bescbehem.  In  festo  sancti  An- 
dréa? xxv  solidos.  In  natale  Domini  vin  solidos. 
Medio  maio  xx  solidos 5;  de  opère  n  so- 
lidos et  v  denarios  et  obolum  ;  de  spelta  xvi 
modios,  et  xxxi  modios  de  avena. 

6.  Census  de  Marsna h.  Ad   festum   sancti   p.  2. 
Remigii  xx  et  n  libras  et  xv  solidos.  Ex  his 
rémanent  fratribus  xvn  librae  et  x   solidi.  In 
augusto  xi  librae  et  vm  solidi  de  sagino.  Ex 

his  rémanent  viiii  librae  et  un  solidi.  Ad  fes- 
tum sancti  Martini  xl  solidos  de  capitalicio.  Ad 
natale  Domini  xxx  et  vm  solidos  de  oblationi- 
bus. In  Pascha  xx  et  n  solidos  et  dimidium  de 
sagino.  De  vi  molendinis  c  maldros  unum  mi- 
nus, et  idem  solvunt  mi  modios  frumenti 
trezectenses ',  et  xxim  sextarios  vini,  et  xlviii 
capones.  Ad  natale  Domini  lvii  pullos  ;  ex  his 
rémanent  abbati  xlvi  ;  cum  uno  pullo  vi  ova , 
cum  alio  vi  de  mansurisj.  Ad  festum  sancti 
Jobannis    Baptistae    xvi    denarios.  Ad   festum 

c  Cod.  de  cap.  de  mappay. 
d  Lacuna. 

"  Cod.  de  mappag.  itemque  inferius ,  §§  3  ,  à . 
!  Lacuna. 
6  Lacuna. 

h  Vid.  supra,  un,  42. 
'  I.  e.  trajectensis  mensuras. 
'  Mansuris  videtur  usurpatum  pro  mansis,  item 
infra ,  S  1 1 . 


SANCTI  REMIGII. 


109 


P.  3. 


sancli  Martini  dant  cxteri  carri  unusquisque  n 
dcnarios  cl  1  pullum.  De  camma  cxxx  cl  11 
maldros  de  questu  cervise,  el  quisque  illic  cer- 
visiam  fecerit,  dat  mi  dcnarios.  Ad  natale  Do- 
mini  xx  solidos  de  oblalionibus,  et  a  feslo  sancli 
Lamberli a  usque  ad  feslum  sancli  Martini  b 
mi  carri  cura  ductu  vini",  et  xv  carralas  ligni. 

7.  Census  de  Schinad.  Ad  Pascha  xxxm  so- 
lidos, et  ad  festum  sancti  Lamberli  xxxm  soli- 
dos. In  maio  xxii  multones.  Ad  natale  Domini 
x  el  vin  maldros  avene  de  oblalionibus 61-  eo- 
dem  lermino  mi  solidos  et  denarium  de  obla- 
tionibus,  et  eodem  lermino  v  solidos.  Major  et 
forestarii  de  oblalionibus  de  molcndino  xxiiii 
maldros  et  1111  sextarios  frumenti,  et  mi  sex- 
tarios  vini ,  et  vin  capones.  De  camma  xxx 
maldros  de  questu. 

8.  Census  de  Bccba.  In  junio  libras  n  et  vi 
solidos  de  sagino.  Ad  natale  Domini  11  libras  et 
xvii  solidos  de  sagino.  In  festo  sancti  Remigii  mi 
libras  el  xv  solidos  de  censu.  Ad  natale  Do- 
mini nu  solidos  et  denarium  de  oblalionibus. 
Ad  Pascba  m  solidos  et  denarium.  Ad  Na- 
tale* mi  solidos  et  vim  denarios.  Major  et  fo- 
restarius  de  oblalionibus  ad  natale  Domini  xx 
et  m  manipuli  lini ,  et  xxvi  pulli  ;  ad  natale 
Domini  xxx  maldri  avene  de  oblalionibus  ;  in 
Pascha  xi  pulli,  cum  pullo  v  ova  ;  a  festo  sancti 
Lamberli  usque  sancti  Martini  carri  11  ad  vi- 
num.  De  camma  aut  xvm  modii  cervise  aut  xn 
modii  de  brasio  de  questu  ;  ad  Natale  x  solidi 


de 


cap 


talicic 


9.  Census  de  Clumna8.  In  Pascha  v  libre 


et  xn  solidi,  et  in  festo  sancti  Lamberli  v  libre 
et  xn  solidi  de  censu.  In  maio  lx  multones. 
Ad  natale  Domini  lx  maldri  avene  de  obla- 
tionibus.  Ad  nalale  Domini  xvi  solidi  de  obla- 
lionibus. De  camma  lx  maldri  de  questu.  Unus 
forestarius  11  solidos  et  denarium  ad  natale 
Domini. 

10.  De  Schimorta\  In  Pascha  xvim  soli- 
di, et  in  festo  sancti  Lamberli  xxvim  solidi 
de  censu.  In  maio  x  et  vu  multones.  Ad  na- 
tale Domini  xvm  maldri  de  oblalionibus,  et 
mi  solidi  de  oblalionibus,  el  in  festo  sancli 
Remigii  x  solidi  de  censu.  De  camma  xxx 
maldri  de  questu. 

11.  De  Lila'.  In  festo  sancti  Remigii  xlv 
solidi  de  censu.  In  Pascha  xlvii  solidi  de 
censu.  In  augusto  xxxvi  solidi  de  sagino.  In 
festo  sancli  Lamberli  n  solidi  el  un  denarii  de 
ecclesia.  In  Ypapanti  x  solidi  de  capitalicio  ' 
ville.  In  Pascha  vini  pulli,  cum  unoquoque 
sex  ova.  In  festo  sancti  Martini  xi  et  dimi- 
dius  hudi,  id  est  mensure  brasii.  Octo  sunt 
mansurç  in  illa  villa  :  unaquçque  quoque 
anno  x  carratas  ligni,  et  lolidem  dies  opéra 
in  agricultura. 

12.  De  Anglidurak.  xl  solidi  xn  denarii 
minus,  ad  Pascha. 

i3.  De  Retinis  '  xx  et  1  solidi. 

lit.  De  Gestina  m.  xxxvi  solidi  et  x  solidi 
de  pastu  ;  in  festo  sancli  Johannis  Baptistae  ni 
solidi. 


1  Cod.  sancti  L.;  itemque  infra,  §§  7,  8,   9,  10, 
1 . 
b  Cod.  sancti  M. 

Fort.  leg.  conductu. 
d  Vid.  supra,  xm,  44- 
'  Nat.  Cod. 
f  Cod,  cap.;  itemque  §§  16  et  18. 


g  Vid.  supra,  xm,  43. 

u  Vid.  supra,  xm,  45. 

'  Conf.  supra,  xm,  53. 

'  Cod.  de  capit. 

k  Vid.  supra,  xm,  4o. 

1  Vid.  supra,  xm,  4i. 

m  Vid.  supra,  xm,  48. 


110 


POLYPTYCHUM 


i  5.  De  Luta\  11  solidi  in  feslo  sancti  Joan- 


i6.  De  Fustiab.  xv  solidi  in  denarii  mi- 
nus, in  festo  Omnium  Sanctorum.  Gerardus 
xn  denarii,  et  Baldechinus  xn  denarii  de  capi- 
tal] cio. 

17.  De  Hertra'.  In  augusto  xlh  solidi  de 
sagino.  In  maio  v  solidi,  in  Pascha  similiter, 
de  censu.  Ad  natale  Domini  m  solidi  et  vim 
denarii  de  oblationibus.  Ad  natale  Domini 
dant  septem  mansi  et  dimidius  unusquisque 
aut  vi  pullos  aut  pro  pullo  xn  ova.  Idem  mansi 
dant  vu  maldros  et  dimidium  avenç  ad  natale 
Domini  ;  in  festo  sancti  Remigii  xmi  solidos 
et  m  denarios.  Major  m  solidos  de  oblationi- 
bus ad  Natale.  Item  vu  mansi  et  dimidius 
quisque  débet  quoque  mense  aut  mi  dies  in 
agricultura  aut  xn  in  curte.  In  camma  xxmi 
maldros  cervisç.  Ibidem  est  molendinus,  de 
quo  pascitur  bovariusa. 

18.  Census  de  Cosla.  Medio  maio  xlv  soli- 
dos et  11  denarios  ;  altero  anno  xxx  solidos. 

a  Vid.  supra,  xni,  4g. 

b  Vid.  supra,  xm,  5o. 

c  Vid.  supra,  xm,  52,  ubi  Hercena,  qui  idem 
ocus  videtur. 

d  Hune  inter  paragraphum  et  sequentem  legitur 
nota  sic  scripta  :  A  la  20me  page,  la  même  main  qui  a 
écrit  ces  trois  pages  a  mis  ce  qui  suit. 


Medio  augusto  iîi  libras  xv  denarios  minus. 
In  festo  sancti  Martini  vi  libras  et  xvi  solidos 
de  capitalicio.  Trans  Renum  xl  solidos  medio 
martio  ;  xx  solidos  de  capitalicio  ;  de  mapa- 
giis  °  xlv  modios  et  dimidium  de  avena ,  de  si- 
ligine  xxn  modios  et  dimidium;  pullos  xlv, 
cum  unoquoque  x  ova  ;  de  unoquoque  manso 
v  carra  tas  ligni  ;  et  unusquisque  mansus  x  dies 
in  saltu  et  duos  in  conductu.  Ad  natale  Do- 
mini xv  solidos  de  oblationibus. 

19.  De  Glanna.  Uno  anno  x  solidos,  altero 
anno  vi  solidos  et  vin  denarios.  Medio  au- 
gusto xxi  solidos  et  vm  denarios.  In  festo 
sancti  Martini  xxxi  solidos  ;  de  sartis  vu  soli- 
dos ;  de  mapagiis  x  modios  avenç ,  de  siligine  v 
modios  et  dimidium  ;  pullos  x  et  c  ova  ;  de  ca- 
pitalicio' v  solidos;  de  oblationibus  vu  solidos 
et  vi  11  denarios. 

20.  Census  de  Capella.  Uno  anno  xxm  so- 
lidos, altero  anno  xxxv  solidos.  Medio  au- 
gusto 11  libras  vm  denarios  minus.  In  festo 
sancti  Martini  mi  libras.  Medio  maio  xvi  de- 
narios B. 

'  De  mapag.  Cod.  sicque,  §  19. 

f   Cod.  de  capital. 

8  Apographum  sic  concluditur  :  Ainsj  fini 
la  page  20mc,  et  la  21'  commence  par  Notitia  census 
debiti,  etc.  ce  qui  montre  que  cela  n'est  point  com- 
plet. 


SANCTI  REMIGII.  111 


APPENDIX. 


PRIVILEGIUM  EUGENII  PAPE 

MUNIENS  NOS  ET  CONFIRMANS  IN  OMNIBUS  POSSESSIONIBUS  NOSTRIS ,  ET  PRIVILEGIIS  REGUM 
ET  PONTIFICUM;  ET  QUOD  NULLUS  CAPELLAS  AUT  MONASTERIA  IN  NOCUMENTUM  NOSTRUM  , 
SINE  NOSTRA  LICENTIA  ,   FACIAT,   EXPRESSE  NOMINAT  QUASI  OMNIA  QUE  POSSIDEMUSa. 

[  i  !x  dec.  i  i  à 5.]  Eugenius,  episcopus,  servus  servorum  Dei,  diiectis  liiiis  Oddoni, 
abbati  S.  Remigii  Remensis  monasterii,  ejusque  fratribus,  tam  presentibus  quam 

futuris,  regularem  vitam  professis.  In  perpetuam  memoriam Dilecti  in  Domino 

filii,  vestris  justis  postulationibus  clementer  annuimus,  et  prefatum  monasterium, 
in  quo  divino  mancipati  estis  obsequio,  sub  B.  Pétri  et  nostra  protectione  suscipi- 
mus,  et  presentis  scripti  privilegio  communimus;  statuentes,  ut  quascumcpue  pos- 
sessiones,  quecumque  bona  in  presentiarum  juste  et  canonice  possidetis,  aut  in 
fulurum  concessione  pontificum,  liberalitale  regura,  iargitione  principum,  obla- 
tione  fidelium,  seu  aliis  justis  modis,  prestante  Domino,  poteritis  adipisci,  firma 
vobis  vestrisque  successoribus  et  illibata  permaneant.  In  quibus  bec  propriis  duxi- 
mus  exprimenda  vocabulis.  Castrum  ipsum  in  quo  beatus  Remigius  requiescere 
creditur,  cum  omni  immunitate  et  libertate  a  Francorum  regibus  vobis  concessis  et 
scriptis  eorum  firmatis,  et  omnibus  appenditiis  suis  burgum  extra,  cum  omni  jus- 
ticia  et  potestate;  necnon  medietatem  telonei,  foragii  et  roatici;  minaticum  etiam 
burgi,  cum  omnibus  que  ad  ipsum  pertinent,  exceptis  quinque  modiis  frumenti, 
qui ,  pro  medietate  ipsius  minatici ,  Remensi  archiepiscopo  ab  eadem  ecclesia  annis 
singulis  persolvuntur,  quemadmodum  a  predecessore  nostro  felicis  memoriae  papa 
Innocentio,  per  dispositionem  et  ordinationem  venerabilium  personarum,  G.bGar- 
notensis  episcopi,  tune  apostolicae  sedis  legati,  Josleni  Suessionensis ,  Gaufridi  Catba- 
launensis,  A.c  Attrebatensis  episcoporum,  etBernardi  Clarevallensis  atque  Hugonis 
Pontiniacensis  abbatum,  intra  Rainaldum  archiepiscopum  et  Oddonem  abbatem, 
approbatum  et  confirmatum  est;  forum  a  festivitate  S.  Celiniae,  matris  B.  Remigii, 

Varin,  Arch.  admiii.  de  la  ville  de  Reims s  part.  1,  !l  Gaifridi  n. 

1. 1,  p. 3i  i,ex  S. Remigii  cart.B.p.  i4,  etcart.  A, p.  6.  '  Alvisi. 


112  POLYPTYCHUM  SANCTI  REMIGII. 

usque  in  vigiliam  apostolorum  Symonis  et  Jude.  In  episcopatu  Remensi  :  ecclesiam 
SS.  martyrum  Timothei  et  Apollinaris,  cum  omnibus  que  ad  eam  pertinent-,  ec- 
clesiam S.  Juliani  sine  personatu;  Satiacum  cum  ecclesia;  Colunnas  cum  ecclesia; 
Genvereyum ,  Sarpei  Curtem ,  Dussellum ,  Grauhennam ,  Corbiniacum ,  cum  appen- 
ditiis  suis,  Gersonem;  ecclesiam  S.  Mariée  in  burgo  Regitestensi  cum  appenditiis  suis, 
scilicet  ecclesiam  Viniacia,  ecclesiam  Aventionis,  ecclesiam  Barbeii,  ecclesiam  de 
Pertis,  ecclesiam  de  Tennione  cum  omnibus  que  ad  ipsas  ecclesias  pertinent;  Er- 
peium  cum  ecclesia;  Vilare  S.  Remigii  cum  ecclesia;  Salicem  S.  Remigii  et  Roseium 
cum  ecclesiis  ;  Basilicam  Curtem  et  Insulam ,  et  Pumaclum ,  cum  ecclesiis  ;  Bainam , 
Nocerium,  Moscherium ,  cum  ecclesiis;  Villare  in  Silva;  Condatum  cum  ecclesia; 
Géhenne  Viîlam  et  Pooriam,  cum  ecclesiis;  Caniacum  cellam  et  Alendusium,  cum 
ecclesiis  ;  Baironam ,  Pontem  Bairi ,  Tasnaium ,  cum  ecclesiis  ;  Tassiacum ,  Hernmndi 
Villam,  Crusniacum  et  Serzeium,  cum  ecclesiis.  In  episcopatu  Cathalaunensi  :  ec- 
clesiam S.  Martini  Curtis  Ausorum  sine  personatu;  Irbraysb  cum  ecclesia;  Villare 
cum  ecclesia;  Beloium  cum  ecclesia;  Aisencella  cum  ecclesia;  Furneium,  Valerias, 
Lupi  Montem,  cum  ecclesiis.  In  episcopatu  Laudunensi  :  Moncellum  cum  ecclesia. 
In  episcopatu  Attrebatensi  :  ecclesiam  S.  Johannis  Baptistse  de  Hosdan  cum  appenditiis 
suis  ;  Beldin  cum  ecclesia ,  altare  de  Monci ,  capellam  de  Lueres.  In  episcopatu  Mo- 
riensi  :  Neiis  cum  ecclesia,  cum  omni  libertate.  In  episcopatu  Avenionensi  :  ecclesiam 
S.  Martini  et  medietatem  villae  que  dicitur  ad  S.  Remigium.  In  episcopatu  Aquen- 
sium  :  ecclesiam  S.  Martini  de  Triola ,  ecclesiam  S.  Martini  de  Marcilliana ,  ecclesiam 
S.  Mariae  de  Ventebran ,  ecclesiam  S.  Michaelis  de  Finistella,  que  nunc  dicitur  Volta, 
cum  appenditiis  suis.  In  episcopatu  Leodicensi  :  Smarnam  cum  ecclesia  et  appenditiis 
suis;  capellam  de  Ambe,  capellam  de  Squimorte,  capellam  de  Heustan  et  de  Bunna, 
Sclurnanz  cum  ecclesia,  ecclesiam  Squinœ,  ecclesiam  de  Olobergis,  Littam  cum 
ecclesia  et  pertinentes  suis,  Covornam,  Retinas  et  Angleduram  cum  pertinentiis  suis. 
In  episcopatu  Maguntino  :  Coslam  cum  ecclesiis  et  appenditiis  suis ,  ecclesiam  B.  Mar- 
tini de  villa  S.  Remigii,  sicut  a  predecessore  nostro papa  Calixto  vobis  adjudi- 

cata  est  et  scripto  suo  firmata ,  cum  medietate  ipsius  villae  ;  ecclesiam  de  Marsna  quem- 

admodum  a  predecessore  nostro papa  Innocentio  vobis  concessa  est;  judicium 

preterea  quod  a  J.a  Suessionensi  et  M.b  Taruennensi  episcopis,  et  aliis  honestis  per- 
sonis  ,  in  presentia  Sansonis,  Remensis  archiepiscopi ,  inter  Gislam  matronam  et 
ecclesiam  B.  Remigii  rationabiliter  factum  est.  Prohibemus  insuper,  ut  nullus  infra 
parrochias  vestras  novam  ecclesiam  aut  cappellam ,  in  dampnum  vestrarum  antiqua- 
rum,  absque  assensu  vestro,  edificare  présumât.  Omnes  autem  ecclesias  que  de  jure 

1   Alias  Vimacri.  e  Joslenus. 

''  Braux  (nota  in  margine  chartuiariij.  d  MHo  i. 


APPENDIX.  113 

ejusdem  monasterii  esse  noscuntur,  ab  omni  personali  successione  libéras  manere 
censemus.  Decernimus  ergo  ut  nulli  omnino 

Ego  Eugenius,  catholicae  ecclesiœ  episcopus  ,  signavi.  Ego  Guido,  presbiter  cardi- 
nalis  tituli  S.  Crisogoni,  subscripsi.  Ego,  etc. 

Datum  Vetralle ,  per  manum  Roberti ,  S.  Romanae  ecclesiae  presbiteri  cardinalis  et 
cancellarii,  [xvmi]  kalend.  januarii,  indictione  vmia,  incarnationis  dominiez  anno 
M°c°xlV\  pontificatus  vero  domni  Eugenii  III  papa*  anno  primo. 


II. 

PRIVILEGIUM  D.  ADRIANI  PkPJE  IIII,  DE  IMMUNITATE  RERUM 

R.  REMIGIIb. 

[  i  y  dec.  1  i  5/i.]  Adrianus Hugoni  abbati confirmamus  burgum  extra  cas- 

trum  in  quo  B.  Remigius  requiescit cum  omni  justicia  et  potestate vide- 

licet  ut liceat  abbati  et  fratribus  suis  ibidem  babere  caumas ,  furnos ,  molendi- 

nos,  piscarias,  et  viridaria,  et  mercatum ,  cum  res  et  tempus  illud  postulaverit  ; 
tabernas,  bannum,  macellum,  et  omnes  artes,  et  cetera  quecumque  omnia  ad  bur- 
gum pertinere  noscuntur,  et  quecumque  eorum  placito  et  usibus  visa  fuerint 

Ecclesiam  S.  Mariae extra  muros  castri  Retesti sicut  eam  Hugo  cornes 

per  manum  Rodulfi  archiepiscopi  vobis  donavit, cum  censu  burgi  et  scolis 

ceterisque  appenditiis  suis,  videlicet  :  Gersonem  cum  ecclesia, Bainam  cum 

ecclesia et personatu ,  et  capella  de  Muscherio,  et  Noerio  cum  appenditiis  suis; 

Campum  Floridum  cum  capella, Sacbeium  cum  ecclesia  et  personatu  et  ca- 
pella de  Masnelibus  c; capellam  de  Sarneio  et  matricem  ecclesiam  de  Brool  ; 

Taisnaium  cum  ecclesiis  et  appenditiis  suis; ecclesiam  S.  Thome  prope  cas- 

trum  Viennense,  cum  capella  ejusdem  castri;  ecclesiam  S.  Oricoli  cum  appenditiis 
suis;  ecclesiam  de  Altreio,  ecclesiam  de  Mathigio,  ecclesiam  de  Nova  Villa,  eccle- 
siam de  Cambuslia,  ecclesiam  de  Ardullio,  ecclesiam  de  Virisiaco,  ecclesiam  de 
Vallis ,  ecclesiam  de  Orisiaco ,  ecclesiam  de  Chevereiis ,  cum  omnibus  que  ad  ipsas 
ecclesias  pertinent;  Terronam  super  Axonam  cum  ecclesia  et  appenditiis  suis;  ter- 
ram  de  Beonna  cum  molendinis  ceterisque  appenditiis  suis;  Colunnas  cum  eccle- 
sia;  Genvereium, Catheium d,   Pleveias ,   capellas;  mediam  partem  Tassiaci 

"  Manupriore,xim,ut  D.  V.  PetroVarinvisum  est.  '  In  margine  Cod.,  les  Maisneulx. 

b  Varin,  ibid.  p.  328-33 1,  ex  S.  Remigii  cart.  B.  d  Ibid.  Chesj. 

n.  .8. 


114  POLYPTYCHUM  SANCTI  REMIGII. 

cum  molenclinis,  quartam  partem  Hermundi  Villae,  Givreium,  Exiam,  Villam  Do- 
minicain,  alodium  Septem  Salicum, piscatoriam  quam  Henricus  cornes  do- 

navit  vobis  in  toto  banno  Cundati  ;  apud  Johannis  Villam  omnem  terrain  Guidonis 
de  Altreio  et  Joffredi  nepotis  sui  ;  apud  eandem  villam  très  furnos  ;  villam  que 
dicitur  ad  S.  Martinum  super  fluvium  Suppiam ,  cum  molendinis  et  ceteris  omnibus 
ad  usus  pauperum  pertinentibus ;  curtem  de  Belloverio  cum  terris,  pratis,  pascuis 
et  molendinis  Hugonis,  ceterisque  omnibus  ad  usum  pauperum  pertinentibus.  In 
territorio  Suessionensi  :  Montinniacum  villam  cum  appenditiis  suis ,  etterram  et  deci- 
mam  quam  Milo  de  Vernoil  vobis  restituit.  In  territorio  Laudunensi  :  Corbiniacum 
palatium,  cum  appenditiis  suis;  ecclesiam  S.  Victoris'1;  Cravennam  villam ,  cum  dé- 
cima et  omni  banno,  ceterisque  appenditiis  suis;  Muncellum  cum  ecclesia In 

territorio  Catbalaunensi  : Boloium  villam  b,  Breox  c  cum  ecclesia , 

Furneium,  Walerias  d,  ecclesiam  de  Vernol; terram  et   decimam  quam  ha- 

betis  apud  Veroium  e  et  cetera  omnia  ad  usus  pauperum  pertinentia.  In  episcopatu 
Tullensi  :  Domnum  Remigium  cum  ecclesia,  decimam  de  Tronvilla.  In  territorio 
Lingonensi  :  Condedas,  cum  ecclesia  et  décima  ;  Darmannum  villam,  cum  omnibus 
ad  easdem  villas  pertinentibus.  In  territorio  Attrebatensi  :  abbatiam  S.  Johannis 
Baptistœ  de  Hosden ,  cum  appenditiis  suis  ;  Belgim  cum  ecclesia ,  altare  de  Monci 

ecclesiam  de  Lueres In  episcopatu  Aquensi  : Ventabren  castrum,  cum 

ecclesia  [S.]  Michaelis  de  Finistilla,  que  dicitur  Volta;  terram  et  decimam  de  Fara. 

In  episcopatu  Maguntino  : Bigehen ,   Glannam,   Capellam,   Perferelenbac , 

Osterna,   Kerembac In   comitatu  Kiriberc,   villam  que  dicitur  Brucca 

In  ducatu  Toringorum  :  villas  nuncupatas  Scaunistrat,  Nortus,  Adistat,  Lobach  et 

Promere  ; In  pago  Roslinxe,  in  comitatu  Blesense,  curtem  que  dicitur  Berna  ; 

Bischopfesehin  ;  in  villa  Buppura,  adlodium  quod  Albertus  advocatus,  factus  mo- 
nachus,  vestrae  ecclesiae  contulit.  In  episcopatu  Leodicensi: Clumam  cum  eccle- 
sia et  personatu,  Skinam  ecclesiam,  Huleberge,  capellam  de  Ambe,  capellam  de 

Skimorte  et  capellam  de  Heusta;  villas  quoque  Covornam, Hertam  et  Beccham, 

sicut  a  Romanorum  regibus  vobis  sunt  data?.  In  Anglia  :  in  episcopatu  Cestrensi, 
Lapeleiam,  Estonam,  Merestonam,  medietatem  de  Bigvifort,  Milifortem  et  villam 
Riduaram;    in    episcopatu   Heriforcensi ,  villam  Silvitonam ,   decimam   de   Bero- 

niaco; sepulturam  quoque  ipsius  loci  liberam  esse  concedimus,  ut  eorum  de- 

votioni  et  extremse  voluntati  qui  se  illic  sepeliri  deliberaverint,  nisi  forte  excom- 
municati  aut  interdicti  sint ,  nullus  obsistat 

'  In  margine ,  S.  Viteny.  d  Ib.   Valray. 

h  Ih.Beloy.  °  Ib.  Vraax. 

'   Ib.  Braux. 


APPENDIX.  115 

Datum  Remue,  apud  S.  Petrum,  per  manum  Rolandi,  S.  R.  ecclesiae  presbileri 

cardinalis  et  cancellarii,  xim  kalend.  januarii,  indictione  m,  Incarnationis anno 

m0c0l°iiiic,  pontificatus  vero  D.  Adriani  papa?  IIII  anno  primo. 


III. 
DESCRIPTIO  BONORUM  MONASTERII  S.  VITONI  VIRDUNENSIS. 

Ex  cod.  Paris.  Bouh.  69  bis,  manu  ipsius  J.  Bouhier  exscripto,  a.  1721. 

(In  notis ,  lillera  A  coclicem  5435  ,  littera D  codicem  Puteanum  ikk  inclicavimus ,  ambos  saecuio  xvi , 
ut  videtur,  exaralos,  conservatosque  in  maxima  bibliotheca  publica  Parisiensi.) 

1.  Hodc  sunt  quœ  legaliter  ecclesia  a  S.  Vitoni,  sita  in  suburbio  Virdunensi,  ex 
antiquo  possidet. 

In  Scantia,  mansa  xvi,  et  quicquid  [ad]  illam  pertinet;  abbatiam  S.  Amantii, 
mansa  x ,  et  quidquid  ad  illam  pertinet  ;  abbatiam  S.  Pétri  et  mansa  nu ,  cum  ap~ 
penditiis  ;  ecclesiam  S.  Remigii,  cum  appenditiis.  Paridum,  mansa  xvi,  cum  appen- 
ditiis.  Flaviniaco  ,  mansa  xxvn  et  ecclesiam  ,  cum  omnibus  appenditiis.  Marcuifi 
Curtem\  ecclesiam,  mansa  1111e,  cum  silvis  et  omnibus  appendiciis. In  Harbodid  Villa, 
mansa  in,  cum  appendiciis.  Ad  Novam  Villam,  ecclesiam,  mansa  mi,  cum  ap- 
penditiis. Ecclesiam  de  Maroa,  ecclesiam  de  Marlegio.  Ista  sunt  in  antiquo  scripto 
regali  et  apostolico.  Quae  sequntur  de  novo  addita  sunt e,  et  nequaquam  scripto 
firmata. 

2.  Raherei  Villam  et  Curtam  Villam,  mansa  xxx;  ecclesiam  in  honore  S.  Aman- 
tii, molendina,  silvas,  prata,  cum  caeteris  appenditiis;  vineas  in  Arnaldi  Villa  super 
Mosellam,  quas  dederunt  Achileus  f  et  Amalricus  et  Adalbertus8;  clausum  unum 
super  Mosellam,  alterum  quod h  dicitur  Adelendi,  tertium  clausum  Adelberti; 
vineam  quœ  dicitur  S.  Martini  ;  vineam  quae  dicitur  in  Mortario  ;  alteram  quœ  dici- 
tur in  Plantariis  '  ;  item  quae  dicitur  in  Argileto  j  ;  item  quae  dicitur  in  Marmoreo. 

'  Ectlesia  deest.  D.  '  Adelildus.  A.  Adealdus.  D. 

b  Cortem,  et  sic  postea.  A.  D.  E  Adelbertus.  A.  D. 

c  III.  A.  D.  h  Que.  A.  D. 

d  Herbodi.  D.  '  Planlarii.  A.  Plantari.  D. 

1  Q.  s.  ne  novit  a.  s.  A.  D.  j   Argerto.  D. 

i5. 


116  POLYPTYCHUM  SANCT1  REMIGII. 

Solidiaco,  quartam  partem  ecclesia? ,  mansa  n ,  cum  appendiciis ,  dono  Richeri. 
Publiaco,  mansum  i. 

3.  In  comitatu  Barrensi,  apud  Villare ,  mansa  n  ;  ad  Maureium  super  Mosellam, 
mansa  indominicata  n,  et  vineas  quas  dédit  Martinus  quidam  a,  ex  canonico  mona- 
chus.  Ad  Sanctum  Julianum,  mansum  i  et  vineam  i,  quam  dédit  Haeredus,  ex  laico 
monachus.  In  Epponis  Curte,  mansum  indominicatum ,  molendina  tria,  mansa  nu, 
cum  omnibus  appenditiis,  quae  dederunt  Adelardus,  monachus  et  abbas\  et  Dudo, 
filius  Dudonis.  Ipse  Dudo  dédit  n  mansa  ad  villam.  Ad  Limacum  c,  mansos  mi, 
molendinum  dimidium,  cum  appenditiis,  quod  dédit  Hildebertusd  cornes. 

II.  Ad  Villare,  in  comitatu  Stadunensi,  mansa  vu,  cum  silvis  et  pratis  et  molen- 
dinis  caeterisque  appenditiis ,  quae  dédit  Ameleinus e,  ex  canonico  monachus.  In 
eodem  comitatu,  ad  Bizmiamf  et  ad  Domnum  Martinum,  mansa  un,  cum  appen- 
ditiis, quae  dederunt  Eldonusg  et  Seiburga.  Ad  Flabasium11,  mansa  vu,  cum  silvis, 
pratis,  molendinis  et  caeteris  appenditiis,  quae  dédit  domnus  Gerardus.  Gastinedo', 
mansa  n,  cum  silvis  et  caeteris  appenditiis,  quae  dédit  Rogerus.  Ad  BrigildiJ  Curtem, 
mansa  n  que  dederunt  Erebaldus  et  Augellelinus k.  Ad  Aviniacum  ',  mansa  11 ,  quae 
dédit  Angelilinus m.  Ad  Mentionis  Curtem,  mansa  un,  cum  appenditiis,  quae  dédit 
Odila n.  Ad  Gamelidi  °  Curtem ,  villam ,  mansum  i ,  cum  pratis ,  quae  dédit  Eliseius. 
Super  Mosam ,  in  finibus  Novae  Villas ,  xvin  picturas  vinearum ,  cum  silva  circumpo'- 
sita,  quas  dédit  domnus  episcopus  Gaufridusp,  ad  consecrandum  sanguinem  Domini. 
Ad  Medotiam,  mansum  i,  cum  vinea;  ecclesiam  in  honore  S.  Vitoni. 

5.  In  Vapra,  in  Petra  Villa,  in  Scantia,  sunt  mansi  ad  servitium  xvi,  un  ad 
censum;  et  unus  cartarius  solvit  vi  carratas  lignorum,  census  capitum  in  maio,  in 
festivitate  S.  Joannis  falces  vr,  et  mansus  unus  c  scudatasq,  in  festivitate  S.  Remi- 
gii  xn  emi.r  pro  granario-,  ad  festivitatem  S.  Martini  census  de  aliis  mensis  et  de 

"  Quidem.  A.  D.  '  Rogildi.  A.  D. 

b  Abba.  A.  D.  k  Angillelmus.  A.  Angelelmus.  D. 

c  Fort.  Lunacum.  '  Avinacum.  D. 

d  Hilderobertus.  D.  m  Angilelmus.  A.  Angelelmus.  D. 

e  Ameleius.  A.  Amelonus.  D.                                                 °  Odita.  A.  D. 

f  Fort.  leg.  Bizoniam.  In  Codd.  A  et  D,  Biomiam,             °  Ad  Gauvandi.  D. 

vel  Bionnam.  p  Guijridus.  A.  Guifrinus.  D. 

z  Eldricus.  A.  *  Scindaîus.  A.  D. 

h  Flabascum.  D.  *  Domini.  A.  Dei.  D. 
1  Castindo.  A.  D. 


APPEND1X.  117 

sedilibus,  quse  sunt  in  monte  S.  Vitoni  et  Virduni;  pullos  et  ova  ad  Pascha  et  f'esti- 
vitatcm  S.  Vitoni  et  ad  nativitatem  Domini;  de  integro  manso  carrum  dimidium"; 
noctes  x  in  maio;  homo  de  capite  b  suo,  tenens  terram,  xxmi  denarios 82.  Clausu- 
ram  indominicatam  in  vineac;  femorare  debent  dies  m,  de  tertio  in  tertium  an- 
num  calidum  furnumd  facere. 

6.  In  Finitagiam  est  ecclesia  dimidia.  Aspiciunt  ad  eam  mansi  m  in  dote;  obla- 
tiones0  de  ecclesia  unus  porcus  et  xn  denariif;  de  vino  xn  panesg,  sex  pulli,  imo- 
dius  avenae;  pannus  unus  xvnh  ulnarum,  unus  equus  ad  parendum  dantur1  pres- 
bitero.  xn  mansi  jacent  in  eadem  villa,  ex  quibusJ  solvuntur  xn  solidi  in  festivitate 
S.  Martini,  in  maio  mi  solidi,  vin  denarii  in  Pascba.  i  mansus  n  pullos,  ova  x,  pro 
redemptione  carri  v  denarios.  Mansus  i  in  nativitate  Domini  v  plaustra  lignorum, 
xxiiii  denarios ,  manipulo  vini k.  Sedilia  xxvn  denarios  xni,  qui  jacent  ultra,  et  qui 
in  festivitate  S.  Martini  solvuntur  vi  solidi  et  vi  denarii  ',  in  maio  xnm  solidi;  de 
pullis,  ovis  et  alio  servitio,  quot  solvunt"  alii  mansi.  n  molendinis0,  unum  solvit 
porcum  de  xn  denariis,  vi  denarios  in  vino,  xn  panes,  i  modium  avenœ;  aliud 
molendinum  porcellum  valentem  vi  denarios,  m  denarios  in  manno83,  vi  panes, 
i  modius  avenae;  in  censu  xxx  modios  avenœr,  de  frumento  xxmodios,  cxv  modios 
speltae,  lx  avenae. 

7.  In  Barracimi  est  mansus  indominicatus,  culturae  m,  prata  indominicata  ad 
falces  xxx,  tria  clausa  indominicata.  Adspiciunt  ad  eum  xi  mansi  et  dimidius,  et 
cartariusi  dimidius,  et  quod  sufïicit  uni  carrucae  indominicatse.  Unusquisque  man- 
sus in  maio  solvit  xx  denarios  et  xxiiii  noctes ,  similiter  in  villa  xx  denarios ,  iterum 
in  festivitate  S.  Martini.  Unusquisque  mansus  xvm  denarios,  et  mi  pullos  in  nativi- 
tate Domini.  Solvit  mansus  unam  carratam  lignorum,  unam  carretam  de  virgis,  1  ad 
pascellos,  un  denarios  in  corvata,  et  una  r  xl  fasciculos3,  et  iliam'  de  tremois 
similiter.  In  Golonis  Curte  mansum  unum  et  dimidium ,  et  quartarium  dimidium , 

1  Carrum  dimidium  de  carropere  xx  dies.  A  D.  l  Plaustra  iignum  xxiiii,  dies  in  anno  VII II.  A.  D. 

b  De  capitulo ,  inCod.  nostro.  De  cap.  A.  '  Solvunt  vi  sol.  et  vi  den.  D. 

*  Indominicata  in  vinea.  A.  D.  "'  xhi.  A.  D. 

d  Calfurnum.  A.  *  Quod  solvuntur.  A.  D. 

e  Oblate.  A.  D.  °  Molend.  A.  D. 

i   De  XII  den.  A.  D.  p  Annone.  A. 

g  xn  pan.  Trinis  Codd.  nostris.  q  Quartarius.  D. 

h  xn.  A.  D.  r  In  cerala  de  una.  A.  Incertum  de  una.  D. 

1  Dalur.  D.  *  Faciculos.  A.  falciculas.  D. 

1  Villa,  qui.  A.  D.  l  Et  unam.  D. 


118 


POLYPTYCHUM  SANCTI  REMIGII. 


in  festivitate  sancti  Martini  solvunt  n  solidos ,  in  nativitate  Domini  im  solidos ,  in 
Pasca  in  solidos,  in  maio  vin  et  censusa  capitum  etarietumb,  in  festivitate  S.  Joannis 
Baptistae  m  solidos ,  in  festivitate  S.  Remigii  vu  solidos  et  un  de  victura c.  Summa 
xini  solidorum.  De  particulis  h  modios  frumenti  et  ira  siliginis,  n  molendinumd  et 
dimidium. 

8.  In  Septimo  Molo"  vi  mansi  et  xi  denariif.  His8  solvuntur  xxvinh  denarii  et 
obolum  in  festivitate  S.  Martini,  pullos  un,  in  nativitate  Domini  vu  solidos  et  vu 
denarios,  un  pullos  in  Pasca  et'  xn  denarios,  in  maio  n  solidos  et  vu  denarios,  et 
censum  capitum  in  nativitate  S.  Joannis  m  solidos,  in  festivitate  S.  Remigii  m  soli- 
dos et  xn  denarios j  et  obolum.  De  particulis  vi  modiuskde  frumento,  un  de  siligine 
et  m  septarios1.  Summa  de  terra,  in  maio  vmi  solidos  et  vin  denarios. 

9 .  In  Formestor  est  mansus  indominicatus ,  culturse  ni ,  prata  ad  falces  xxxmi , 
pistant m  per  legas  ni.  Quercelus"  est  ibi  extunc0.  Aspiciunt  ibi  mansi  vin  et  dimi- 
dium. Unusquisque  mansus  solvitin  maio  v  denarios,  in  festivitate  S.  Martini  vi  de- 
narios et  ii  pullos,  in  nativitate  Domini  xp  modios  avenae,  i  pullum,  i  denarium, 
vini  duasq  focias,  et  totidem  portabit  coram  domino;  ad  Pasca  pullum  i,  xxn  ova. 
Solus  mansus  i  carratr  de  virgis,  et  xl  noctes,  etxu  carratas3,  unum  herbae,  alteram 
feni;  idem  m  carratas  herbae,  alteram  feni. 

î  o.  Ad  Paridum  sunt  mansi  xvi.  Mansus  integer  débet  de  victura  denarios  x,  et 
vini'  dimidium  cartum;  ad  Nativitatem  de  pastu11  denarios  x,  de  lignis  carratas  un, 
xxx  falces  vi,  pullos  ni,  ova  xv,  de  tertio  in  tertiumv  annum  novellam  i.  Homo  de 
capite  suo,  si  terram  teneat,  débet  denarios  V;  si  foris  potestate  manet,  denarios  xn. 
Homo,  siuxoremxsuam  de  potestate  ipsay  tenet,  et  ex  illa  genuerit  filios7  aut  filiasaa 


°   Censum.  D. 

''  Arietem.  A.  D. 

c  De  et  victaram.  A.  Den.  et  victnram.  D. 

"  Molend.  A.  D. 

0  Melo.  A. 
f  Dies.  D. 
*  Mi.  A. 

h  xxviiii.  D. 
!  Et  abest.  D. 
J  ni  sol.  xn  den.  A.  in  sol.  et  n  den.  D. 

1  Mod.  A.  D. 

1  Sext.  A.  Sextarii.  D. 

m  Piscatar.  A.  Piscantar.  D. 


"  Quercelum.  D. 

°  Ex  tum.  A.  Extimum.  D. 

p  Domini  et.  A.  D. 

q  Pullum  I,  den.  Vim,  duas.  A. 

'  Solum  mansus  I  carrai.  A.  D. 

'  Coradas.  A.  D. 

'  Avi.  A.  D. 

"  Paste.  A. 

v   De  tertio  antitum.  A. 

x  Param.  A.   Parem.  D. 

y  Ipsam.  D. 

*  ni  fdios.  A.  m  fdias.  D. 

"  Filios.  D. 


APPENDIX.  119 

ii  redimet;  si  duos  habuerit,  i  redimet;  si  i,  non  débet  redimere".  Ecclesiam  i  in 
honore  S.  Vitoni,  quae  débet  et  de  oblationibus  solvitb  vc.  Adaltare  pertinet  mansus 
integer;  in  Parrido  xiiii  denarios  solvit  mansus,  et  census  capitum  in  maio;  ad  festi- 
vitatem  S.Martini  solvunt  sedilia  vm  denarios  xvi,  totidem  pullos  et  ova.  Profeno 
secando  soivit  mansus  un  denarios;  pro  bannod  ad  festivitatem  S.  Joannis,  calfur- 
nium  de  tertio  in  tertium  annum. 

i  1 .  Ad  Gisleni  Gurtem  sunt  xn  mansi,  qui  solvunt''  idem  servitium  quod  et  isti; 
sed  x  denarios  solvit  mansum  ad  nativitatem  Domini  et  S.  Joannis84.  Ibi  sedilia  xiiii, 
solventia  xxiiii  denarios. 

12.  Est  in  Gengeania f  mater  ecclesia  in  honore  S.  Lamberti.  Aspiciunt  ad  eam 
capella  de  eadem  villa  in  honore  S.  Maximini,  et  alia  in  Soreias  in  honore  S.  Mar- 
tini, dimidia  vero  in  honore  S.  Remigii  in  Waleias.  Sunt  ibi  deg  indominicata  terra 
v  mansi  et  unum  bonarium  de  prato,  et  camba  solvens  xn  modios,  vm  de  frumento, 
un  de  bracio.  De  alia  terra,  quae  est  in  servitio,  mansus  et  quartarius.  Unusquisque 
solvit  per  annum  aut  secundam  feriam  aut  opus  manuum,  et,  in  nativitate  Domini. 
lui  quartarii  x  pullos.  Tantum  terrae  est  ibi  quœ  solvit  xm  denarios  in  nativitate 
S.  Joannis  Baptistae.  Haistolei  vero  solvitur  census1'  capitis  in  festivitale  S.  Martini, 
unusquisque  n  denarios;  de  prœbenda  S.  Maximini,  quam presbiter  tenet,  m  quar- 
tarii in  bonarium  de  prato',  in  bonarium^  de  terra,  jacensk  juxta  Dirvant1. 

i3.  In  Gorires  sunt  n  mansi  et  u  bonaria  de  indominicata  terra,  et  m  quartarii, 
qui  idem  servitium  faciuntquod  supradicti,  idem  secundam  feriam  cum  aratro  aut 
opère  manuali.  Sed  quartarius  in  ter  u  annos  vu  pullos  in  Pascha,  ova,  xm  solidos 
in  Natali,  v  fusa  uni  [leg.  iini. ].  Sunt  ibi  u  sedilia,  quae  mi"  pullos  et  mi  denarios 
solvunt;  et  ibi  ira  pars  Fugeti0. 

ili.  In  Betelani  Villa  est  ecclesia.  Sunt  ibi  vu  quartarii.  Unusquisque  in  festivi- 
tate  S.  Remigii  solvit  octo  denarios,  in  Nativitate  vu,  in  Pasca  xvmp,  et  i  denarium  et 

■  Non  dabit,  redimet.  A.  D.  '  lu  bonarum  et  prato.  D. 

b  Sol.  A.  D.  J  Bonarum.  D. 

'  vi.  D.  k  Jacent.  D. 

d  Pro  banno  den.  A.  D.  '  Diouant.  A. 

'  Mansos,  qui  solvuntur.  A.  D.  '"  Ova  et.  A.  D. 

1   Gengeamia.  D.  °  Ui.  D. 

8  Ibi  et.  D.  °  Fagcli.  D. 

u  Haistoldi  vero  solvunt  censum.  A.  D.  p  vm.  D. 


120  POLYPTYCHUM  SANCTI   REMIGII. 

septarium3  avense,  cum  i  pullo  et  i  pane.  Sunt  ibi  xi  sedilia,  excepto  indominicato. 
Unumquodque  in  festivitate  S.  Martini  solvit  ira  denarios.  Alia  terra,  qua?.  ihi  de- 
narios  solvit.  Prata  sunt  ibi  de  vadio  Odilonis  pro  xxiiii  solidis  ;  item  prata  de  vadio 
pro  xxx  solidis;  alia  vero  terra  arabilis,  de  vadio  Nauteri  et  Gendelinib,  pro  xx  soli- 
dis :  quae  vadia  Olricus  nostrœ  ecclesiae  tradidit. 

1  5.  In  Masmelpont  est  mansus  indominicatus ,  pratum  ad  falces  vu.  Sunt  ibi 
nu  mansi  et  i  carratam.  Solvit  mansum0  ad  festivitatem  S.  Remigii  dimidium  car- 
rum,  in  martio  mi  denarios,  mi  pullos,  xx  ova,  in  julio  denarios,  in  maiod  census 
capitum;  in  festivitate  S.  Remigii  solvuntur  nu  modiiefrumenti.  Sedilia  etiam  n  sol- 
vant mi  denarios  in  nativitate  Domini, 

î  6.  In  Lumesvetf  sunt  culturae  m,  pratum  magnum  ad  falces  xl,  silva  ad  c  por- 
cos.  Aspiciunt  ibi  mansi  xn.  Mansus  i  solvit  in  Pascag  pullumi  et  ova  xv,  in  maio 
xvh  denarios,  in  festivitate  S.  Martini  xn  denarios.  Homo  de  potestate  duos  dies  in 
prato ,  qui  in  banno  i  domini  gravatur1,  et  aliud  servitium  de  die  in  diem.  Mansus 
in  julio  x  denarios.  De  his  mansis  sunt  vu  ad  servitium,  v  assis  duosj  dies  ad 
corvadamk;  homo  de  potestate1  cum  bestiis  suis;  quibus  si  caret,  conm  fossorio  ; 
totidem  dies  per  sex  milliaria  faciet  vecturam  de  annona  cum  collo.  Silva  indo- 
minicata  ad  c  porcos,  alia  communis  multiplex  pn.  Ibi  molendinum,  solvens  xn  de- 
narios. 

i  7.  ïn  Bolzonio0  est  mansus  indominicatus,  pratum  ad  xm  falces.  Aspiciunt  ibi 
mi  mansi  et  dimidius.  Ad  natale  Domini  solvit  mansus  x  denarios  uno  anno,  alio 
anno  vin,  pullos  un;  ad  Pasca  pullos  un,  ova  xxviii;  in  maio  x  denarios,  ad  festivi- 
tatem S.  Remigii  dimidium  carrum.  Sedilia  xir,  11  solvit p  pullos  xxxvi;  hoc  censum 
ad  festivitatem  S.  Martini;  ccc  ova  ad  Pasca. 

18.  In  Haslud  sunt  mansi  indominicati  vm;  inter  culturas  prata  v  sunt,  excep- 

*  Sextarium.  D.  '  Domin.    granarum,    vel    donum  granarium.    A. 

h  Gondelini.  A.  Graidelani.  D.  Domum  granaris.  D. 

c  Carratarius   soins  mansus.  A.    Qaartarius   solus              '   Vassi  duos  [fort,  legend.  assiduo].  A.  D. 

mansus.  D.  k  Ad  cirradem.  A.  D. 

d  ///  [Fort.  1.  in  novo  ].  D.  *  De  potestate  facit.  A.  D. 

'  Modios.  A.  D.  m  Cum.  A.  D. 

1  Fort,  legend.  Linnesvet.  "  Sic. 

g  Rasca.  A.  °  In  Bolrover  [fort.  1.  Bolroner].  A.  D. 

h  v.  A.  D.  p  Sol  A.  D. 


APPENDIX.  121 

tisa  vi  bonariis.  Aspiciunt  ad  eam  xxmi  mansi.  In  Martini  festivitate b  solvit  mansusn 
modios  et  un  septarios  de  bacio0;  in  maio  solvit  mansus  porcum  valensd  xn  dena- 
rios,  et  arietem  sex  denariorum.  Homo,  nisi  teneatc  terram,  solvit  vi  denarios,  et 
mulier  ni  in  festivitate  S.  Remigii;  in  nativitate  Domini  solvit  mansus  mi  pullos  et 
un  sextarios  avenae.  Aspiciunt  ad  eam  ecclesia  in  honore  S.  Pétri.  Sunt  ibi  ni f  mo- 
lendina;  xx  modios  solvuntg.  Tertium  est,  quod  solvit  mi  modios.  Sunt  etiam  h 
curtes  h.  Est  ibi  silva  in  duobus  mansis.  Summa  mansorum  xxvm  '.  Est  etiam  juxta 
hanc  villam  capella  in  honore j  Fredegini,  solvens  xxx  denarios  in  oblatis. 

1 9.  In  Rogeri  Curte  sunt  mansi  x.  Ex  his  sunt  vi  in  servitio.  Unus  solvit  in  Nati- 
vitate x  sextarios k  de  bracio ,  et  unum  in  Pascba  ;  11  pullos  et  x  ova ,  in  maio  x  dena- 
rios, in  festivitate  sancti  Martini  xn,  in  nativitate  Domini  xvin  denarios.  Homo  non 
tenens  terram  solvit  vi  denarios,  et  femina  ni.  Et  ibi  ecclesia  in  honore  S.  Mar- 
tini, capella  S.  Vitoni,  servus  et  ancilla,  de  altari  '  solvit  n  denarios. 

20.  Inter  Baronis  Gurtem  et  Domnam  Mariam  sunt  un  mansa  et  quartarius.  Ad 
festivitatem  S.  Joannis  exeunt  de  his  mansis  xxxn  denarii  ;  de  mensuris  m  vero 
veniunt  mi  solidi,  très  minutas  minus;  xl  vero  et  novem  secaturae  in  augusto.  Ad 
festivitatem  autem  S.  Remigii  veniunt  très  solidi  et  nu  denarii;  in  natali  vero 
S.  Martini  exeunt  xvi  pulli  cum  ovis  ;  ad  nativitatem  Domini"  veniunt  111  solidi,  et 
de  molendino  viui  denarii;  et  viliicus  débet  vi  denarios,  xl  vero  et  vini  noctes  ; 
veniunt  et  un  modia  frumenti  et  tertia  sextaria.  Summa  vero  denariorum  per  annum 
xiui  solidi  et  ni  minutae. 

2  1 .  De  Limaco  °  exeunt  v  solidi  in  festivitate  S.  Remigii ,  in  nativitate  Domini 
similiter  vi  solidi,  in  nativitate  S.  Joannis  in  solidi. 

22.  De  Marculfi  Curte p  exeunt  in  anno  xini  solidi  et  x  denarii. In  Marchereio'1  mi 
denarii  in  festivitate  S.  Joannis,  xi  denarii  in  adinventionerS.  Pétri,  mi  solidi  et  vin 

"Culturasetiampratav{vi.T).)sunlassi  excepti.s.k.B.  >  In  hernie.  A.  D. 

In  martium.  A.  D.  L   Unus  solvit  m  mart.  et  sextarios.  A.  D. 

brano.  D.  Leg.  bracio.  '   De  allarii.  A.  de  altaria.  D. 

"   Valen.  A.  D.  "'  De  mansuris.  D. 

Tenelis.  A.  Tenen.  D.  n  Ad  nativitatem  S.  Dni.  A.  D. 

"■  D-  °  Fort,  legend.  Lunaco. 

B  Solvent.  A.  D.  e  Ad  Marculf.  Curtem.  A.  D. 

Cinobe.  A.  Cambe.  D.  '  In  Marhereio.  A. 

xxxviii.  D.  '  Jn  adnunc.  A.  In  adnuc.  D. 


122  POLYPTYGHUM  SANCTI  REMIGII. 

denarii  de  censu  mensium a ,  et  de  prato  b  v  solidi c  et  m  denarii  ;  in  festivitate 
S.  Remigiii  mi  denariosd,  in  festivitate  S.  Martini  nu  denarios6,  in  nativitate 
Domini  m  denarii  ;  debentur  etiam f  et  in  festivitate  S.  Remigii  vin  sextarii 
frumenti,  quorum  xn  rasuramg  faciunt.  Ad  Maraldi  Gurtem  veniunt  in  anno  xv 
solidi. 


IV. 

FRAGMENTA  DESCRIPTIONS  BONORUM  MONASTERII  MEDIOLACENSIS , 

IN   DIOECESI  TREVIRENSI. 

Excerpla  ex  L.  F.  Hœfer,  Zeilschrift  fur  Archivkunde , 
t.  II,  p.  120,  121,  128  et  129. 

In  villa  Walamonasterii  habemus  aecclesiam  1,  et  de  terra  dominicali  vi  corrua- 
das;  mansos  ingenuiles  v,  qui  omnes  solvunt  in  Pascha  denarios  x,  pullum  1, 
ova  x;  in  maio  denarios  vi,  si  non  pergit  in  hosteni;  in  festivitate  S.  Martini  dena- 
rios xn ,  in  natale  Domini  denarios  xxx  :  v  videlicet  solidos  per  annum ,  pullos  11 , 
ova  x.  Servit  in  Kalendis  januarii  ebdomadas  11,  in  Kalendis  februarii  1.  Faciunt 
angariam  inter  m  mansos  Trevere  sive  Mettis  sive  Wich.  Incipiunt  araturam  suam 
in  capite  marcii ,  et  perliciunt  in  fine  ipsius.  In  aprili  claudunt  corruadas ,  mensuras 
et  prata.  In  maio  serviunt  epdomadam  unam ,  et  faciunt  angariam  eodem  modo ,  ut 
in  februario.  In  junio  excolunt  araturam  ,  et  post  meridiem  operantur  quod  eis  in- 
jungitur.  In  julio  sécant  fenum  et  introducunt.  In  augusto  circa  messem  occupantur. 
In  septembre  simiiiter  circa  messem  occupantur,  et  serviunt  ebdomadam.  In  octo- 
bre araturam  excolunt.  In  novembre  serviunt  11  epdomadas. 

Est  etiam  ibi  sexta  oba  ingenuilis ,  que  per  omnia  servit  sicut  superiores  ;  solvit 
tamen  uncia  minus,  nam  per  annum  solvit  duas  tantum  uncias  h. 

Sunt  ibi  alii  xxxvin  mansi,  qui  eodem  modo  serviunt  et  solvunt  sicut  superio- 
res, nisi  quod  in  natale  Domini  non  solvunt  xxx  denarios,  nec  in  festivitate  S.  Mar- 
tini xn  ;  serviunt  tamen  in  décembre  epdomadam  1. 


Mansur.  A.  D.  '   Debentur  etiam  infeval  vu u  farce.  A.  D. 

Pratis.  A.  D.  s  Resarium.  A.  D. 

Sol.  A.  D.  h  Ex  hoc  loco  ac  superiore  colligitur  libram   1 

Den.  A.  D.  constare  unciis  xn. 

Den.  A.  D. 


APPENDIX.  123 

Sunt  aiie  très  obe,  quaruni  unaqueque  solvit  parafredum  aut  vi  solidos.  Servi- 
tium  aliud  non  faciunt  nec  solvunt,  nisi  très  dies  ad  araturam,  n  ad  messem  et  i  ad 
fenum.  Visitationem  faciunt  in  natale  Domini  :  v  panes,  modium  avenae  i,  et  i  sex- 

tarium  vini ,  et  porcum  valentem  vi  denarios Debent  autem  omnes  predicte 

obe  secundo  semper  anno,  si  eis  dominus  convivium  fecerit,  solvere  porcum  valen- 
tem vi  denarios  ;  ad  convivium  tamen ,  quotcunque  sederunt  in  oba ,  non  venire 
debent  ex  ea  nisi  unus.Quod  si  dominus  eis  convivium  non  fecerit,  mi  tantum  dena- 
rios solvant 

Invenimus  in  Lohsma  ecclesiam  cum  decimatione  xi  villarum  -,  de  terra  domi- 
nicali  mansum  i  ;  mansos  serviles  xvi  et  dimidium,  quarum  i  habet  Drudo,  et  solvit 
ex  ea  in  festo  S.  Martini  pullos  n.  Servit  ebdomadas  n  ;  in  natale  Domini  carra- 
dam  i  de  ligno  ;  in  februario  operatur  alias  u  ebdomadas,  et  vi  carradas  de  ligno. 
Tune  arat  mensuram  suam,  et  croada  ;  facit  n  dies,  et  perficit  ante  finem  marcii. 
Glaudit  circa  messem  et  prata.  Ante  Pascha  camisilum  i  lineum  cubitorum  xv  in 
longïtudine,  u  et  sanis"  in  latitudine,  si  linum  dominicum  babuit  ;  si  non,  vi  dena- 
rios, pullum  i  et  ova  xn.  In  maio  xiiii  dies,  si  opus  est,  prata  rigare  et  mundare , 
v  denarios  reddere.  In  junio  edificare,  preparare  quod  jubetur,  et  unusquisque  car- 
radam  i  de  scindelis  dare,  messes  mundare.  In  julio  fenum  secare,  parare  et  indu- 
cere  ;  similiter  et  messes.  In  Augusto  araturam  incipere ,  et  ante  festum  S.  Martini 
perlicere.  In  autumno  angariam  i ,  quo  precipitur,  aliam  in  maio.  Similiter  unus- 
quisque  mansus  servit  et  solvit. 

De  silva ,  ubi  saginari  possunt  dcccc  porci ,  et  hoc  de  aecclesia  ;  de  unaquaque 
hoba  c  porci.  Census  unciae  vim  et  unus  denarius  et  obolus. 

1  Corrig.  semis. 


16. 


INDEX. 


(Numcrus  romanus  capitulum,  arabicus  paragraphum  dénotant.) 


Accola;,  boulines  a  mansuariis  forensibusque 
discreti,  xv,  27;xvn,  35,  3-,  38,  4o,  52; 
xvin,  1 1  ;  xx,  20,  21,  26,  28,  29,  32,  33, 
35,  36,  37,  42,  43,  44,  46,  48,  5o,  5i, 
52 ,  54-58,  68-73,  76;  xxi,  6;  xxii,  3i. 

Adoldus,  custos  ecclesiae  S.  Remigii,  missus 
Hincmari  arcliiepiscopi,  xxvm,  66. 

Adroinus,  major,  xvii,  125,  127. 

Advocatus,  xxvi,  1. 

Agenerus,  major,  xix,  i3. 

Agricultura,  xxix,  11,  17. 

Altaris  terra,  xm,  5,  9;  xv,  59.  —  velamina, 
xvii,  123;  xvin,  22;  xx,  74;  xxn,  47- 

Ambasciatura ,  xxvm,  48. 

Andraeas  (S.) ,  xm ,  22  ,  4o  ,  4i  ;  xxix,  5. 

Angelbertus,  major,  xx,  18. 

Annicub,  Anniculae,  11,  2 ,  5;  v,  2  ;  vu,  2  ;  ix, 
2  ,  4 ,  5  ;  XVI ,  2  ,  5 ,  10  ;  xvm ,  2  ,  2  1  ;  XXI , 
7  ;  xxv,  1  ;  xxvi ,  4.  6,  7-10,  i5,  22,  26, 
43  ;  xxvii,  6;  xxvm,  2  ,  22  ,  69,  73. 

Annona  parata,  v,  2. 

Apium  vascula,  xxvn,  6. 

Aquensis  bos.  Vid.  Bos. 

Aquense  servitium,  xvii,  22. 

Araticum,  xiv,  3;  xv,  2,  58;  xvi,  2;  xvn,  2, 
22  ,  126  ;  xxvi,  22  ;  xxvm,  5o-52. 

Aratura,  m,  2. 

Arboreta,  xi,  2. 

Areaticum ,  xn ,  2 . 

Arietes,  xm,  22,  3o,  43,  44,  45. 

Arua,  xm,  32. 


Ascili,  Ascilli,  Axiles,  Axili,  xn,  2  ,  5;  xm,  g  , 
il,  i5;  xvii,  2 ,  126;  xvm,  2,21;  xxn,  2, 
9,  26,  45;  xxv,  1,2;  xxvi ,  11,  i5  ,  43. 

Asinus,  xil,  1;  xm,  i4,  22. 

Atrium,  x,  5;  xm,  i3,  35  ;  xvm ,  24- 

Audulfus  ingenuus,  major,  1,  6. 

Auga,  xvii,  122;  xxn,  44;  xxv,  1,2;  xxvn,  6. 

Augliones,  xxvn,  6. 

Avergaria,  v,  1  ;  X,  9;  xiv,  2  ;  xv,  2;  xvi,  2  ; 
xvii,  1;  xvm,  i;xx,  1;  xxn,  48;  xxvi ,  18, 
25,  26. 

Axili.  Vid.  Ascili, 

Bannus,  vi,  2;  xv,  2;  xvi,  2,   10;  xvm,  2, 

21  ;  xix,  2,9;  xxn,  45;  xxvm,  2,  22 ,  69, 

72. 
Bannus  pro  pasto  ,1,2;  xxn ,  8 ,  g  ,  1 5.  —  pro 

pastione,  xx,  2;  xxn,  2;  xxv,  1  ;  xxvi ,  10; 

12 ,  i5. 
Basoli  (Festum  S.),  xm,  3a. 
Bedae  pœnitenlialis ,  xxn,  47. 
Beneficium,  vi,  3;  vin,  3;ix,3,6,7;x,  10, 

xv,  58,  62;  xx,  75;  xxn,  44;  xxvi,  1,  10, 

16,  20,  35-37,  4o-42. 
Berbiaria ,  xvn  ,117. 
Berbiarius,  xvn,  117,  118,  12 1. 
Bernardi  et  Harlrudis  (Donatio) ,  iv,  4. 
Bevrales,  xxv,  1. 
Bos,  VIIJ,   2  ;   IX,   2  ,  4,   5;  XI,   8;   XII,   1,  2  ; 

xm,  1,  3,  5,  9,  11,  32;  xxn,  2;  xxvn,  6. 
Bos  aquensis ,  vi ,  2  ;  xvi ,  2  ,  10;  xvn ,  2  ,  22, 


126 


INDEX. 


126;  xvin,  2,   21  ;  xix,  2,9,  19;  XXII,  2  , 
8,  9,  1 5,  26,  46;  xxv,  1,2;  xxvi,  10,  11, 

i5,  43. 

Bovarius,  xxix,  17. 

Brazium,  xiv,  3;  xxn,  i5;  xxvm ,  3i  ;  xxix, 
8,  11. 

Buscalia,  iv,  1  ;  xxm,  1. 

Buticulae  plenaa  vino ,  1,  i5;  xvn,  122;  xvm , 
20  ;  xix  ,18;  xxn ,  44-  —  plenae  melle ,  xvn  , 
122;  xvin,  20;  xix,  18;  xxn,  hk- 

Caballeritia ,  xxn,  7. 

Camba,  xi-,  j. 

Caminata,  vi,  1;  vin,  1  ;  xxvm,  1,  68. 

Canava,  xxv,  1,2. 

Cancellarius ,  xvn,  127. 

Caneverilla,  xxvm,  2. 

Capella,  xvi,  1.  —  S. Salvatoris ,  xxvm,  1,  68. 

Capilalicii,  xm,  1,  2,  9,  i5,  19,  21,  52,  53. 

Capitalicium ,  xm,  22,  24,  26,  3i,  35;  xxix, 

1,  2 ,  3,  6,  8,  1 1,  18,  19. 
Capitanea,  xxn,  2. 

Capitatio,  vu,  2;  ix,   12;  xvn,  2,  28;  xxvi, 

19;  xxvm,  73. 
Caplim,  Capplim,  v,  2;  vi ,  2;  îx,  2,  4,  5; 

xi,  2;  xv,  2;  xvi,  2;  xvn,  2,  22;  xxi,  2; 

xxn,  2,  9,  26;  xxvm,  2,  22,  69,  72. 
Capones,  xxix,  7. 
Caprones,  xxvm,  2. 

Carolus  [Calvus]  rex,  xvn,  127;  xxvm,  66. 
Carropera.  Vid.  Conductus. 
Carroperae,  1,  2  ;  11,  2  ;  m,  5;  vi,  2;  ix,  2, 

4 ,  5  ;  xi ,  2  ;  xii ,  2  ,  4  ;  xm ,  32  ;  xiv,  3  ;  xv, 

2  ;  XVI ,  2  ;  xvn ,  2  ;  xvm ,  2  ;  xix ,  2  ,  9  ;  XX , 

2,  16;  xxi,  2;  xxn,  2,  8,  9,  26;  xxvi,  10, 
11,  12,  4i;  xxvm,  2,  22,  69,  72. 

Carropera  Cavalonensis,  xn,  2;  xv,  2.  —  Re- 
mensis ,  vu ,  2 .  —  Veromandensis ,  xm ,  1 4 , 
18,  22. 

Cartularii,  1,  i3;  xv,  28,  34,  35;  xvn,  9,  63, 
64,  67,  68,  72,  111;  xvm,  18,  23;  xx, 
i4,  32,  44,  5g,  61,  64;  xxn,  4,  5,  29; 
xxvi,  17;  xxvm,  i4. 


Casae,  vi,  1  ;  vu,  1  ;  vm,  1  ;  ix,  1  ;  xxvm,  1, 
68. 

Cavagiis  (De),  xm,  32,  34- 

Cavilonia,  xv,  2. 

Cellarium,  vi,  1;  vm,  1. 

Cellerarius,  vi,  i5;  xvn,  122. 

Cendatum  viride,  xvn,  123;  xxn,  47-  —  in- 
diatum,  xvm,  22.  Vid.  Cindadum. 

Census,  1,  2;  m,  8;  iv,  4;  vi,  9,  i3,  22,  25, 
29;  vu,  4,  5,  6,  8;  îx,  2,  8,  1 1  ;  x,  5;  xi , 
1;  xm,  titulo,  19,  21,  26,  32,  4o,  4i,  42  ;  xv, 
2  ;  xvn,  20,  124;  xvm,  9;  xix,  2 ,  7,  8,  9, 
18,  19;  xx,  2,9,  10;  xxn,  7,  i4,  47;  xxm, 
4;  xxv,  1,  2;  xxvi,  26;  xxvn,  4;  xxvm,  5, 
6,  9,  10,  11,  18,  3o,  33,  35,  36,  37,  4i,  46, 
47,  70,  72  ;  xxix,  2  et  ss. 

Cerarii,  xxn,  47- 

Chartularii.  Vid.  Cartularii. 

Cindadum,  vi,  17.  Vid.  Cendatum. 

Circadium,  xxm,  2,  4- 

Circuli ,  1 ,  2  ,  1 6  ;  ix ,  2  ,  4 ,  5  ;  xn ,  2  ;  xm ,  9  ; 
xvi ,  2  ;  xix ,  2  ;  xxv,  1,2. 

Clausula,  vm,  1;  xiv,  3,  5;  xvn,  22,  28, 
126;  xvm,  2;  xx,  2;  xxi,  2;  xxv,  1,  2; 
xxvi,  6,  8,  9,  10,  11,  i5,  43. 

Clocca,  xvn,  123. 

Collaborants  ,  Conlaboratus ,  xiv,  3  ;  xv,  2  ; 
xxvm,  2,  46. 

Colonia,  xix,  9. 

Colonicae ,  xxvm  A ,  B ,  C ,  D ,  E. 

Concidis,  vm,  1. 

Conductus  vini,  xm,  1,  5,  9,  11,  18,  26,  3o; 
xxix,  6,  18.  Vid.  Ductus. 

Constaboli,  ix,  20. 

Coopertura  de  stramine ,  xvm,  9;  xxn,  i5. 
Vid.  Tegumen. 

Coquina,  vi,  1  ;  vm,  1. 

Coquus,  vi,  4;  ix,  5,  7. 

Corbus,  vi,  23;  vu,  2;  xi,  2. 

Conrogatae,  Corrogatae,  1,  2  ;  n,  2;  m,  3,  5  ; 
v,  2;  x,  6;  xi,  2,  8;  xiv,  3;  xv,  2 ,  12 ,  i4  ; 
xvi,  2;  xvn,  2,22,  28;  xvm,  2;  xix,  2,  8, 
9,  11,  12,  i3;  xx,  2,  i3,  16;  xxi,  2,5; 


INDEX. 


127 


xxi i,  2 ,  7,  8,  26;  xxvi,  2 ,  4,  6,  7,  8,  10, 

11,    12,   22. 

Corvadae ,  vi ,  2  ;  vu ,  2  ;  vm ,  2  ;  ix ,  2  ,  5  ;  xn , 

2,4;  xxviii,  2,22,  69,  72. 
Cosmas  (Sanctus),  xiii,  16. 
Cuba,  xn,  1. 
Curtis ,  Cortis ,  1 ,  1  ;  11 ,  1  ;  m ,  1 ,  6  ;  vu ,  2  ;  xi , 

2;    XVII,    2,    22;    XVIII,    2;    XX,    2;    XXI,    2; 

xxvi,  2;  xxvii,  1  ;  xxviii,  1,  68;  XXIX,  17. 

Decanus,  vi,  i5;  xvn  ,  122,  i25;xx,  18;  xxn  , 

44. 
Decimae,  x,  titulo;  xi,  2;  xn,  2;  xv,  2,  58; 

xvn,  2,   126;  xxvm,  2,  46,  47,  69,  70, 

72. 
Diurnalis,  Diurnale,  xvm,  24;  xxm,  2; xxvi, 

10,  38,  4i-  Vid.  Jornalis. 
Diurnarii,  xv,  58;  xvm,  21;  xxv,    1;  xxvi , 

24. 
Dodilo,  vir  nobilis,  vassus  Hincmari  archiepis- 

copi,  xvn,  127. 
Dominicalis    locus    monaslerii    S.    Remigii , 

xiii,  9. 
Dominicata  terra,  xxvi ,  i3,  i4»  i5,  26;  xxvm, 

73;  xxix,  1.  — vinea,  xxvi,  20,  26,  32. 
Dominicum,  x,  6. 
Ductus  vini,  xiii,  3.  Vid.  Conductus. 

Ebroinus,  vasallus,  xxvi,  10. 

Ecclesia,  xn,  5;xiu,  07,  39;  xvn,  126;  xxv, 
1  ;  xxix,  11.  —  SS.  Cosmœ  et  Damiani,  x, 
5.  —  S.  Hilarii,  xxiv,  1.  —  S.  Mariae,  xv, 
63. —  S.  Martini,  xvn,  123.  —  S.  Medardi, 
xvm,  22.  —  Remensis ,  xvn ,  127. —  S.  Re- 
migii, vi,  17;  xv,  5g,  61;  xvm,  24;  xx, 
74,  75;  xxn,  4y. —  S.  Tirnothei,  vi,  1. 

Ecclesiastica  vasa,  vestimenta.  Vid.  lias  voces. 

Epistolarii,  xv,  2,  3,  6,  23,  34,  5o,  5i;xx, 
3-8,  10- 13,  18,  19,  21-27,  3o-52 ,  62 ,  63, 
68,  70-7.3;  xxn,  5,  6,  8,  11,  12,  27. 

Erchanfridus ,  faber,  vm,  3. 

Extranei,  extraneae,  v,  2;  xvm,  6,  8;  xx,  16; 
xxi,  3-5;  xxvm,  3,  17,  18,  4o. 


Faber,  vm,  3;  xvn,  116,  117. 

Faculae ,  xv,  1 2  ,  1 4 ,  58  ;  xx ,  1 3,  76  ;  xxn  ,  1 5, 

45;  xxv,  1,2. 
Faix,  xi,  2. 

Familia  inlra  villam,  1,  i3. 
Fanones,  xvin,  22;  xx,  74. 
Farinarii,  xn,   1;  xvn,  1;  xvm,  1;  xxn,  1; 

xxv,  1  ;  xxvm,  68. 
Fermai,  xvm,  2,21;  xxv,  1,2. 
Fimus,  xx,  i3;  xxvm,  2. 
Flanigarius,  major,  xxvm,  64- 
Flotgrimmus,  major,  xxi,  3. 
Fœnile,  xxvi,  17. 
Fœtae  cum  agnis,  v,  2  ;  vi,  23  ;  vn ,  2  ;  xvi ,  2  , 

1  o  ;  xvm  ,2,21;  xxi  ,2,7;  xxn ,  2,8,45; 

xxv,   1  ;  xxvi  ,2,4,  9,  43  ;  xxvn ,  6  ;  xxvm  , 

69,  72. 
Fogalia,  1,1 5;  xvn,  122  ;  xvm,  20;  xix,  18; 

xxn,  44- 
Foranei,  1,  i4;  xxvm,  53,  73. 
Forastica  terra ,  v,  1  ;  xiv,  2,6;  xxn ,  47  ;  xxvi , 

18,  22. 
Forastici,  n,  4,  5;  m,  7;  vi,  i3,  16,  23-28, 

3o;  vn,  3,  6,  8;  ix,  3,  9,  11  ;  xvn,  16,  18, 

27;  xix,  i3,  17;  xx,  33;  xxvi,  23. 
Forenses ,  xn ,  5  ;  xv,  33,  58  ;  xvn ,  9,  12,  60 , 

126;  xvm,  i5,  18;  xx,  18,  20,  22-28,  3o, 

3i,  34-36,  3g-5i,  55-64,  66,67,  76;  xxi, 

6;  xxn,  35 ,  46. 
Forensis  terra,  xvm,  1. 
Forestarii,  xxix,  7-9. 
Forum,  xiii,  37. 
Franca,  xvn,  4o. 
Franci  et  coloni,  xxvm,  66. 
Fredericus,  scabinus,  xvn,  127. 

Gardinius  (Horlus  ac) ,  vm ,  i . 

Gautselmus    clericus ,    missus    Caroli    Calvi , 

xxvm,  66. 
Gauzfridus,  vasallus,  xxvi,  16. 
Geimfridus,  scabinus,  xvn,  126,  127. 
Gelasii  liber  missalis,  xv,  5g-,  xvn,  123;  xx, 

74. 


128 


INDEX. 


Gerlaius ,  ingenuus ,  major,  i,  i5. 
Gerlaius,  vasallus,  xxvi,  34- 
Gifardus,  vasallus,  xxvi,  27. 
Gingulfus  (S.),  xiv,  1. 
Gislehardus ,  scabinus ,  xvn ,  127. 
Glidsa  (Corporales  de),  xvn,  123. 
Gogo,  presbyter,  xiv,  6. 
Granea,  xv,  63;  xxvm,  1,2. 
Gregorii  liber  missalis,  vi,  1 7;  xvn ,  1 23  ;  xvm , 
22  ;  xxii,  t\7-  —  homiliae,  xv,  59;  xxn,  k~l- 

Haereditas,  xm,  36. 

Hagano ,  advocatus ,  xxvi ,  1 . 

Hagroinus,  decanus,  xvn,  125. 

Hainricus,  major,  xxvi,  39. 

Hairoaldus,  cancellarius ,  xvn  ,  127. 

Hartrudis  donatio ,  iv,  4- 

Heringaudus ,  advocatus  ecclesiae  S.  Remigii , 

missus  Hincmari,  xxvm,  66. 
Herleberus,  scabinus,  xvn,  127. 
Heronodus,  cancellarius,  xvn,  127. 
Herveus,  arcbiepiscopus ,  vi,  i5. 
Hieronymi  volumen  super  Mattbaeum,  xvni , 

22  ;  xx,  74. 
Hilarius  (S.  ) ,  xxiv,  1. 
Hilduinus,  presbyter,  xxvi,  37. 
Hincmarus ,  arcbiepiscopus  ,  xvn,  127;  xxvm, 

66. 
Horreum,  vu,  1;  vin,  1;  ix,  1. 
Hortus,  1,  i;  ni,  1;  iv,  4;  x,  5;  vin,  1;  xi,  1; 

xn ,  1  ;  xiv,  2  ;  xvn ,  1 ,  2  ,  2  2  ;  xix ,  1  ;  xxn , 

1,2;  xxvi,  10,  11 ,  i5,  34,  72. 
Hospites,  xm,  i3,  32. 
Hospitium,  x,  1. 
Hostelitia ,  1 ,  2  ;  vi ,  2  ,  21,  23  ;  vu  ,  2  ;  ix ,  4 , 

5  ;  XI ,  2  ;  xn  ,  2  ,  3  ;  xv,  2  ;  xvn ,  2  ,  2  2  ;  xx , 

2  ,  16,  76;  XXI,  2;  xxn,  2  ,  8,  9,  26;  xxvi, 

10-12  ;  xxvm,  2  ,  69. 
Hroderaus,  scabinus,  xvn,  127. 
Hrotbertus,  vasallus,  xxvi ,  35. 
Hudus ,  mensura  brasii ,  xxix  ,11. 
Humolo,  humulo,  xix,  9,  19;  xxv,  1,2, 
Hunoldus ,  cellerarius ,  vi ,  1 5. 


Indominicatum ,  ix,  11. 

Ingenuus  quidam  acquisitus,  xvn,  85. 

Ingmarus.  Vid.  Hincmarus. 

Insula,  x,  5. 

Joannis  (FestumS.  ),xm,  5,  i4,  i5, 19,  24,38. 
Joannis  Baptistae  (Festum  S. ),  xxix,  6,  i4,  i5. 
Jornalis,  Jornale,  vm,    4;  xv,    61;    xvm,  1; 

xxn,  25.  Vid.  Diurnalis. 
Jornarii,  1,16. 
Judex,  ix,  2. 
Julianus  (S.),  xm  ,  32. 
Jurati  dixerunt,  xn,  6. 
Juraverunt   (Isli),    ix,   19;   xxvm,    64-  Vid. 

Testes. 

Karolus.  Vid.  Carohis. 

Lamberti  (Festum  S.),  xm,  43-45;  xxix,  6. 

Laubia,  vi ,  1  ;  vm,  1. 

Legumen,  xxn,  1  ;  xxv,  1,2;  xxvn,  5. 

Leidradus  monachus,  xvn,   127. 

Liber,  xxi ,  3  ;  xx,  1 1;  xxn,  29. 

Libertus,  vi,  1 1  ,  12  ,  i4  ;  ix,  i4 

Libri  ecclesiarum,  vi ,  17;  xv,  5g;  xvn,  123; 

xvm,  22;  xx,  74. 
Lignarium,  xx,  2,  76;  xxv,  1. 
Linum,  xm,  5,  g;xxix,  8. 

Maceriae ,  x ,  6  ;  xvn ,  2  ,  22. 

Magenerus ,  decanus ,  vi ,  1 5. 

Magister,  1,  i5;  xvn,  1 . 

Major,  1,6,    i5;    vi ,    i5,  3o;  ix,    19;  xvn, 

122,  125;  xvm,  20;  xix,  i3,  18;  xx,  18; 

xxi ,  3  ;  xxn ,  44  ;  xxvi ,  39  ;  xxvm ,  1 4 ,  64  ; 

xxix,  7-9,  17. 
Maldri,  xxix,  6-10,  17. 
Mancipia,  vi,  17;  xv,  60  ;  xvn,   127;   xvm, 

a3;  xxvi,  i4- 
Manipuli  lini,  xxix,  8. 
Manoperœ,  1,2;  n  ,  2  ;  m,  5  ;  vi,  2  ;  ix,  2  ,  4- 

5  ;  xn ,  2 ,  4  ;  xv,  1  ;  xvi ,  2  ,  5  ;  xvm ,  2  ; 

xix,  2  ,  9;  xx,  2;  xxi,  2;  xxn,  2  ,  8,  9,  26; 


INDEX 


129 


XMIi  ,  2  ;  x.\l\  ,  1  ;  XXVI,  I  O- 12/,  /|  i  ;  XXVII  , 
2  ;  XVill  .    2  ,    22  ,    (ig,   72. 

Mansio .  xxn  ,  26;  xxvi,  1 9 ;  XXVIII ,  68. 
Mansus  absus  sive  apsus,  vi,  26;  xxvm,  5i  , 
67. 

Mansus  doniinicatus,  1 ,    1  ;  11 ,   1  ;  111  ,  1  ;  V,  1  ; 
VI,  1  ,  1  7  ;  vu ,  1  ;  vin  ,  1  ;  ix ,  1  ;  x  ,  5  ;  xi , 

1  ;  XII,  1  ;  XIV,  a,  5;  xv,  1  ,  58;  xvi ,  1 ,  10; 
wii.  1,  123,  126;  XVI  il  ,  1,21;  XIX  ,  1  ,  19  ; 
xx .  1 .  i5,  17,  7G;  xxi,  1,7;  xxn  ,  1 ,  45; 
xxiii,  1  .  xxiv.  1;  XXV,  1;  xxviii.  1,68. 

Mansus  nudus,  xiu,  5,  9,  i3,  22,  35. 
Mansus  vestitus,  xm,  9,  i3,  22,  35. 
Mapa ,  Mappa ,  1 ,  1 ,  2  ;  11 ,   1 ,  2  ;  ni ,  1 ,  3 ,  5  ; 
IV,   1 ,    2  ,  4;   v.   1 ,    2  ;  VI ,    1,2,25;  Vil .  1 , 

2  ;  vin  ,  1,  2  ;  ix,  1,  2,  4,  5,  1  1  ;  x,  5,  6,  8; 
xi ,  2,  8  ;  xii,  2,4;  XIV,  2,3,  6;  xvn,  1, 
28;  xviii  ,1,2;  mx,  1,  2.  8,  9,  1 1-1 3;  xx, 
2 ,  1 3,  1 5,  1 6 ;  xxi ,  2  ;  xxn  ,2,8,  26,  47  ; 
XXI II  ,  1  ;  XXIV,  1  ;  xxvi,  2,  4 ,  6-8,  10- 14  . 
18,  20,  21,  25-34 ,  4u  xxvn,  2  ;  xxvm,  1 , 
2,  22,  46.  48,  49,  52,  68-70,  72,  73. 

Mapaticis  (De),  xm,  18. 

Mappagiis  (De),  xxix,  i-4,  18. 

Maria  (Sa).  Vid.  Oratorium. 

Mariscus.  xxvi ,  27,  28. 

Marlinus  (S.),    xili,  2,  5,   g,  11,   i3,   i5-24, 

26,  28,  3o,  38;  xvn,  123;  xxvm,  2;  xxix, 

1  et  ss. 
Masius,  xm  ,  52. 
Materiamen,  xvm  ,  2;  xix,  19;  xxi  ,2,7;  xxn, 

2,  8,  g,  45;  xxv,  1,2;  xxvi ,    10,  i5,  22, 

26,  43. 
Medardus  (S.),  xvm,  22. 
Mel,  xvn,  122;  xvni,  20;  xix,   18;  xxn,  1, 

44;  xxv,  1,2. 
Mellarius ,  1 ,  12. 
Mensura  major,  xv,  2  ;  xxv,  1 .  —  minor.  Vid. 

Modiiis. 
Mercatum,  xxv,  1,2. 
Mina,  xm,  i5. 
Ministerium,  ix,  20. 
Minislri,  xm,  5. 


Minuta,  xm  ,  2,  7,  9,  1  7. 

Missi.xvn,  127;  xxvm,  66. 

Modius  mensurœ  majoris,  xxv,  1. 

Modius  ad  minorem  mensuram,  1,  2,  16;  11. 

2 ;  xxv,  1  ;  xxvi,  4i;  xxvin ,  2,  68. 
Molendini,  xin,  i3,  37,  3g,  5i  ;  xix,  1;  xxn 

44;  xxv,  1,2;  xxvm,  1;  xxix,  7,  17. 
Molinum,  Mulinum,  VI,,  i;  xm,  1. 
Monasteriuni   S.  Remigii,  xm  ,  5,  g  1 1  ,  32; 

XV,   2  ;    XVI,  2  ;    XVII,    2,   22,   1  22  ;  XVIII ,   1  ; 

XX,    2,   76;  XXI,   2,   7. 

Mulnarius,  xxn,  1  1 . 

Multones,  xvn,  28,  126  et  ss.;  xxv,  i;xxvn, 

6;  xxvm,  2,  6g,  72;  xxix,  7,  g,  10. 
Musluni,  xm,  1 1. 

Nastola  cum  Margarelis,  xvn,  123;  xvm,  22; 

xx,  74;  xxn ,  47- 
Naves,  xxvm,  67,  68. 
Nortbertus,  presbyter,  xv,  61. 

Oblati,  ix,  5,  7,  8.  Vid.  xxvm,  65. 
Oblationes,  xvn,  1,  i22;xxix,  i-3,  6- 10,  17- 

Olficia,  ix,  20. 

Olcbae,  xiv,  6. 

Operarii,  vm,  2;  xm,  18,  32;  xvn,  126. 

Oratorium  S.  Mariae,  xxn,  48. 

Oratorium  S.  Remigii,  xvm,  24. 

Ornamenla  ecclesiastica.  Vid.   Vasa. 

Palum,  xxvm,  2. 
Pares ,  xi ,  2 . 
Pascua,  xvn,  1. 

Pasquales,  1,1;  xiv,  2  ;  xvm,  1  ;  xxvi,  37. 
Pasta,  xv,  9,  12,  58;  xvn,  1 14,  126;  xx,  i3, 
i4,  76;  xxn,  16,  18,  20,  24,  25,  45;  xxv, 

1,  2. 

Pastio,  ix,  2,  4,  5;  x,  6;  xv,  2,   10,  12 ,  i4; 
xix,  2,  7-9;  xx,  2;  xxn,  2;  xxv,  1;  xxvm, 

2.  22. 
Pastura,  xix,   1. 
Pastus,  xm,  16;  xxn,  2. 


130 


INDEX. 


Pastus,  i.  e.  pastio,  i,  2;  xx,  76;  xxn,  8,  9, 

i5;  xxvi,  10,  12,  i5. 
Pateiïa  plumbea,  xn,  1. 
Pauli  (Epistolae  S.),  xx,  74. 
Pauperes,  xin,  37. 
Pectura ,  xi ,  2  ;  xvn ,  2  ,  2  2  ;  xvm  ,   2  ;  xx ,  2  ; 

xxii,  2  ;  xxvi,   2. 
Pecudum  summa,  xxvn,  6. 
Peditura,  vu,  2;  xxviii,  2,  69,  72. 
Pensa,  xm,  5,  9. 
Pertica,    1,    2,    16;    11,   2  ;  ni,  3,    5   et  ss.  ; 

v,  2. 
Perticae  ad  circulos,  ix,  2;  xxv,  1.2. 
Pes  admanum,  xvn,  2;  xx,  2. 
Piscatores,  xxvm,  8,  73. 
Placitum publicum ,  xvn,  127. 
Pons ,  xxv,  1,2;  xxvi  ,3.  —  S.  Remigii,  x,  8. 

—  Varensis,  xvm,   1. 
Porcorum     gênera,    nempe    verri,    inaiales, 

scrofae,  genales,  xxvn,  6. 
Porla  monasterii  S.  Remigii,  x,  10. 
Portionarius ,  xxvm,  i5,  73. 
Potestas,  vi,  i5;  xv,  63;  xxn,  48. 
Praebenda,  xi,  2,  8. 
Praeceptum  régis,  xxvm,  7,  4i,  k~- 
Praestaria,  ix,  8;  xv,  61;  xxv,  1,2. 
Prataritia,  xi,  2;  xvm,  2. 
Presbyter,  vi,  3;  ix,  3;  x,  5;  xiv,  6;  xv,  58, 

6 1-63;  xvn,  122,  12/i,  127;  xvm,  20;  xix, 

18;  xx,  75;  xxn,  44,  48;  xxiv,  1. 
Puteus,  vn,  1. 

Quartalis,  xxvm,  2,  69. 

Radones,  x,  6. 

Raimboldus  praevidebat  poteslatem ,  vi,   i5. 

Ratbertus,  scabinus,  xvn,  127. 

Rémi,  vi,  29;  vu,  2,  4- 

Remigius  (S.) ,  x,  1,  5 ,  10;  xi ,  2  ;  xm ,  titulo, 

1,  2,4-25,  27-30,  32 ,  33,  36-3g,  4i,  42 , 

47,  52,  53;  xiv,  1  ;  xvn,  60,  126,    127; 

xvm,  24;  xx, 74;  xxn,  47;  xxvm,  73;  xxix, 

1,  3  et  ss. 


Sal,  xi,  2  ;  xv,  2  ;  XVI,  2,  10 ;  xvn,  21  ;  xxvm, 

2,  4,  2g,  33,  34,  4o,  69. 
Salneritia,  xvm,  2;  xxn,  2. 
Saltus,  xxix,  j8. 
Salvalor  (S.),  xxvm,  1. 
Sarginco  (Planeta  de),  xx,  74. 
Sauma de  iignis ,  xm ,  22,  23. 
Scabinus,  xvn,  125,  127. 
Scaritio,  ix,  2,  4,  5. 
Scaritiones,  1,2;  xxv,  1,2;  xxvi,  4i- 
Sclrilla,  xxn,  47. 

Schola  ecclesias  Remensis,  xvn,  127. 
Scindulae,  1,  2,  16;  il,  2,  5;x,  6;  xi,  2;  xn, 

2,  4;  xv,  2,  58;  xvi,  2,  10;  xvn,  2,   126; 

xvni,  2,  21  ;  xix,  2,  9,  19;  xx,  2,  76;  xxi, 

2,7;  xxn,  2,  8,  9,  i5,  26,  45;  xxv,  1,2; 

xxvi,  2,9-11,  1 5,  43;  xxvm,  2,  69. 
Scuria,  I,  1  ;  n ,  1  ;  m,  1,  6;  V,  2  ;  x,  6;  xvn, 

2,  22;  xvm,  2,  9;  xix,  2,  9;  xxn,  2,  8,  9, 

i5;  xxvi ,  2  ,  10;  xxvn,  1 . 
Seminis  summa,  xxvn,  5. 
Senior,  xi,  2;  xvn,  122,   127;  xvm,   1,  20; 

xix,  18;  xxn,  44- 
Sepes,  vu,  2. 

Servi  et  ancillœ  noviter  repressi,  xvn ,  1 19. 
Sessus,  111,6;  xiv,  6;  xv,  61;  xxi,  5;  xxvi, 

16,  18,  19,  3i ,  33. 
Sextarius ,  ix ,  1 1  ;  xm ,  1,  i4,  i5,  18;  xxv,  1 , 

2  ;  xxix,  6,  7. 
Sigebertus  de  Trepallo,  xxvm,  7,  4i,  U"j- 
Sigloardus ,  presbyter,  xvn ,   127. 
Signum,  xvm,   22;  xxn,  47-  Vid.  Clocca  et 

Schilla. 
Silvae,  xn,  1;  xv,  1;  xvn,  28;  xix,  1  ;  xx,  1, 1  5; 

xxiv,    1;    xxv,    1 -,  xxvi,    16.  — bedullina, 

colrina,  1,  1.  — nutrita,  m,  1,  2. 
Silvarius,  1,  12. 
Silvinus  (S.),  xiv,  6. 
Soalis.  Vid.  Sualis. 
Solarium,  vin,  1. 
Spinae,  xvn,  22. 

Spinora  [fort,  legend.  Spinosa] ,  xix,   1. 
Spinulae,  1,1. 


INDEX. 


131 


Stabula,  vin  ,  i . 
Stanigerus,  major,  wvin,  i4- 
Strametf.xi,  2;  xvm,  9;  xi\,  i3;  .un,  i5. 
Sualis.xx,  10;  xxvi,  i3.  —  porcus,  xx,  2,  76; 

\x\ ,  1 . 
Substratum,  xxi,  2,  7. 
Sunthardus,  decanus,  xx,  18. 

Tectum,  vu  ,  2  ;  xm  ,  i3. 

Tegunien  scuriarum,  xvm,  2.  Vid.  Coopertura. 

Terloinus ,  presbyter,  vi,  i3. 

Terraciis  (De),  xm,  5,  9,  3a. 

Tertiolus,  xvi,  2,10. 

Testes,  xvn,  12  5.  —  senissimi,  xvn,   127. 

Tetgisus,  major,  vi,  i5. 

Teutberga   tradidit  se  ad  S.   Timotheum  ,  vi , 

i5. 
Teutlagius ,  major,  vi,3o. 
Timotheus  (S.),  vi ,  i5;x,  1. 
Tonna,  xn,  1. 
Torcular,    1,    1;    11,    1;    m,  1  ;  iv,    1  ;  vin ,  1; 

ix  ,  1  ;  xxvii,  1. 
Tremsatica  satio,  xxvm  ,  2,  47,  4g,  69,  70,  73. 

IJncia,  xxii,  16,  18,  24,  25,  45;  xxv,  1,  2. 
Ursiodus,  scabinus,  xvn,  127. 
Ursoldus ,  scabinus ,  xvi  1 ,  127. 

Vasa  et  ornamenla  ecclesiastica,  vi ,    17,  xv, 
59;  xvn,  ia3;  xvm,  22  ;  xx,  74. 


Vassali,  Vasalli,  xvn  ,  127;  xxvi,    10,  16,  27, 

34,  35,  ko. 
Vehiluram  facit  in  leugas  triginta  ,  vi ,  2;  vu, 

2  ;  ix,  2  ,  4.  5;  xxvm ,  2. 
Veneraliones  magistrorum,  1,  i5.  —  senioris, 

xvm,  1.  —  seniorum,  xvm,  20. 
Vermiculum,  xxn,  i5,  17,  20,  24,  25,  45; 

xxv,  1,2;  xxvm  ,  2  ,  69. 
Vestimenta  sacerdotalia ,  vi ,  17;  xv,  59;  xvn, 

123;  xvm,  22  ;  xx,  74. 
Vicarati,  xxn,  3,  5,  6,  8,  10-12,  26-29. 
Victor  (S.),  xix,  18. 
Vigiliœ,  xiv,  3. 
Vinaticis  (De),  xm,  ig. 
Vinaticum,  ix  ,  2,4,  5. 
Vinaliis  (De),  xm,  21,  26,  27. 
Vindemia,    x,  6;  xm,    16;  xiv,  3;  xvn,   2; 

xvm,  2. 
Vindemiator,  xm ,  1 4 
Vineriria ,  v,  2  ;  xxi  ,2,7;  xxvi ,  2 . 
Vinitores  ,  xv,  1  ;  xix ,  1  ;  xxvn ,  1 . 
Viridarium,  Viridiarium,  m,  1;  x,5;  xi,  1; 

xiv,  2  ;  xv,  1  ;  xvn,  1,  22  ;  xvm  ,  1  ;  xix,  1  ; 

xx,  1,  i5;  xxn,  1  ;  xxvii  ,  1. 
Vivarium ,  xu ,  1 . 
Vulferus,  mulnarius,  xxu,  11. 

Wactae,  Wagtae,    vin,    2;  xvn,    22;    xxvm, 

3i. 
Withardus,  vasallus,  xxvi,  4o. 


»7- 


VOCABULAIRE    GÉOGRAPHIQUE. 


(a.  signifie  arrondissement,  c.  canton,  cle  commune.) 


Abbonis  Cortis,  in  pago  Poraensi,  x,  3;  Aubon- 
courtb,  Ardennes,  a.  Réthel,  c.  Novion. 

Abriniaca  Curlis,  x,  1 1;  Agnicourl  (?) ,  Aisne, 
a.  Laon,  c.  Marie;  Arnicourl  (?),  Ardennes, 
a.  et  c.  Réthel. 

Abuncurtis, mjowjfo  Tardinensi,  x,  4;  Abbecourl, 
Aisne,  a.  Laon,  c.  Cbauny. 

Adenaius,  i,  1;  Antbenay  (?),  Marne,  a.  Reims, 
c.  Chàtillon-sur-Marne.  Voy.  Antenaius. 

Adloisda,  in  pago  Porcensi,  x,  à;  l'Adbuy,  Ar- 
dennes, a.  Vouziers,  c.  Buzancy,  cneLandres. 

Adseduil,  in  pago  Tardinensi,  x,  3;  probable- 
ment le  même  que  Sedoilus. 

Adsumma  Turba  ,  in  pago  Porcensi.  Voy.  Sum- 
ma  Turbo. 

Air,  x,  i3:  Aire,  Ardennes,  a.  Réthel,  c. 
Asfeld. 

Airoli  ou  Airolae,  in  pago  Porcensi,  x,  4;  Ar- 
reux  (?),  Ardennes,  a.  Mézières,  c.  Renwez. 

Airoth,  xxn ,  3o. 

Aisella,  in  pago  Porcensi,  x,  4;  Aizelles,  Aisne, 
a.  Laon,c.  Craonne. 

Alabeius,  in  pago  Laudunensi ,  x.,  2. 

Albiliacus,  iv,  i;  Aubilly,  Marne,  a.  Reims,  c. 
Ville-en-Tardenois. 

Alnidus,  in  pago  Remensi,x,  î  ;  Aulnay-aux-Plan- 
ches  (?),  Marne,  a.  Epernay  ,  c.  Vertus; ou 
mieux  Launois,  Ardennes,  a.  Mézières,  c. 
Signy-1'  Abbaye. 


Alsunlia,  x,  i3;Aussonce,  Ardennes,  a.  Ré- 
thel ,  c.  Juniville. 

Altra,  x,  10;  Aulhe ,  Ardennes,  a.  Vouziers, 
c.  le  Chêne. 

AltumVillare,  in  pago  Remensi.x,  i  ;  Haulvillers . 
Marne  ,  a.  Reims,  c.  Ay. 

Anesla,  in  pago  Remensi,  x,  i;  Annelles,  Ar- 
dennes, a.  Réthel,  c.  Juniville. 

Anglalura  ou  Anglidura,  xiu,  /io;  xxix,  12  ; 
dans  i'évêché  de  Liège  (voy.  YAppendix, 
i,  p.  112);  ne  peut  être,  par  conséquent , 
Anglure,  Marne,  a.  Epernay,  chef-lieu  de 
canton. 

Anoilus,  x,  11  ;  Any-Martin-Rieux  (?),  Aisne, 
a.  Vervins,  c.  Aubenton;  Aunois  (?),  Aisne, 
a.  Saint-Quentin,  c.  Saint-Simon. 

Antenaius,  in  pan 0  Tardinensi,  x,  3.  Il  y  a  An- 
theny,  Ardennes,  a.  Rocroi,  c.  Rumigny  ;  mais 
c'est  probablement  le  même  que  Adenaius. 

Antra,  x.  11;  Ante,  Marne,  a.  Sainte-Méne- 
hould,  c.  Dommartin-sur  Yèvre. 

Aquense  servitium,  xvn,  22;  service  d'Aix- 
la-Chapelle.  Voy.  à  Y  Index  les  mots  Aqaensis 
et  Bos. 

Arceius,  x,  i4;  Arcis-le-Ponsarl,  Marne,  a. 
Reims,  c.  Fismes;  ou  Harcy,  Ardennes,  a. 
Mézières ,  c.  Renwez. 

Ardennaius,  x,  i3;  Ardenay,  chapelle  située 
à  Prosne,  Marne,  a.  Reims,  c.  Beine. 


*  Il  ne  faut  pas  oublier  que  l'attribution  de  tei  lieu  à 
tel  pagus  est  le  plus  souvent  fautive,  d'après  les  rai- 
sons que  nous  avons  dites.  Voy.  la  Préface,  p.  ix  et  x. 


b  Si  l'on  ne  tient  pas  compte  du  pagus,  Abbonis 
Cortis  se  traduira  mieux  par  Abbccourt,  et  Abuncur- 
tis,  qui  suit,  par  Auboncourt. 


134 


VOCABULAIRE  GÉOGRAPHIQUE. 


Arentiacus,  xxvi,  3o;  Arrancy,  Aisne,  a.  etc. 

Laon. 
Arilli  ou   Arillae ,  in  pago  Laudanensi ,   x ,  2  ; 

Ailles  (?),  Aisne,  a.  Laon,  c.  Craonne. 
Arna ,  x ,  10;  Aure  (  ?) ,  Ardennes ,  a.  Vouziers , 

c.  Monlhois. 
Asciacus,  x,   11;  Acy  (?),  Aisne,  a.  Soissons, 

c.  Braisne.  Voy.  Arceius. 
Ascineius,  x,   xli- 
Asencella,  xm,  35;  Alliancelles  (?),  Marne,  a. 

Vitry-le-Franeais,  c.  Heiltz  le-Maurupt  ;  Aizan- 

ville  (?),  Haute-Marne,  a.   Chaumont,    c. 

Château-Villain. 
Atriciaca  Curtis,  xxn,    1  ;  xxvi ,    io;  Autre- 
court,  Ardennes,  a.  Sedan,  c.  Mouzon;  ou 

Haudrecy,  a.  Mézières ,  c.  Renvvez. 
Atseius,  in  pago  liemensi,  x,  1;  Azy-Bonneil  (?), 

Aisne,  a.  et  c.  Château-Thierry;  Atliis  (?), 

Marne,  a.  Châlons ,  c.  Ecury-sur-Coole. 
Audani  Cortis,  in  pago  Landunensi,  x,    2  ;  le 

Haucourt  (?),  Aisne,  a.  Saint -Quentin,  c. 

le  Catelet. 
Avennacus  ,  in  pago  Landunensi,  x,  2  ;  Avenay, 

Marne,  a.  Reims,  c.  Ay,  hors  du  Laonnais. 
Aventio,  xx,  7;  Avançon,  Ardennes,  a.  Réthel, 

c.  Chàteau-Porcien. 
Aviella,  in  pago  Porcensi,  x,  U\  les  grandes  et 

les  petites  Ayvelles,  Ardennes,  a.  Mézières, 

c.  Flize. 
Aviola  super  Mosam,  in  pago  Tardinensi ,  x,  3; 

le  même  que  le  précédent. 
Awenneius,  in  pago  Tardinensi,  x,  3;  Aougny, 

Marne,  a.  Reims,  c.  Ville-en-Tardenois ;  ou 

Auviné,  écrit  aussi  Hauviné ,  Ardennes,  a. 

Vouziers,  c.  Machault. 

Baconna,  v,  1  ;  Baconne,  Marne,  a.  Reims,  c. 

Verzy. 
Bailli,  peut-être  Baillioli,  in  pago  Tardinensi , 

x,  3;    Bailleux-sous-Châtillon,  Marne,   a. 

Reims,  c.  Châtillon-sur-Marne. 
Baina,  xvm,   1;  Beine,  Marne,   a.  Reims,   c. 

Beine. 


Bainaincapo  (De),  xm,  i4;  peut-être  Baina  in 

campo.  Voy.  Baina. 
Baioni  Villa,  in  pago  Porcensi,  x,  4;Bayonville, 

Ardennes,  a.  Vouziers,  c.  Buzancy. 
Baireius,   in  pago  Landunensi,  x,  2;  Berry-au- 

Bac,  Aisne,  a.  Laon,  c.  Neufchâtel. 
Bairo,  xm,  g;  Bairon ,  Ardennes ,  a.  Vouziers, 

c.  et  cDC  le  Chêne. 
Balbeius,  in  pago  Porcensi,  x,  4,  Barby,  Ar- 
dennes ,  a.  et  c.  Réthel. 
Basilica  Curtis,  xm,  i5;  Bazancourt,  Marne, 

a.  Reims,  c.  Bourgogne. 
Bêcha,  xxix,    8;    nommé   Becca ,   à   YAppen- 

dix,  1. 
Beconis  Villa,  xix,  1  ;  Bouconville ,  Aisne,  a. 

Laon,  c.  Craonne;  ou  plutôt  Bouconville, 

Ardennes,  a.  Vouziers,  c.  Monthois. 
Bedelt,  xm,  32. 

Bereniaca  Curtis,   x,     i3;    Bergnicourt,  Ar- 
dennes, a.  Réthel,  c.  Asfeld. 
Bermari  Curtis,  x,  10;  Berméricourt,  Marne, 

a.  Reims,  c.  Bourgogne. 
Berolar,  xm,  5i. 
Beschehen ,  xxix,  5  ;  serait-ce  Bigehen ,  in  epi- 

scopatu  Maguntino.  Voy.  YAppendix,  11. 
Beteneius,  in  pago  Porcensi,  x,  4;  Bétheny, 

Marne,  a.  et  c.  Reims. 
Bettoni  Curtis,  x,  10;  Bettancourt-la-Longue , 

Marne,  a.  Vitry- le- Français,  c.  Heiltz-le-Mau 

rupt. 
Bisenni  ou  Bisennae ,  in  pago  Laadunensi,  x,  2  ; 

Bezannes,  Marne,  a.  et  ier  c.  Reims. 
Bolentio.  Voy.  Bulenlio. 
Braitus,  xxvi,  i3;  Bray-Saint -Christophe (?) , 

Aisne,  a.  Saint-Quentin,  c.  Saint-Simon. 
Briodrus,  in  pago  Laudunensi,  x,  2;  Brieulles- 

sur-Bar    (?),    Ardennes,    a.    Vouziers,  c. 

le  Chêne. 
Broilus ,   in   pago   Laadunensi ,   x ,  2  ;  Breuil , 

Marne,  a.  Reims,  c.  Fismes. 
Bulentio ,  in  pago  Tardinensi,  x,  3,  ii;Bulson, 

Ardennes,  a.  Sedan,  c.  Raucourt. 
Burdenaius,  Burdenneius,  in  pago  Laudunensi, 


VOCABULAIRE  GEOGRAPHIQUE. 


135 


ï,  a,  i2;  Bourdenay  (?),  Aube,  a.  Nogent- 

sur-Seine,  c.  Marcilly-le-Hayer. 
Burgerti  Cortis,  in  pago  Remensi,  x,  ï. 
Buriniacus,  vi ,    26;  Brugny,  Marne,  a.  el  c. 

Epernay. 
Burtchart  Curtis,  x,  10;  Boujacourt,  Marne,  a. 

Reims,  c.  Châtillon-sur-Marne,cn,?Champlat. 
Busiacus,  xni,  20  ;  Bouzy,  Marne,  a.  Reims,  c. 

Ay. 
Buxidus,  xxvi,  21  ;  Bucyle-Long,  Aisne,    a. 

Soissons ,  c.  Vailly. 

Cabuslus ,  x ,  10. 

Cadiniacus,    Cainiacus,    in   pago    Tardinensi, 

x,  3;  xxvi,  4o;  Chagny,  Ardennes,  a.  Mé- 

zières,  c.  Omont. 
Callus  fluvius,  xxvi,  16;  la  Chée ,  qui  se  jelle 

dans  l'Ornain,  à  7  kilomètres   de  Vitry-le- 

Français ,  vers  l'Est. 
Calmisciacus,  in  pago  Picmensi,  x,  1;  Chaumuzy, 

Marne ,  a.  Reims ,  c.  Ville-en-Tardenois. 
Galon,   in  pago  Porcensi,  x,   4;  Chàlons-sur- 

Vesle  (?) ,  Marne,  a.  Reims,  c.  Ville-en-Tar- 
denois. 
Cambreceius,  in  pago  Laudunensi,  x,  2;  Cham- 

brecy,  Marne,  a.  Reims,  c.  Ville-en-Tardenois. 
Campi  fiscalines,  in  pago  Porcensi,  x,  4- 
Capella,    in   episcopatu   Magunlino,  xxix,    20. 

Voy.  Append.  11. 
Cardeneius,  in  pago  Porcensi,  x,  4;  Chardeny, 

Ardennes,  a.  Vouziers,  c.  Machault,  cDC  Tour- 

celle. 
Caringi  ou  Caringœ,  in  pago  Porcensi,  x,  4- 
Casellae,  x,  1 4 ;  Chazelles ,  Aisne,  a.  et  c.  Sois- 
sons,  cn0  Berzy. 
Castellio.  Voy.  Catellio. 
Castello,  xxviii,  72;  peut-être  le  suivant. 
Castellum,  in  pago  Porcensi,  x,    4;    Chàteau- 

Porcien,  Ardennes,  a.  Rétbel,  chef  lieu  de 

canton;  ou  peut-être  Châlel,  a.  Vouziers,  c. 

Grandpré. 
Catalauni  civilas,  xn ,  2  ;  xv,  2  ;  xxvi ,  19  ;  Châ- 

lons-sur-Marne. 


Catellio,  Castellio,  xxviii,  22,  72  ;  Chàtillon-sur- 

Marne,  Marne,  a.  Reims,  chef-lieu  de  canton. 
Catinus  ou  Catinae,  in  pago  Porcensi,  x,  4;  le 

Chêne(?),  chef-lieu  de  canton,  Ardennes,  a. 

Vouziers. 
Calzeia  insula,  xvi,  î.Voy.  Cazeius. 
Causa  Heriboldi,  in  pago  Tardinensi ,  x,  3. 
Cavalo.xn,  1.  Voy.  Catalauni. 
Cavera,  x,  11;  Cœuvres,   Aisne,  a.  Soissons, 

c.  Vailly. 
Cavilonia,  xv,  2.  Voy.   Catalauni. 
Cazeius,  insula  Catzeia,  xvi,  1;  xxm,  3;  Ché- 

zy-F  Abbaye,  Aisne ,  a.  Château-Thierry,  c. 

Charly. 
Cazonia,  in  pago  Tardinensi,  x,  3. 
Ceresius.x,  i3;  Chérêt,  Aisne,  a.  et  c.  Laon; 

ou  Cerizy,  Aisne,  a.  Saint-Quentin,  c.  Moy. 
Cerro,  xm,  4;  Cernon  (?),  Marne,  a.  Chàlons, 

c.  Écury  sur-Coole. 
Cersoilus,    in   pago   Remensi,   x,  1;  Cerseuil . 

Aisne,  a.  Soissons,  c.  Braisne. 
Chaineius,  xm,  8;  Chenay,  Marne,  a.  Reims. 

c.  Fismes. 
Chav. ,   in  pago  Porcensi,   x,    4;    Ghavot(?), 

Marne,  a.  Epernay,  c.  Avize. 
Chesonnus,  in  pago  Porcensi,  x,  4- 
Cirsinniaca  (Colonia),  xix,  g;  Cernay-en-Dor- 

mois, Marne,  a.  Sainte-Ménehould,  c.Ville- 

sur-Tourbe. 
Claricellus,  ix,  4;  Clairiset,  Marne,  a.  Reims, 

c.  Ville-en-Tardenois,  cne Sainte -Euphrasie. 
Clumena,  xm,  43;   peut-être    le   même  crue 

Clumna. 
Clumna,    xxix,  g;    peut-être    le    même    que 

Clumena  qui  précède,  et  que  Clama  de  l'é- 

vêché  de  Liège,  dans  Y  Appendice,  11. 
Cocceius,   in  pago  Laudunensi,    x,  2.  Il   y    a 

Coucy-le-Chàteau,  Aisne,  a.  Laon,  chef-lieu 

de  canton;  Coucy -la-Ville ,  même  a.  et  même 

c. ;  Coucy,  Ardennes,  a.  et  c.  Réthel. 
Colla,  x,  10;  Coole,  Marne,  a.  Vitry-le-Fran- 

çais,  c.  Sompuis   Voy.  aussi  Cosla. 
Colomellae,  in  pago  Laudunensi,  vi,  27;  x,  2- 


136 


VOCABULAIRE  GEOGRAPHIQUE. 


Ilya,  hors  du  Laonnais ,  Courmelles ,  Aisne, 

a.  et  c.  Soissons. 
Colomna ,  Columna  ou  Colunna ,  in  pago  Re- 
mensi, ix,  9,  20;  xxvi,  txi  ;  Columnœ,  dans 

le  diocèse  de  Reims,  suivant  Y  Appendice,  1. 

Coulommes,   Marne,  a.  Reims,  c.  Ville-en- 

Tardenois. 
Columbae ,  xiii  ,  3i;  Coulommes  (?),  Ardennes, 

a.  Vouziers,  c.  Altigny  ;  ou  peut-être  le  même 

que  Colomna. 
Columbarium,  x,  10;  Coulmiers,  Marne,  a.  et 

c.  Vitry-le-Français ,  cne  la  Chaussée. 
Colunna,  ix,  20.  Voy.  Colomna. 
Comptiacus,  xxvi,  25;  Coincy,  Aisne,  a.  Châ- 
teau-Thierry,  c.  la  Fère-en-Tardenois  ;  le 

même  que  Conciacus. 
Conchae ,  xxix ,  2  ;  nommé  entre  Glanna  et  Os- 

terna,  dans  un  acte  du   16  oct.  ii52.  Voy. 

Varin,  Arch.  adm.   t.  I,  part.  I,  p.  326. 
Conciacus  villaris,  xvn,  28;  Coucy-lez-Eppes , 

Aisne,  a.  Laon,  c.  Sissonne. 
Conda,  xm,  38;  Condes,  Haute-Marne,  a.  etc. 

Chaumont-en-Bassigny.  Cunda,  in  territorio 

Lingonensi,  dans  un  acte  du  20  avril  11 48. 

Varin,  t.  I,  part.  I,  p.  322. 
Condatus ,  in  pago  Laadunensi ,  x ,  2  ;  Condé-sur- 

Suippe,  Aisne,  a.  Laon,   c.  Neufchâtel;  ou 

peut-être  le  même  que  Condetas. 
Condatus  super  Maternam,  xxvm,  A.  3g,  66; 

Condé  -sur-  Marne ,   Marne,   a.   et  c.   Châ- 

lons. 
Condetus,  xm,  22;  Condé-lez-Herpy,  Ardennes, 

a.  Réthel,  c.  Château-Porcien.  Ce  village  est 

nommé  Condatas,  et  placé  dans  le  diocèse  de 

Reims,  en  ii£5,  par  le  pape  Eugène  III. 

Voy.  Appendix,  1,  p.   112. 
Corcheracus   et  Corchereius ,    in  pago  Lauda- 

nensi,  x,  2;  Cuchery,  Marne,  a.  Reims,  c. 

Châtillon-sur-Marne. 
Cosla,  xxix,  18;  au  diocèse  de  Mayence.  Voy. 

YAppend.  1. 
Cravanna  ou  Crauanna,    xm,    1  g  ;  Craonne , 

Aisne,  a.  Laon.  chef-lieu  de  canton. 


Crepeius,  in  pago  Porcensi,  x,  t\.  Il  y  a  Crépy- 

en-Laonnais,  Aisne,  a.  et  c.  Laon. 
Crusneius,  in  pago   Remensi,  x,   1;  xm,  3o; 

Crugny,  Marne,  a.  Reims,  c.  Fismes. 
Crux  Sancli   Silvini,    xiv,    6;  xxvm,  52.  Ne 

devait  pas  être  loin  de  Luperciacus  ou  Lou- 

vercy. 
Cuise,  in  pago  Laudanensi,  x,    2;  Guise  (?), 

Aisne,  a.  Vervins,  chef -lieu  de  canton;  ou 

peut-être  Cuis,  Marne,  a.  Epernay,  c.  Avize. 
Culleius  ,    in  pago   Remensi,   x,    1;   ChouiJly 

Marne,  a.  et  c.  Epernay,  hors  du  Rémois. 
Culmedi   ou   Culmedae  ,    in    pago    Tardinensi , 

x,  3;  Cumières  (?),   Marne,   a.  Reims,  c. 

Ay. 
Cumi ,  x ,  1 4  ;  Coêmy,  Marne,  a.  Reims ,  c.  Ville- 

en-Tardenois ,  cne  Faverolles. 
Curba  Villa,  in  pago  Remensi,  x,  1;  Courville, 

Marne,  a.  Reims,  c.  Fismes. 
Curcellae,  vi,  16;  xm,  37;  Courcelles,  Marne, 

a.  et  c.  Reims,  c°°  Saint-Brice. 
Curmizellae,  in  pago   Tardinensi,  x,  3;  Cour- 

celles-lez-Rosnay  (?),  Marne,   a.   Reims,  c. 

Ville-en-Tardenois. 
Curticulae  ,    vi,    23;   peut-être  le  même  que 

l'un  des  deux  précédents. 
Curtis  Agutior,  xvn ,  1 ,  j  1 1 ,  126,  1 27  ;  Aguil- 

court,  Aisne,  a.  Laon,  c.  Neufchâtel. 
Curtis  Alamannorum ,  in  pago  Remensi,  vi,  2g; 

x,  1.  Il  y  a  Allemant,  Marne,  a.  Epernay, 

c.  Sézanne,  diocèse  de  Troyes. 
Curtis  Ausorum ,  xm ,  32  ;  diocèse  de  Châlons , 

où  est  l'église  de  S.  Martin  (Varin,  I,  2^2, 

et  Append.    1,  p.  112);  Courtisols,  Marne, 

a.  Châlons,  c.  Marson. 
Curtis  Hrodoldi  ou  Rodoldi,  vi,  25;  x,  12; 

Courdoux,  Aisne,  a.  Soissons,  c.  Oulchy,  c"" 

Grand-Rozoy. 
Curtis  Lonceia ,  m,  7. 
Curtis    Monasterialis,   vi,  20;  Cormontreuil , 

Marne ,  a.  et  3e  c.  Reims. 
Curtis  Otmunde,  m,  1;  Courtaumont,  Marne, 

a.  Reims,  c.  Verzy,  cne Sermiers ;  moins  bien 


VOCABULAIRE  GÉOGRAPHIQUE. 


137 


Courmont,  Aisne,  a.  Château-Thierry,  c.  la 
Fère  en-Tardenois. 
Curlis  Rodoldi.  Voy.  Curlis  Hrodoldi. 

Dalaincurlis ,  in  pago  Porcensi,  x ,  k  ;  Alincourt , 
Ardennes,  a.  Réthel,  c.  Juniville. 

Divisiacus,  x ,  1 2  ;  Dizy,  Marne ,  a.  Reims ,  c.  Ay. 

Domnus  Remigius,  xm ,  37;  Domremy,  Marne, 
a.  Vilry-Ie-Français ,  c.  Thiéhlemont. 

Dresg.  peut-être  Dresgum,  in  pago  Tardinensi, 
x,  3.  11  y  a  Draize,  Ardennes,  a.  Réthel,  c 
Chàteo.u-Porcien. 

Drulleius,  xm,  3g;  Drouilly,  Marne,  a.  et  c. 
Vitry-le  ■  Français. 

Dullus,  in  pago  Laudunemi,  x,  2;  Doux(?),  Ar- 
dennes, a.  et  c.  Réthel;  Deuillet  (?),  Aisne, 
a.  Laon,  c.  la  Fère. 

Dursinicae,  appeadix  Beconis  Villœ,  xix,  5  ;  Dou- 
cigny  (?),  Marne,  a.  Epernay,  c.  Montmirail , 
cDe  Tréfols. 

Elaviacus,  xm,  G;  Havy  (?),  Ardennes,  a.  Ro- 

croi,  c.  Rumigny. 
Erdicius,  xxvi,  28;  Hierges  (?),  Ardennes,  a. 

Rocroi,  c.  Givet. 
Erpeius ,  xm ,  1 3  ;  Herpy,  Ardennes ,  a.  Réthel , 

c.  Château-Porcien. 
Esciats  Sanctae  Mariée ,  x ,  1 1 . 
Escia,  xxviii,  C;  Isse,  Marne,  a.  et  c.  Châlons. 
Esciafuviolus,  xxvni,  1. 
Euvila,  m,  i,5;  OEuvy,  Marne,  a.  Epernay,  c. 

la  Fère  Champenoise. 

Floreius,  in  pago  Remensi,  m,  1  ;  x,  1;  xm, 
26;  Fleury,  Marne,  a.  Reims,  c.  Verzy,  cne 
Sermiers. 

Fustia,  xxix,  16. 

Futta,  xm,  5o;  peut-être  le  même  que  le  pré- 
cédent. 

Genereius,  xm ,  2;  nommé  Genvereyus,  dans 
VAppendix,  1,  p.  112;  Janvry,  Marne,  a. 
Reims,  c.  Ville-en-Tardenois. 


Genuereus,  xm,  29;  probablement  le  même 
que  le  précédent. 

Gerson,  xm,  10;  xxi,  1;  diocèse  de  Reims, 
Appendix,  i,p.  1 12.  Lieu  célèbre  parla  nais- 
sance du  chancelier  J.  Charlier  de  Gerson  , 
entre  Réthel  et  Barby  ;  aujourd'hui  détruit. 

Gestina,  xxix,  i/j. 

Gestinga  ,  xm,  48;  le  même  que  le  précédent. 

Giselis  Cortis,  xm  ,  33;  Gizaucourt ,  Marne ,  a. 
et  c.  Sainte-Ménehould. 

Glanna ,  xxix  ,19;  diocèse  de  Mayence ,  Appcn- 
dix,  11 ,  p.  11/1;  par  conséquent  ne  peut  être 
Glannes,  Marne,  a.  et  c.  Vitry-le-Français. 

Godulli  Mons,  in  pago  Porcensi,  x,  4;  Gomont 
ou  Gaumont,  Ardennes,  a.  Réthel,  c  Asfeld. 

Golhi ,  ix ,  1  ;  Gueux ,  Marne ,  a.  Reims ,  c. 
Ville-en-Tardenois. 

Grandis  Campus,  xm,  12;  Grand-Champ,  Ar- 
dennes, a.  Réthel,  c.  Novion. 

Gravieius,  in  pago  Tardinensi,  ix,  3.  Il  y  a 
Gravier-de-Chimay,  Aisne  ,  a.  Vervins ,  c. 
la  Capelle,  c°e  la  Flamengrie;  ce  hameau 
est  loin  du  Tardenois. 

Gudiniaca  Curtis,  x,  i3;  Guignicourt,  Aisne, 
a.  Laon ,  c.  Neufchâlel.  Il  y  a  aussi  Guigni- 
court, Ardennes  ,  a.  Mézières  ,  c.  Flize. 

Guseius  ,  xm,  1;  Gizy  (?),  Aisne,  a.  Laon,  c. 
Sissonne. 

Hamiziacus,  x,  1 1;  Anisy-le-Château  (?),  Aisne, 

a.  Laon,  chef-lieu  de  canton. 
Hengesbac,  xxjx,  3. 
Hercena,  xm,  52. 
Heriboldi  (Causa).  Voy.  Causa. 
Herimundi  Villa ,  xm  ,21;  Hermonville,  Marne. 

a.  Reims,  c.  Fismes. 
Hertra,  xxix,  17. 
Hildrisei  Villa ,  in  pago  Remensi ,  x ,   1  ;  paraît 

être  le  même  que  Uldrizei  Villa. 
Honerada  Villa,  x,  i3. 
Hostrennaius ,  xxix,  à- 
Houtter  (Silva),  m,  1. 
Hunrezeius,  in  pago  Remensi,  x,  1. 


138 


VOCABULAIRE  GÉOGRAPHIQUE. 


Igneius,  x,  ilx\  Igny-le-Jard ,  Marne,  a.  Éper- 
nay,  c.  Dormans. 

[mnia  fluvius  ,  xxvi ,  3 1 . 

Insula  Catzeia,  xvi,  1.  Voy.  Cazeius. 

Insula  super  Suppia,  x,  5 ;  Isles-sur-Suippe , 
Marne,  a.  Reims,  c.  Bourgogne. 

Isla,  in  pago  Laudunensi,  x,  2;  xm,  16;  peut- 
être  le  même  que  le  précédent. 

Jureius,  x,  i4;  Givry-sur-Aisne,  Ardennes,  a. 
Réthel ,  c.  Attigny. 

Juviniacus,  in  pago  Porcpnsi,  x,  4.  Il  y  a  Juvigny, 
Marne,  a.  et  c.  Chàlons  ;  et  Juvigny,  Aisne, 
a.  et  c.  Soissons;  tous  les  deux  sont  hors 
du  Porcien. 

Lagereius,  in  pago  Tardinensi,  et  Latgereius, 
x,  3,  i/|  ;  Lagery,  Marne,  a.  Reims,  c.  Ville- 
en-Tardenois. 

Laudunensis  (Pagus),  x,  2;  le  Laonnais. 

Lientia,  xxvi,  27;  Liez  (?) ,  Aisne,  a.  Laon ,  c. 
la  Fère. 

Limozei  curtis,  x,  11;  H  y  a  Lizy,  Aisne,  a. 
Laon,  c.  Anisy-le-Château. 

Litta  et  Lita,  xm,  53;  xxix,  11;  diocèse  de 
Liège ,  Appendix ,  1 ,  p.  112. 

Livreius,  x,  12  ;  Livry,  Marne,  a.  Chàlons,  c. 
Suippes;  ou  Livry,  Ardennes,  a.  et  c. 
Vouziers ,  c7"  Longwé. 

Longa  Villa,  x,  i4;  xxvn,  1  ;  Longeville , 
Haute-Marne,  a.  Vassy,  c.  Montiérender. 

Luniacus,  in  pago  Porcensi,  x,  /j;  Logny,  Ar- 
dennes, a.  Réthel,  c.  Chaumont-Porcien. 

Lupeius,  x,  10.  Il  y  a  Louppy,  Meuse,  a.  et  c. 
Montmédy  ;  Louppy-le-Château  et  Louppy- 
le-Petit,  Meuse,  a.  Bar-le-Duc,  c.  Vaube- 
court. 

Luperciacus,  xiv,  2;xxvm,  E,  'jS;  Louvercy, 
Marne,  a.  Chàlons,  c.  Suippes. 

Lupae  Mons,  xm,  36;  diocèse  de  Chàlons,  Ap- 
pendix, 1,  p.  1 1 2  ;  Louvemont, Haute-Marne, 
a.  et  c.  Vassy. 

Lupi  Via,  xv,  63;  Louvois,  Marne,  a.  Reims, 
c.  Av. 


Lurba,  vu,  1;  la  Lobbe,  Ardennes,  a.  Réthel, 
c.  Chaumont. 

Luta  et  Lutta,  xm,  A9;  xxix,  i5;  Ludes, 
Marne,  a.  Reims,  c.  Verzy;  à  moins  que  ce 
lieu  ne  doive  être  cherché  du  côté  du  Rhin. 

Magreius,    x,  5;  Mairy,  Ardennes,  a.  Sedan, 

c.  Mouzon. 
Malinum  Wadum ,  in  pago  Porcensi,  x,  i\\  Ma- 

ranwez,  Ardennes,    a.   Mézières ,  c.  Signy- 

l'Abbaye. 
Malleius,  x,  12;  Mailly,  Marne,  a.  Reims,  c. 

Verzy. 
Marizel,  x,   11;  Marizelle,  Aisne,  a.  Laon,  c. 

Coucy-Ie-Château ,    cn°   Bichancourt.    Voyez 

Morizellns. 
Marsna  ,  xm ,  l\i  ;  xxix ,  6  ;  diocèse  de  Mayence , 

Appendix,  1,  p.  112. 
Martio,  x,   11;  Marson,  Marne,    a.  Chàlons, 

chef-lieu  de  canton. 
Masceius,  in  pago  Porcensi,  x,  4-  H  y  a  Massiges, 

Marne,  a.  Sainte -Ménehould,  c.  Ville-sur- 

Tourbe;  etMarcy,  Aisne,  a.  et  c.  S'-Quentin. 
Mauri   Curtis,  x.,  10;  Morcourt  (?),  Aisne,  a. 

et  c.  Saint- Quentin. 
Medarcus,  in  pago    Laudunensi,  x,  2.  Il  y  a 

Marcq,  Ardennes,  a.  Vouziers,  c.  Grandpré. 
Mediana  Villa,  x,  i3;  Menneville,  Aisne,  a. 

Laon,  c.  Neufchâtel. 
Meltita,  xxvi,  18. 
Merdoit,  in  pago  Remensi ,  x  ,  1. 
Merla  (Villa).  Voy.  Villa  Merlu. 
Mertca,  x,  10.  Voy.  Medarcus. 
Missonia  ,  in  pago  Porcensi,  x,  h- 
Moncellus,  ix,   10;  Monceau-sur-Oise,  Aisne, 

a.  Vervins,  c.  Guise. 
Mons  Sanctae  Mariae ,  in  pago  Tardinensi ,  x ,  3; 

Mont  Notre-Dame,    Aisne,    a.  Soissons,  c. 

Braisne. 
Mons  Sancti  Martini ,  in  pago  Tardinensi,  x,  3; 

Mont- Saint- Martin,  Aisne,  a.  Soissons,  c. 

Braisne;  ou  Mont-Saint-Martin,  Ardennes,  a. 

Vouziers,  c.  Monthois. 


VOCABULAIRE   GÉOGRAPHIQUE. 


139 


Mons  Subiïaulius  ou  subFranlio,  \,  il. 
Montes,  x,  i4;  Mont,  Meuse,  a.  Monlmédy,  c. 

Dun. 
Moriniagus  et  Muriniacus,  m,  1,6;  Murigny, 

Marne,    a.    el    c.   Reims;    lieu  silué   entre 

Bezanncs,  Cormonlreuil  et  Trois  Puits. 
Morizellus,  xxviu,D.  Voy.  Marizel. 
Mosa,  x,  3;  la  Meuse. 
Mutalio  et  Mulationes  ,  11,  1;  îv,  4;  xxvi ,  34; 

Muison,   Marne,  a.  Reims,  c   Ville-en-Tar- 

denois. 

Nanguliaca   Cortis,   in  pago  Laudunensi,  x,  2; 

Naglaincourt,  Vosges, a.  Mirecourt,  c.  Dom- 

paire,  c°c  la  Viéville. 
Nantoilus,  in  pago  Remensi,  x,  1  ,   i.3;  xi ,  1; 

Nanleuil-la-Fosse ,  Marne ,  a.  Reims ,  c.  Chà 

tillon-sur-Marne. 
Mvitiacus ,  x,  1 2  ;  peut-être  Neuvizy,  Ardennes, 

a.  Réthel,  c.  Novion;  ou  Nuisy,  Marne,  a. 

Epernay,  c.  Anglure;ou  encore  Nizy,  Aisne, 

a.  Laon ,  c.  Sissonne. 
Noitnac,  (qu'on  peut  lire  Noiternanc  ou  Noi- 

ternacus),  in  pago  Laadunensi ,  x,  2. 
Noviantus  ,  x ,  1 2  ;  Nogent,  Marne ,  a.  Reims,  c. 

Beine;  mieux   Nogent,   c.   Verzy,    c°e  Ser- 

miers.  Il  y  a  aussi  Noyant,  Aisne,  a.  et  c. 

Soissons. 
Novus  Mansionilis,  xm,    i4;  Neufmanil,  Ar- 
dennes, a.  Mézières,  c.  Charleville. 
Nueridus,  xvm,  ik\  Nauroy,  Marne,  a.  Reims, 

c.  Beine. 
Nutta,  xm,  46. 

Odenba,  xxix,  l\. 

Pars,  in  pago  Tardinensi,  x,  3;  Paars,  écrit 
aussi  Parres,  Aisne,  a.  Soissons,  c.  Braisne. 

Paulicurt,  x,  i3;  Poilcourt .  Ardennes,  a. 
Réthel ,  c.  Asfeld. 

Paviliacus,  vm,  4;  le  même  que  le  suivant. 

Pavilleus ,  in  pago  Tardinensi,  x,  3;  Poilly , 
Marne,  a.  Reims,  c.  Ville  en-Tardenois. 


Pertiu,  in  pago  Laudunensi,  x.  2;  l'erlhes,  Ar- 
dennes, a.  Réthel,  c.  Juniville.  L'église  de 
Perlis  est  placée  dans  le  diocèse  de  Reims 
par  la  bulle  du  i4  décembre  1  1 45.  Appen- 
dix,  1,  p.  112. 

Pidus,  in  pago  Remensi,  x,  1  ;  Poix  (?),  Ar 
dennes,  a.  Mézières,  c.  Omont;  peut-être  le 
même  que  le  suivant. 

Pis  ou  Pidis,  x,  1 1  ;  Sommepy  (?),  Marne,  a. 
Sainte-Ménehould,  c.  Ville  sur-Tourbe. 

Pit  (luviolus,  x,  3;  le  Pi,  ruisseau  qui  se  jette 
dans  la  Suippe,  vis-à-vis  de  Saint-Martin,  à 
5  lieues  un  quart  E.  de  Reims. 

Pitmella,  vi,  28. 

Pons,  xm,  3.  Il  y  a  dans  l'Aisne  el  dans  la 
Marne  un  assez  grand  nombre  de  lieux  nom- 
més Pont;  ainsi,  dans  l'Aisne  :  Pont-Arcy,  a. 
Soissons,  c.Vailly  ;  Pont-Saint-Mard,  a.  Laon, 
c. Coucy-le-Chàteau  ;  Pont-à-Bucy, a. Laon, c. 
Crécy-sur-Serre  ;Pontavert,  a.  Laon ,  c.  Neuf- 
châtel;  Pont-de-Tugny,  a.  Saint-Quentin,  c. 
Saint-Simon.  Dans  la  Marne  :  Pont-Faver- 
ger,  a.  Reims,  c.  Beine;  Ponl-Saint-Prix ,  a. 
Epernay,  c.  Montmort,  cM  Saint-Prix;  Pont 
de  Somme- Vesle,  a.  Châlons,  c.  Marson, 
c°e  Somme- Vesle. 

Pons  Bairus ,  xm ,  5;  diocèse  de  Reims ,  Appen- 
dix,  1,  p.  112;  Pont-Bair,  Ardennes,  a. 
Vouziers,  c.  le  Chêne. 

Pons  Fabricatus,  in  pago  Laudunensi,  x,2. 
Voy.  ci-dessus  Pons. 

Pons  Salcidi,  in  pago  Tardinensi,  x,  3;  peut- 
être  Pontarcy,  Aisne,  a.  Laon,  c.  Vailly. 
Voy.  aussi  ci-dessus  Pons. 

Pons  Sancti  Remigii ,  x ,  8  ;  peut-être  à  Reims 
ou  près  de  la  ville. 

Pons  Varensis,  xviii,  1;  probablement  Pont- 
Faverger,  Marne,  a.  Reims,  c.  Beine. 

Pontus,  x,  10.  Voy.  ci-dessus  Pons. 

Porcensis  (Pagus),  x,  4;  le  Porcien,  pays  dont 
le  lieu  principal  était  Chàteau-Porcien  ,  chef- 
lieu  de  canton,  Ardennes,  a.  Réthel,  et  qui 
s'étendait ,  vers  l'orient ,  jusqu'à  la  Meuse. 

18. 


140 


VOCABULAIRE  GÉOGRAPHIQUE. 


Porcetus,  in  pago  Remensi,  x,  1  ;  Pourcy,  Marne, 
a.  Reims ,  c.  Châtillon-sur-Marne. 

Pratelli  ou  Pratella,  in  pago  Remensi,  x,  i; 
Prez  (?),  Marne,  a.  Reims,  c.  Bourgogne,  c°e 
Warmeriville  ;  ou  plutôt  le  bas  et  le  haut 
Praëlle,  Ardennes,  a.  et  c.  Mézières,  cne  Warcq. 

Prçuneius ,  x ,  1 3  ;  Prunay,  Marne ,  a.  Reims,  c. 
Beine. 

Provasius,  x,  i3;  Prouvais,  Aisne,  a.  Laon,  c. 
Neufchâlel. 

Proviliacus,  in  pago  Tardinensi ,  x,  3,  12; 
Prouilly,  Marne ,  a.  Reims ,  c.  Fismes. 

Prunidis,  xxvi,  42;  probablement  le  même 
que  Preuneius  ci-dessus. 

Pullionis  (Villa),  xxvi,  i4;  Pouillon,  Marne, 
a.  Reims,  c.  Bourgogne. 

Puteoli  et  Pulioli,  in  pago  Laudunensi,  x ,  2,  1 2  ; 
Puisieux,  Aisne,  a.  Vervins,  c.  Sains;  ou 
mieux Puisieulx ,  Marne,  a.  Reims,  c.  Verzy, 
hors  du  Laonnais. 

Quatuor  Campi ,  in  pago  Tardinensi,  x,  3; 
Quatre-champs ,  Ardennes,  a.  et  c.  Vouziers. 

Rancurtis,x,  io;  Raucourt,  Ardennes,  a.  Se- 
dan, chef-lieu  de  canton. 

Rauciacus,  xxn,  26;  xxvi,  32;  Roucy,  Aisne, 
a.  Laon ,  c.  Neufchâtel. 

Remensis  (Pagus),  x,  1;  le  Rémois  ou  pays  de 
Reims. 

Remensis  (Campus),  x,  4,xm,  35,  36;  terres 
autour  de  Reims. 

Rémi,  vi,  29;  vu,  2;  x,  4;  Reims. 

Remiliaca  Cortis ,  in  pago  Remensi,  x ,  1  ;  Railli- 
courl,  Ardennes,  a.  Mézières,  c.  Signy-1' Ab- 
baye, hors  du  Rémois. 

Ressonnus,  in  pago  Porcensi,  x,  4;  Ressons, 
Ardennes ,  a.  et  c.  Réthel ,  cno  Pargny  ;  ou 
Ressons-le-Long,  Aisne,  a.  Soissons,  c.  Vie- 
sur- Aisne. 

Retinae,  xm,  4i  ;  xxix,  i3;  diocèse  de  Liège, 
Appendix ,  1,  p.  112. 

Rhenus  flumen,  xxix,  18;  le  Rhin. 


Risleius,  vi,   1 7  ;  Rilly,  Marne,   a.  Reims,  c. 

Verzy  ;  ou  peut-être  Rilly-aux-Oies,  Ardennes, 

a.  Vouziers,  c.  Atligny.  Voy.  Appendix,  1, 

p.  112. 
Rodenaicus,  in  pago  Remensi,  x,    i;Rosnay, 

Marne,  a.  Reims ,  c.  Ville-en-Tardenois. 
Romana  ou  Romanus ,  in  pago  Laudunensi,  x ,  2  ; 

Romain ,  Marne ,  a.  Reims ,  c.  Fismes  ;  moins 

bien  la  Romagne,  Ardennes,  a.  Réthel,  c. 

Chaumon  t-Porci  en . 
Rotonna  fluvius,  x,  8;  la  Retourne,  qui  se  jette 

dans  l'Aisne,  à  Neufchâtel. 

Saceius,  xm,  24;  Sacy,  Marne,  a.  Reims,  c. 
Ville-en-Tardenois.  Voy.  Satiacus. 

Salae  ou  Salum,  in  pago  Laudunensi,  x,  2. 

Salix  Sancli  Remigii,  xm,  i8;xxn,  1  ;  Saulx- 
Saint-Remi,  Ardennes,  a.  Réthel,  c.  Asfeld. 

Sanctus  Cosmas,  x ,  5  ;  xm  ,16;  église  de  Saint- 
Cosme,  à  Reims,  démolie  et  remplacée  par 
l'église  des  Minimes. 

Sanctus  Fergillus ,  in  pago  Porcensi,  x ,  4  ;  Saint  - 
Fergeux,  Ardennes,  a.  Réthel,  c.  Château- 
Porcien. 

Sanctus  Gingulfus,  xiv,  1;  Saint-Gengoulph, 
Aisne,  a.  Château-Thierry,  c.  Neuilly-Saint- 
Front. 

Sanctus  Hilarius ,  xxiv ,  1  ;  Saint-Hilaire-le- 
Grand,  Marne,  a.Châlons,  c.  Suippes;  ou  plu- 
tôt Saint-Hilaire-le- Petit,  Marne,  a.  Reims, 
c.  Beine.  Il  y  a  encore  Saint-Hilaire-au- 
Temple,  Marne,  a.  Châlons,  c.  Suippes. 

Sanctus  Julianus,  xm,  32;  Saint-Julien  -  de  • 
Courtisols,  Marne,  a.  Châlons,  c.  Marson; 
ou  Saint-Julien,  Marne,  a.  et  c.  Epernay, 
c°c  Pierry. 

Sanctus  Martinus  super  Pit,  in  pago  Tardi- 
nensi, x,  3;  Saint-Martin  -l'Heureux ,  Marne, 
a.  Reims,  c.  Beine;  il  est  situé  hors  du  Tar- 
denois. 

Sanctus  Martinus  ad  Suppiam,  x,  i3  ;  le  même 
que  le  précédent,  le  Pi  se  jetant  dans  la 
Suippe,  près  de  Saint-Martin-l'Heureux. 


VOCABULAIRE  GÉOGRAPHIQUE. 


141 


Sanctus   Remigius,  x,  1,  5,  8,  io;  abbaye  de 

Saint-Remi,  à  Reims. 
Sanctus  Simon,  in  pago  Porcensi,  x,  k-  Il  y  a 

Saint-Simon,  chef-lieu  de  canton,  Aisne,  a. 

Saint-Quentin;  hors  du  Porcien. 
Sanctus  Stephanus,  ix,  20;  Saint-Élienne-sur- 

Suippe,  Marne,  a.  Reims,  c.  Bourgogne. 
Sancti   Timothaei  (Abbatia),  x,    1  ;  abbaye  de 

Saint -Timothée,  à  Reims.  Voy.  Appendix, 

1,  p.  1 12. 
Sarmedus,  111,  1;  Sermiers,  Marne,  a.  Reims, 

c.  Verzy. 
Sartes  Sanctœ  Mariae ,  x ,   1 1  ;  un  lieu  dit  les 

Sartes,  paroisse   de   Vendresse,    Aisne,  a. 

Laon ,  c.  Craonne ,  est  mentionné  dans  Va- 

rin,  Arch.  de  Reims,   Coutum.   p.  908. 
Satiacus,  x,  9;  xxvi,  35;  Sacy,  le  même  que 

Saceius. 
Savercei  Cortis,  in  pago  Laudanensi,  x,  2. 
Savineius,  in  pago  Porcensi ,  x,  4;  Sevigny,  Ar- 

dennes,  a.  Réthel,  c.  Château -Porcien;  ou 

Savigny-sur-Aisne,  Ardennes,  a.  Vouziers, 

c.  Monthois. 
Saviniacus,  x ,  1  k  ;  le  même  que  le  précédent ,  à 

moins  que  ce    ne  soit  Savigny-sur-Ardres, 

Marne,  a.  Reims,  c.  Ville-en-Tardenois. 
Schimorta,  xm ,  45  ;  xxix,  10;  autrement  Scin- 

motlera ,  appelé  aussi  Squimors  ou  Sqnimorte, 

et  situé  dans  le  diocèse  de  Liège ,  Appendix, 

1,  p.  1 12. 
Schina,  xm,  kh;  xxix,  7;  écrit  aussi  Scina  et 

Squina,  et  situé  dans  le  diocèse  de  Liège, 

Appendix,  1,  p.  112. 
Scoilus,  in  pago  Remensi,  x,  1;  Ecueil,  Marne, 

a.  Reims,  c.  Ville-en-Tardenois. 
Sedoilus,   in  pago  Remensi,  x,   1;  Seuil,  Ar- 
dennes ,  a.  et  c.  Réthel. 
Sigeranni  Cortis ,  in  pago  Porcensi,  x,  k  ;  Serain- 

court,  Ardennes,  a.  Réthel,  c.  Château-Por- 

cien. 
Spannus  ou  Spanni,  in  pago  Porcensi,  x,  k- 
Spantenacus,  in  pago  Remensi,  x,  1;  Epagny, 

Aisne,  a.  Soissons,  c.  Vic-sur-Aisne. 


Sparnacus,  in  pago  Remensi,  x,  1;  Épernay, 
chef-lieu  d'arrondissement,  Marne. 

Spida,  x,  i3;  Epoye,  Marne,  a.  Reims,  c. 
Beine.  Il  y  a  aussi  Épieds,  Aisne,  a.  et  c. 
Château-Thierry. 

Stirpeius,  x,  10;  Étrepy,  Marne,  a.  Vitry-le- 
Français ,  c.  Thiéblemont. 

Sugeius,  in  pago  Tardinensi,  x,  3;  Songy, 
Marne,  a.  et  c.  Vilry-le-Français. 

Summasibi,  x,  10;  Sommesous,  dit  aussi Soni 
sois ,  Marne  ,  a.  Vîtry-le-Français ,  c.  Som- 
puis. 

Summa  Turba ,  in  pago  Porcensi,  x ,  k  ;  Somme- 
Tourbe,  Marne  ,  a.  et  c.  Sainte-Ménehould. 

Supia  et  Suppia  fluvius,  ix,  20;  x,  5,  i3;la 
Suippe,  qui  se  jette  dans  l'Aisne  à  Condé, 
au-dessous  de  Neufchâtel. 

Surneius,  in  pago  Porcensi,  x,  4;  Sugny,  Ar- 
dennes, a.  Vouziers,  c.  Monthois;  ou  peut- 
être  Sorny,  Aisne,  a.  Soissons,  c.  Vailly,  c"e 
Terny. 

Tancornus ,  in  pago  Remensi,  x ,  1  ;  Tincourt  (?), 
Marne ,  a.  et  c.  Épernay,  c°e  Venteuil.  Il  y  a 
aussi  Tancourt ,  Aisne ,  a.  et  c.  Soissons ,  c°e 
Vaurezis;  celui-ci  n'est  pas  dans  le  Rémois. 

Tanneius,  xm,  27;  appelé  aussi  Tasneius,  et 
situé  dans  le  diocèse  de  Reims,  Appendix, 
1 ,  p.  1 1 2  ;  Tannay,  Ardennes ,  a.  Vouziers , 
c.  le  Chêne. 

Tardinensis ,  x,  3,  autrement  Tardenensis  (Pa- 
gus)  ;  le  Tardenois,  dont  les  lieux  principaux 
étaient  la  Fère-en-Tardenois ,  Aisne,  a.  Châ- 
teau-Thierry, et  Ville-en-Tardenois ,  Marne  , 
a.  Reims. 

Tascherius,  xxvm,  5i,  70. 

Tasiacus ,  xn ,  1  ;  diocèse  de  Reims,  Appendix,  1, 
p.  1 1 2  ;  Taissy,  Marne ,  a.  et  3e  canton  de 
Reims;  ou  Taizy,  Ardennes,  a.  Réthel,  c. 
Château-Porcien. 

Tassceius ,  xm ,  28  ;  peut-être  le  même  que  Ta- 
siacus. 

Sanctus  Mauritius,  in  pago  Remensi,  x,  i. 


142 


VOCABULAIRE  GEOGRAPHIQUE. 


Tendecaudœ ,  in  pago  Remensi,  x ,  1  ^Tinqueux  , 

Marne,  a.  et  ier  c.  Reims. 
Terron,  xm,  7;  Terron-sur- Aisne ,  Ardennes, 

a.  et  c.  Vouziers. 
Todiniacus,    in  pago  Remensi^  x  ,   1  ;  Thugny, 

Ardennes,   a.  et  c.  Réthel.  Le  même  que 

Tuniacus  ci-dessous. 
Torsilli,   in  pago  Tardinensi,  x,   3;  Torcy  (?), 

Aisne,  a.  Château-Thierry,  c.  Neuilly-  Saint  - 

Front;  ou  Torcy  (?),  Ardennes,  a.  et  c.  sud 

de  Sedan. 
Tramus  ou   Trami,   in  pago  Remensi,    x,    1  ; 

Termes    (?),    Ardennes,    a.    Vouziers,    c. 

Grandpré. 
Trepallus,   xxvm,    l\"i  ;  Trépail  ,    Marne,    a. 

Reims,  c.  Verzy. 
Très  Putei,  in  pago  Laudunensi,  x,  2;  Trois  - 

Puits ,  Marne ,  a.  et  3e  canton  de  Reims  ;  dans 

le  Rémois  et  non  dans  le  Laonnais. 
Trielongus ,  vm ,  1  ;  Treslon ,  Marne ,  a.  Reims, 

c.  Ville-en-Tardenois. 
Trosleius,  x,  i4;  Trosly-Loire,  Aisne,  a.  Laon, 

c.  Coucy-le-Château. 
Tuniacus,  xm ,   11  ;  Thugny,  Ardennes,  a.  et 

c.  Réthel. 

Uldrizei  Villa,  x,  i3;  Heulrégiville ,  Marne,  a. 

Reims,  c.  Bourgogne;  moins  bien  Houldizy, 

Ardennes,  a.  Mézières,  c.  Charleville. 
Ulmi,  in  pago  Porcensi,  ix,  11;  x,  4;  Ormes. 

Marne,  a.  et  c.  Reims,  hors  du  Porcien. 
UnumCarrum,  x ,  1  ;  Unchair,  Marne,  a.  Reims. 

c.  Fismes. 
Ursiniaca  Cortis,  in  pago  Remensi,  x,  1. 
Ursluus,  x,  10;  Hurlus,  Marne,  a.  Sainte-Mé- 

nehould,  c.  Ville-sur-Tourbe. 

Vallis  Baugionis,  xxvi,  1;  Vaux-Boison,  Ar- 
dennes, a.  Réthel,  c.  et  cne  Asfeld. 

Varaus,  x,  i4;  Vraux,  Marne,  a.  et  c.  Châ- 
lons. 

Vegneus,  x,  20;  Vigneux  (?),  Aisne,  a.  Laon. 
c.  Rozoy-sur-Serre. 


Veira,  x,  10.  Vière  est  le  nom  d'une  rivière 
qui  prend  sa  source  près  de  Saint-Mard-sur- 
ie-Mont,  Marne,  a.  Sainte-Ménehould ,  c. 
Dommartin-sur-Yèvre ,  et  qui  se  jette  dans  la 
Chée,  à  Chagny,  a.  Vitry-le -Français,  c. 
Heiltz-le-Maurupt. 

Veius  Sancli  Remigii,  xm,  1 1  ;  Viel- Saint - 
Rémi,  Ardennes,  a.  Réthel,  c.  Novion. 

Veleina,  in  pago  Porcensi,  x,  4;  Villaine-Vaux- 
Lepron  (?),  Ardennes,  a.  Rocroi,  c.  Rumi- 

Vencena,  in  pago  Laudunensi,  x,  2.  Je  trouve 
Vincelles,  Marne,  a.  Epernay,  c.  Dormans, 
hors  du  Laonnais. 

Vendera  (?) ,  in  pago  Porcensi,  x,  4  ;  Vendières, 
Aisne, a.  Château-Thierry,  c. Charly,  et  hors 
du  Porcien.  Peut-être  Venderessa,  Ven- 
dresse,  Aisne,  a.  Laon,  c.  Craonne,  de  même 
hors  du  Porcien;  mieux  Vendresse,  Ar- 
dennes, a.  Mézières,  c.  Omont. 

Vendora,  in  pago  Remensi,  x,  i;Vendeuil  (?) , 
a.  Reims,  c.  Fismes. 

Ventelaius ,  in  pago  Laudunensi,  x ,  2  ;  Ventelay, 
Marne,  a.  Reims,  c.  Fismes. 

Ventoilus,  in  pago  Laudunensi,  x,  2;  Ven 
deuil  (?) ,  Aisne,  a.  Saint-Quentin,  c.  Moy; 
Venteuil  (?),  Marne,  a.  et  c.  Epernay,  loin 
du  Laonnais. 

Verellus ,  super  fluvium  Callum ,  xxvi ,  1 6  ; 
Vroil  sur  la  Chée,  Marne,  a.  Vitry,  c.  Heiltz- 
le-Maurupt. 

Veromandense,  xm,  22;  leVermandois.  Voyez 
le  nom  suivant. 

Veromandensis  (Via),  xm,  18;  route  du  Ver- 
mandois  ou  de  Saint-Quentin,  Aisne. 

Vicus,  xx,  1,  74;  avec  une  église  sous  le  vo- 
cable de  saint  Rémi. 

Vicus  Sancti  Remigii,  vi,  1  ;  le  bourg  Sainl- 
Remi,  à  Reims. 

Vilerus  etBrs.,  xm,  34;  peut-être  Villers-en- 
Argonne  et  Braux-Saint-Remi ,  Marne ,  a.  et 
c.  Sainte-Ménehould. 

Villa,  x,  11;  Ville-en-Tardenois  (?),  chef-lieu 


VOCABULAIRE  GÉOGRAPHIQUE. 


143 


de  canton,  Marne,  a.  Heims;  Ville-sur- 
Tourbe  (?),  chef-lieu  de  canlon,  Marne,  a. 
Sainte-Ménehould. 

Villa  Aleranni,  xm,  25;  Villers  - Allerand , 
Marne,  a.  Reims,  c.  Verzy. 

Villa  Domine,  in  pago  Remensi,  x,  r,  Villede- 
mange,  Marne,  a.  Reims,  c.  Ville-en-Tar- 
denois. 

Villa  Merla,  in  pago  Remensi,  x,  1  ;  uni  à 
Bouilly,  Marne,  a.  Reims,  c.  Ville-en-Tar- 
denois.  Voy.  Varin,  ArcJi.  admin.  t.  II, 
part,  ii  ,  p.  io5i. 

Villa  Pullionis.  Voir  Pullioms  Villa. 

Villa  super  Rotundam  ,  in  pago  Tardinensi , 
x ,  3  ;  Ville-sur-Relourne ,  Ardennes  ,  a.  Ré- 
thel ,  c.  Juniville,  c"°  Bignicourt,  hors  du 
Tardenois. 

Villa  Warmerena,  xm,  17  ;  peut-être  le  même 
que  Warmerii  Villa.  Voyez  ce  nom. 

V  illare  ,  appendix  Beconis  Villae,  xix  ,  f\  , 
1  2. 

Villare,  avec  une  église  dédiée  à  saint  Rémi, 
xv,  1,  59;  diocèse  de  Reims,  Appendix,  1, 
p.  112;  Villers -devant- le -Thour  (?) ,  Ar- 
dennes, a.Rélhel,  c.  Asfeld;  sous  le  vocable 
de  saint  Rémi  et  à  la  collation  de  l'abbé  de 
Saint-Remi  (Varin,  Arch.  admin.  t.  II, 
part.  11,  p.  1066);  peut-être  le  même  que 
Villare  in  Silva,  dont  l'église  est  aussi  dé- 
diée à  saint  Rémi. 

Vdlare,  appendix  Vici,  xx,  i5. 

Villare  Asinorum,  in  pago  Remensi, x,  i;Villers- 


Asneux,  nommé  ensuite  Villers-aux  Nœuds , 
Marne ,  a.  Reims ,  c.  Verzy. 

Villare  in  Silva,  xni,23;Ville-en-Selve,  Marne, 
a.  Reims ,  c.  Verzy. 

Villeta,  in  pago  Tardinensi,  x,  3;  Villette  (  ?) , 
Marne,  a.  Reims,  c.  et  c11'  Fismes  ;  Villette  (?), 
Ardennes,  a.  Sedan,  c.  Sedan-nord. 

Virdiniacus,  xxvi,  19;  ou  le  même  que  le  sui- 
vant, ou  Verdilly,  Aisne,  a.  et  c.  Château- 
Thierry. 

Viriniacus,  ix,  7  ;  Vrigny,  Marne ,  a.  Reims,  c. 
Ville-en-Tardenois . 

Vitlina,  xxm,  1. 

Vitreius,  x,  10  ;  Witry-lez-Reims,  Marne,  a. 
Reims,  c.  Bourgogne.  Il  y  a  encore  Vitry- 
la -Ville,  Marne,  a.  Châlons  ,  c.  Ecury-sur- 
Coole;  Vilry-le-Français,  chef-lieu  d'arron- 
dissement, Marne  ;  Vilry-en-Perthois ,  Marne, 
a.  et  c.  Vitry-le-Français. 

Vitula,  xxviii,  57;  la  Vesle,  rivière  qui  passe 
à  Reims  et  se  jette  dans  l'Aisne,  près  de 
Soissons. 

Vuncus ,  in  pago  Tardinensi,  1 ,  3  ;  Voncq ,  Ar- 
dennes, a.  Vouziers,  c.  Attigny. 

Warmatia,  xxix,  h-  Il  y  a  Vouarces,  Marne,  a. 
Epernay,  c.  Anglure;  mais  ce  serait  plutôt 
la  ville  de  Worins  sur  le  Rhin. 

Warmerii  Villa,  in  pago  Laudunensi,  x,  2; 
Warmeriville ,  Marne ,  a.  Reims  ,  c.  Bour- 
gogne. 

Wertena,  xm,  47 ■ 


Les  noms  de  lieux  de  ce  Vocabulaire  se  retrouvent  en  grande  partie  dans  des  titres  moins  anciens.  Voy. 
Varin,  Arck.  législ.  t.  I,  part,  n,  p.  167  et  ss. 


ERRATUM. 


P.  20,  col.  2,  lin.  5,  Alciaco ,  leg.  Asciaco. 


TABULA 


QUORUMDAM  SIGLORUM  IN  APOGRAPHO  POLYPTYCHI  REMIGIANI 


OCCIRRENT1UM. 


i    \\\,7.   \ojc  dimidiuni 

site  se- 

29 

de  Rilenn. 

59 

de  diurn. 

mis  signa  n  velS plerumque 

3o 

de  Vender. 

60 

cartt 

in  Cod.  ejft, 

ngitur. 

3i 

radon. 

61 

coît 

2   pasqt. 

32 

.    T 

esciars. 

62 

ept. 

3  ing. 

33 

de  anîi  audevin. 

63 

carlî. 

4  ingî. 

3/, 

ingî. 

64 

i(t  longum. 

5   corrôg. 

35 

de  Cerron. 

65 

aset,  itemque  infra,  S  ïO. 

6  iig. 

36 

au  go. 

66 

axit. 

7   cet. 

37 

hôspit. 

67 

quartî. 

8  card. 

38 

téets. 

68 

péris,  cxiin  et  dimid. 

g  v.  Numerus  v 

videtur 

expun- 

39 

cT. 

69  genat 

gendus,  ut 

legendum  super- 

4o 

de  unaq;  dono. 

70 

M.  dominicat.  hab. 

sit  :  cuni  infante  î. 

4i 

de  cap. 

71 

pasqutsalcin.  Fort,  audiendum 

10  fog. 

42 

uê. 

de  pascuis  cum  salicto 

1 1  tnuerit. 

43 

vel    de    terris.     Cod.    kabet: 

72 

caneverilt  et  prat. 

12  Austrema. 

de  tr. 

73 

et  inianf. 

i3  capîi. 

44 

de  dono  Remig. 

74 

decem  pat  et  decem  caprôn 

i4  msurâ. 

45 

pasqt.  map. 

et  coopëï. 

i5  capîim. 

46 

vigî. 

7^> 

car. 

1 6  for. 

4? 

epî. 

76 

debenlem  ut  mans.  Rainul- 

1 7  ut  den  in  dini 

i<î.  Fort. 

legend. 

48 

ept,  hic  et  uifra  usque 

fum  in  Condatol. 

ut  denario: 

s  m  din 

lidiuni. 

*9 

ing.  fors. 

77 

brâz  el  wait.  Waitœ  idem  quod 

18  fan. 

5o 

ter  t.  1. 

frequentius  wactœ. 

19   Monasteriàl. 

5j 

terc.  11. 

78 

cet.  debt. 

ao  annol.  ;  mox 

infru  , 

S    20, 

52 

baiïïi  générât. 

79 

M.  1  dominicat.  hàb. 

an  net. 

53 

clma  ;  idem  quod  camba ,  su- 

80 

anîï.  et  putt.  1.  sal  qrt.  1.  Conf. 

21    M.  ingî. 

periius,  xi,  1. 

%  1,  supra. 

22  obî. 

54 

pseturâ.   Conf.  supra,  xi.  2  , 

81 

de  obb. 

2  3  putî.  quâ  cetî, 

infraque ,  $  22. 

82 

tenens  terram  aut  nisi  xx  de- 

ilx  accî.  11.  àps  a 

dindomi 

ne. 

55 

ingnl. 

narios  A  .    1111.  (A). 

25  de  Pert. 

56 

Sadregerdis   acet.    ing.    cum 

83 

vi  den.  m  \   {fort,  dies  }  m 

26  ariîî. 

.„f    v 
int.  in. 

in  anno.  (A.  D. ) 

27   Noitnac. 

57 

ingt. 

84 

ad  nativit.  Dni   (?  itTV    (A). 

28  de  Vencen. 

58 

pasqt. 

ad  nativ.  Domini  setis  (D). 

TABLE 


DES 


MATIERES  CONTENUES  DANS  CE   VOLUME, 


Pages. 

Préface i 

POLYPTYCHDM    S.VNCTI    REMJGII    Re.MENSIS.  .- 1 


Appendi.v 


1 1  1 


I.  Privilegium  Eugenii  III  papae,  dalum  \t\  dec.  \\l\b Ibid. 

II.  Privilegium  Adriani  IV  papae,  datum  19  dec.  1  i54 ii3 

III.  Descriptio  bonorum  monasterii  S.  Vitoni  Virdunensis. 1 15 

IV.  Fragmentum  polyptychi  Mediolacensis 122 

Index 125 

Vocabulaire  géographique i33 


'9 


L1BRARY  OF  CONGRESS 

illilBIl 

000533ûlb55